بهار نیوز - آیا دیابت با جراحی قابل درمان است؟

گروه سلامت: درباره ادعای یکی از پزشکان کشورهای منطقه مبنی بر درمان قطعی دیابت با عمل جراحی (جراحی متابولیک) که اخیرا در شبکه‌های ماهواره‌ای تبلیغ می‌شود، نکات زیر قابل‌ بررسی است:

1- در دنیا بیش از ۳۵۵میلیون فرد مبتلا به دیابت وجود دارد و بنابر آخرین بررسی‌های ما در وزارت بهداشت، آمار بیماران دیابت نوع 2 در ایران نیز بیش از 5/4میلیون نفر است. وقتی ادعا می‌شود یک روش درمانی برای بیماران دیابتی نوع 2، درمانی قطعی است، به‌مثابه آن است که ادعا کنیم می‌توانیم 5/4میلیون بیمار دیابتی نوع 2 را با این روش جراحی تحت مداوای قطعی قرار دهیم. نکته نخستی که به ذهن می‌آید، این است که آیا امکان جراحی برای این تعداد بیمار دیابتی وجود دارد؟

حتی اگر امکان آن وجود داشته باشد، چه تعداد متخصص و چقدر زمان نیاز دارد؟ یعنی در کشور ما باید 5/4میلیون عمل جراحی برای بیمار دیابتی نوع 2 انجام شود؟ با توجه به اینکه ادعا شده درمان قطعی دیابت با جراحی امکان‌پذیر است، پس چه تعداد پزشک، اتاق عمل و تخت بستری موردنیاز است؟ با این تفاسیر در دنیا باید حدود ۳۵۵میلیون عمل جراحی صورت بگیرد. آیا این مساله امکان‌پذیر است؟ پس این ادعا نمی‌تواند به این شکل صحیح باشد. افرادی که این تبلیغات را می‌بینند باید پیش خود فکر کنند که آیا این ادعا به این شکل شدنی است؟

2- این روش درمان عمل جراحی، فقط مختص به این فرد نیست بلکه روشی است که در همه کشورهای دنیا از جمله ایران قابل انجام است. بر مبنای آخرین مطالعات انجام‌شده در دنیا و بر حسب آخرین راهنمایی‌های بالینی که انجمن علمی دیابت آمریکا در سال ۲۰۱۴ اعلام و منتشر کرده است، جراحی باریاتریک ممکن و انجام‌پذیر است. این جراحی برای افراد بالغ با نمایه توده بدنی بیش از ۳۵ که دیابت نوع 2 نیز دارند، مناسب است. (به‌خصوص اگر دیابت یا عوارض آن با تغییر سبک زندگی همراه بوده یا با درمان دارویی قابل کنترل نباشد، مورد توجه قرار می‌گیرد.) این جراحی فقط در افراد دیابتی نوع 2 به شرطی که نمایه توده بدنی آنها بالای ۳۵ باشد (یعنی خیلی چاق)، می‌تواند کارساز باشد. البته در این شرایط نیز بیمار حق انتخاب دارد.

3- در دنیا بیش از نیم‌میلیون عمل جراحی باریاتریک و عمدتا برای کاهش وزن انجام شده است. اعمال جراحی باریاتریک دو نوع هستند، یا اعمالی‌ است که محدودکننده بوده و روی معده انجام می‌شود و معده را کوچک می‌کند، یا اعمالی است تحت عنوان «بای‌پس» و به برداشتن یا جابه‌جایی قسمتی از روده منجر می‌شود. عمل پیشنهادی دکتر «آلپر چلیک» نیز از نوع «بای‌پس» است که قسمت انتهایی روده را به قسمت ابتدایی دستگاه گوارش وصل می‌کند. در این جراحی با روش جابه‌جایی و اتصال قسمت انتهایی روده باریک به معده و علاوه بر آن، کوچک کردن معده به دلیل تحریک ترشح هورمون‌های محرک انسولین، ترشح انسولین سریع‌تر رخ می‌دهد. در نتیجه در عده‌ای از افراد دیابتی نیاز به انسولین را کم کرده و در عده‌ای نیاز به انسولین را از بین می‌برد.

4- افرادی که تحت عمل باریاتریک قرار می‌گیرند باید در تمام طول‌عمر تحت پایش مداوم طبی و اصلاح شیوه زندگی قرار داشته باشند. یعنی این‌طور نیست که با انجام این عمل جراحی، فرد از بهبودی کامل برخوردار می‌شود و مشکل کاملا خاتمه پیدا می‌کند، پس اینجای داستان نیز هزینه‌بر است. مطالعات اندکی اثرات مفیدی را از نظر کنترل قند خون در بیماران دیابتی که نمایه توده بدنی آنها بین ۳۰ تا ۳۵ است، نشان داده است، بنابراین شواهد کافی برای توصیه این افراد به انجام جراحی وجود ندارد. در واقع این توصیه مربوط به بیمارانی است که نمایه توده بدنی آنها بیش از ۳۵ است که عده بسیار کمی را در دنیا دربرمی‌گیرد.

شواهد مستندی برای افرادی با نمایه توده بدنی کمتر از ۳۵ که نیازمند انجام این جراحی باشند، وجود ندارد (تنها در پروتکل‌های تحقیقاتی در مراکز تحقیقاتی و با اجازه بیمار می‌توان این عمل را برایش انجام داد.) اثرات درازمدت، هزینه اثربخشی و ریسک جراحی باریاتریک در بیماران دیابتی نوع 2 در مطالعات کنترل‌شده (یعنی مطالعاتی که دو گروه را به طور دقیق از نظر درمان طبی و اصلاح شیوه زندگی مناسب مقایسه کنند)، باید مورد بررسی قرار بگیرد. به عبارت دیگر این جراحی مختص بیمارانی است که با درمان دارویی به جایی نرسیده‌اند.

5- ایران کشوری نیست که در آن آمار چاقی مفرط بسیار بالا باشد و چاق‌های دیابتی با نمایه توده ‌بدنی ۳۵ (که مناسب این شیوه جراحی هستند) درصد بسیار کمی از بیماران دیابتی ما را تشکیل می‌دهند. این عمل منحصر به پروفسور «آلپر چلیک» نیست و در کشور ما نیز این عمل قابل انجام است. در واقع قریب به ۱۰ سال است که جراحان متبحر کشورمان، این عمل جراحی را انجام می‌دهند، بدون اینکه در این زمینه تبلیغات کنند. بر اساس نتایج مطالعات انجمن‌های معتبر علمی دیابت دنیا، این روش به صورت عام و برای همه دیابتی‌ها توصیه نمی‌شود.

6- نکته‌ای که بسیار جای تامل دارد، این است که جراحی باریاتریک فاقد نتایج مطلوب در درازمدت است و تمام سابقه تحقیقات در این زمینه تنها حدود 10سال است. طبیعی است افرادی که عمل جراحی باریاتریک روی آنها انجام می‌شود ممکن است دچار کم‌خونی، کمبود ویتامین و املاح شوند یا سلول‌های لوزالمعده‌شان به دلیل تحریک دایمی بیش از حد ترشح کرده و فرد دچار افت قند شود. پس این موضوعات ابتدا باید در مراکز تحقیقاتی مورد بحث قرار گیرد، سپس ایمن بودن این درمان توصیه و تبلیغ شود. تاکید اینجانب بر این است که این عمل جراحی برای عده‌ای خاص که مشکل جدی دارند، قابل انجام است و در این صورت است که درمان موثر خواهد بود. معتقدم این تبلیغات به دلیل بیان بخش کوچکی از واقعیت، جنبه عوام‌فریبی دارد و باعث می‌شود 5/4میلیون بیمار دیابتی در ایران که شاهد این‌گونه برنامه‌های ماهواره‌ای هستند، امیدوار ‌شوند و خود را جزو مشمولان این جراحی بدانند.