معنای پایان رژیم اسد برای پناهندگان سوری 

گروه بین الملل: صدها سوری در منطقه آلتینداغ آنکارا با سوت زدن، رقصیدن، آواز خواندن و شعار دادن به جشن و پایکوبی پرداخته‌اند. این جشن‌ها از بامداد یک‌شنبه و پس از انتشار خبر سقوط رژیم بشار اسد آغاز شد.
آصف، جوانی بیست و چند ساله اهل شهر حما سوریه، در حالی که پرچم‌های ترکیه و مخالفان سوری را در دست دارد، می‌گوید: «بی‌نهایت خوشحالم. این اولین باری است که در زندگی‌ام چنین احساس شادی می‌کنم.»
او ادامه می‌دهد: « نمی‌توانم احساساتم را توصیف کنم. دیگر کسی اینجا نمی‌ماند. همه می‌خواهند برگردند چون جنگ در کشورمان تمام شده است. از ترکیه بسیار سپاسگزاریم.»
اَیهَم، دوست آصف که اهل حلب است، نیز همین احساس را دارد.
اَیهَم می‌گوید: «به خاطر بی‌رحمی اسد نمی‌توانستیم برگردیم. ما از دست اسد ستمگر فرار کردیم. مجبور به ترک وطن شدیم چون نمی‌خواستیم مجبور به کشتن هموطنانمان شویم. حالا که همه چیز تمام شده، برمی‌گردیم.»
جوان دیگری که ۱۴ سال در ترکیه زندگی کرده است، می‌گوید قصد دارد که حتما به سوریه بازگردد و بلافاصله ترکیه را ترک خواهد کرد.
او می‌افزاید: «دیگر چیزی برای ما اینجا نمانده است. وقت بازگشت به سوریه فرا رسیده. اگر لازم باشد حتی از صفر شروع می‌کنیم و کشورمان را دوباره می‌سازیم. امروز، در روزی که قرار بود ازدواج کنم، سوریه آزاد شد. هرگز این تاریخ را فراموش نخواهم کرد.»جشن‌های مشابهی در دیگر شهرهای ترکیه با جمعیت بالای سوری، از جمله استانبول، برگزار شد. در منطقه شیشلی، مردم در مقابل کنسولگری سوریه تجمع کرده و پرچم رژیم اسد را پایین کشیدند.
از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، ترکیه میزبان حدود ۳ میلیون پناهنده سوری بوده است. با وجود امید و اشتیاق، برخی هنوز آماده بازگشت سریع به سوریه نیستند.
رشا در واگن آرام قطاری در برلین، با صدایی آرام چیزی روی ضبط صوت گوشی‌اش ضبط می‌کند و مراقب است مزاحم دیگر مسافران نشود. تا همین اواخر، او پذیرفته بود که دیگر هرگز خانه‌شان در دمشق را نخواهد دید. طی دهه گذشته، جنگ مداوم سوریه میلیون‌ها نفر مانند او را مجبور کرده بود بپذیرند که بخش‌هایی از گذشته‌شان ممکن است برای همیشه از دست رفته باشد. اما حالا خبر تازه‌ای رسیده است.این خبر برای بسیاری از پناهندگان سوری، موجی از احساسات متناقض را برانگیخت: از ناباوری و شادی و امید گرفته تا سردرگمی و ترس.
برای رشا، هیجان اولیه را واقعیت‌هایی نامعلوم مهار می‌کند. گرچه تمایل اولیه‌اش «جمع کردن وسایل و بازگشت» بود، اما جنبه‌های عملی این تصمیم او را به تأمل بیشتر و واکنشی سنجیده‌تر وادار کرد.
رشا می‌گوید: «می‌دانم که کابوس عبور از مرز و ترس از دستگیری یا ناپدید شدن دیگر وجود ندارد، اما حالا با ترس دیگری روبرو هستیم: احتمال تلافی‌جویی، تنش‌های فرقه‌ای و اقدامات انتقام‌جویانه.»رشا به عنوان فردی از یک اقلیت مذهبی، بیشتر از سایرین نگران خطرات احتمالی است. اگرچه هنوز گزارشی تأیید شده از خشونت علیه گروه‌های خاص وجود ندارد، اما او همچنان محتاط است.او محتاطانه می‌گوید: «ما هنوز در لحظات اولیه و شاد این رویداد هستیم. باید منطقی فکر کنیم.»
وضعیت رشا با توجه به موقعیت پناهندگی‌اش در آلمان پیچیده‌تر است. او پس از سال‌ها تلاش برای ادغام در جامعه جدید، در آستانه دریافت تابعیت آلمان در کمتر از یک سال آینده است؛ و این دستاورد آزادی تحرک بیشتری به او خواهد داد.
رشا توضیح می‌دهد: «می‌خواهیم بدون از دست دادن دستاوردهایمان در اینجا، بازگردیم.» او به مهارت‌های زبانی، تحصیلات و ثباتی که به دست آورده اشاره می‌کند و می‌افزاید: «اگر الان برگردم و وضعیت قانونی اقامت‌ام را از دست بدهم، ممکن است همه چیز را به خطر بیندازم.»
نگرانی‌های او شامل سرنوشت خانه‌شان در دمشق نیز می‌شود.رشا اعتراف می‌کند: «تا دیروز فکر می‌کردم هرگز خانه‌مان را نخواهم دید. حالا امیدی هست. اما اگر کسی دیگر آن را تصرف کرده باشد چه؟»او از اینکه تاکنون گزارشی از سرقت‌های گسترده منتشر نشده، احساس آرامش می‌کند، اما همچنان نگران است. رشا می‌گوید: «از سقوط رژیم خوشحالم، اما از درگیری‌ها، ظهور افراط‌گرایی و تعصب می‌ترسم.»
رشا تنها یکی از بیش از ۱۴ میلیون سوری است که از آغاز درگیری‌ها در سال ۲۰۱۱ مجبور به فرار از خانه‌هایشان شده‌اند. بر اساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، بحران پناهندگان سوریه بزرگترین جابجایی و مهاجرت اجباری در عصر ما محسوب می‌شود.
بیش از ۵.۵ میلیون پناهنده سوری در کشورهای همسایه مانند ترکیه، لبنان، اردن، عراق و مصر اقامت دارند. آلمان با پذیرش بیش از ۸۵۰ هزار سوری، به بزرگترین کشور میزبان غیر همسایه تبدیل شده است.
زندگی در غربت برای بسیاری از پناهندگان با چالش‌های فراوانی همراه بوده است. آن‌ها سال‌ها در تلاش برای عبور از موانع قانونی، تحمل سختی‌های اقتصادی و مقابله با دوره‌هایی از بیگانه‌هراسی بوده‌اند.
آیه مجذوب، معاون مدیر منطقه‌ای خاورمیانه و شمال آفریقا در سازمان عفو بین‌الملل، تأکید می‌کند که روند بازگشت پناهندگان ساده نخواهد بود. او توضیح می‌دهد: «بسیاری از سوری‌هایی که ممکن است به بازگشت فکر کنند، خانه، شغل و عزیزانشان را از دست داده‌اند.اقتصاد سوریه در اثر سال‌ها جنگ و تحریم به شدت آسیب دیده است. سازمان‌های بشردوستانه باید فوراً اطمینان حاصل کنند که بازگشت پناهندگان داوطلبانه، ایمن و با حفظ کرامت انسانی صورت می‌گیرد. بازگشت‌کنندگان به سرپناه، غذا، آب، امکانات بهداشتی و خدمات درمانی نیاز دارند.»
مجذوب همچنین بر اهمیت جلوگیری از بازگرداندن اجباری پناهندگان تأکید می‌کند. او می‌گوید: «دولت‌های میزبان نباید هیچ کس را مجبور به بازگشت کنند. بازگشت باید کاملاً داوطلبانه باشد و ما به نظارت بر خطرات پیش روی بازگشت‌کنندگان، فارغ از مذهب، قومیت یا گرایش سیاسی آنها، ادامه خواهیم داد.»
برای محمود بویدانی، پناهنده‌ای در ترکیه، اخبار رسیده از دمشق انبوهی از خاطرات را زنده کرده است. او می‌گوید: «انگار فیلمی از ده سال گذشته را می‌دیدم - هر گلوله خمپاره، هر حمله شیمیایی و هر بمباران هوایی از جلوی چشمانم رد می‌شد.» محمود در سال ۲۰۱۸ پس از سال‌ها محاصره، از دوما گریخت و اکنون در دانشگاه قوجاایلی نزدیک استانبول مهندسی کامپیوتر می‌خواند.
با وجود خوش‌بینی محتاطانه‌اش، او به چالش‌های پیش روی بازگشت اذعان دارد.
او می‌گوید: «اولین چیزی که به ذهنم می‌رسد، ملک خانوادگی‌مان است. نمی‌دانیم چه بر سرش آمده. شاید بدون اطلاع ما آن را فروخته باشند.»
محمود همچنان بر اتمام تحصیلاتش تمرکز دارد. او می‌گوید: «ابتدا می‌خواهم به سوریه سفر کنم. اما باید وضعیت امنیتی، نحوه حکومت‌داری و حاکمیت قانون مطمئن باشم. نمی‌توانم وضعیت حمایت موقت خود را از دست بدهم و تحصیلات یا ثباتم را در اینجا به خطر بیندازم.»
در شهر زرقای اردن، ام قاسم به سال‌های پناهندگی‌اش می‌اندیشد. او می‌گوید: «۱۲ سال است که در اردن زندگی می‌کنیم. مردم ما را مثل خانواده خودشان پذیرفتند، اما تبعید همچنان تبعید است.»
او از لحظات شادی که با اندوه آمیخته شده سخن می‌گوید، به‌ویژه در مراسم جشن یا عزا، زمانی که فقدان اقوام و خویشان به شدت احساس می‌شود.
گرچه او رؤیای بازگشت به سوریه‌ای آرام را در سر دارد، اما نسبت به وضعیت وخیم اقتصادی کشور واقع‌بین است. او می‌گوید: «خانواده‌ام هنوز در آنجا رنج می‌برند. برق قطع و وصل می‌شود، آب نیست و قیمت‌ها سر به فلک کشیده. مردم چطور باید زندگی کنند؟»احساسات متناقض او، منعکس‌کننده حال و هوای بسیاری از سوری‌های مهاجر است.
او می‌گوید: «از سقوط رژیم خوشحالیم، اما ترک اردن پس از ساختن یک خانواده دوم در اینجا، بسیار دردناک خواهد بود.»
در روزهای اخیر، صدها سوری در گذرگاه مرزی مصنع لبنان تجمع کرده‌اند و منتظر بازگشت به سوریه هستند.
لبنان بالاترین نسبت پناهنده به جمعیت را در جهان دارد. در حال حاضر نام ۷۶۸,۳۵۳ پناهنده سوری در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل ثبت شده است، هرچند گمان می‌رود تعداد زیادی نیز ثبت نشده باشند.دلال حرب، سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در لبنان، می‌گوید این نهاد شاهد بازگشت برخی پناهندگان بوده است، از جمله از طریق گذرگاه‌های غیررسمی در مناطقی مانند وادی خالد در مرز شمال شرقی لبنان.
«کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل تأکید می‌کند که همه پناهندگان حق بنیادین بازگشت به کشور خود را در زمان دلخواه دارند و تمام بازگشت‌ها باید داوطلبانه، با حفظ کرامت انسانی و در شرایط امن صورت گیرد.»
حرب می‌گوید کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل آماده است تا در صورتی که شرایط فراهم باشد از پناهندگان بازگشته حمایت کند، اما تأکید دارد در چنین شرایط نامعلومی، باید به سوری‌ها این فرصت داده شود که شرایط بازگشت را خود ارزیابی کنند، از جمله از طریق بازدیدهای «برو و ببین».
حرب می‌افزاید: «اوضاع داخل سوریه همچنان در حال تحول است و بسیاری از سوری‌ها در تلاشند تا تأثیر تحولات هفته گذشته را ارزیابی کنند. آنها می‌خواهند بدانند شرایط چقدر امن است و آیا اکنون زمان مناسبی برای بازگشت است یا نه.»نامعلوم بودن آینده ذهن بسیاری از سوری‌ها را مشغول کرده است. خاطرات جنگ، از دست دادن عزیزان و آوارگی همچنان در ذهنشان زنده است، حتی زمانی که با احتیاط به بازگشت به سوریه می‌پردازند.
در حال حاضر، آنها ناظر و منتظر هستند.