مقابله با وایبر ، واتس اپ و ... دوام ندارد

مصطفی قوانلو قاجار - پژوهشگر حوزه روزنامه‌نگاری و رسانه‌های آنلاین - در گفت‌وگو با ایسنا، درباره‌ی نرم‌افزارهای ارتباطی گفت: در حال حاضر نوع جدیدی از ابزارهای رسانه‌ای به بازار آمده که با استفاده از آن‌ها دسترسی آزاد به اطلاعات برای کاربران بسیار راحت‌تر شده و به واسطه آنها فضای جدیدی برای انتقال اطلاعات ایجاد شده است. متأسفانه افراد تصمیم‌گیرنده و ذی نفود توجه نمی‌کنند که مسأله، محتوای رد و بدل شده در این شبکه‌ها نیست، مسأله‌ی اصلی، ابزارهایی است که هر روز با شکل جدیدی به این عرصه می‌آیند و نمی‌شود آن‌ها را متوقف کرد.

او در ادامه در پاسخ به این پرسش که کارکردهای مثبت و منفی این نرم‌افزارها چیست، گفت: حدود 10 سال پیش زمانی که موج اول گسترش وبلاگ‌ها مطرح بود، همکاران شما در همین ایسنا، درباره‌ی وبلاگ چنین سؤالی را از من پرسیدند. آن موقع گفتیم که وبلاگ یک ابزار است که می‌شود از آن، هم استفاده‌ی مثبت و هم استفاده منفی کرد. حالا دوباره این بحث‌ها درباره ابزارهای جدید مطرح شده است. موج استفاده از وایبر هم به‌زودی فرو می‌نشیند، همان‌طور که امروز دیگر کسی درباره وبلاگ بحث نمی‌کند و حتی نهادهای رسمی و دولتی وبلاگ دارند. خاصیت بشر این است که وقتی با ابزار جدیدی روبه‌رو می‌شود، ترس دارد چون به آن آگاهی ندارد و نداشتن آگاهی باعث ترس می‌شود. در تاریخ ایران مثال‌های بسیاری وجود دارد از فناوری‌هایی که وارد جامعه ایران شده و در ابتدا با ترس و واکنش منفی روبه‌رو بوده، اما به‌تدریج پذیرفته شده است.

قوانلو قاجار درباره تأثیر نرم‌افزارهای ارتباطی بر رسانه‌ها و جریان اصلی رسانه‌ای گفت: وایبر و ابزارهای جدید نمی‌توانند رسانه و رقیب رسانه‌های جریان اصلی باشند. این نرم‌افزارها می‌توانند در خدمت رسانه‌ها دربیایند، به این صورت که رسانه‌های مختلف از آن‌ها برای ارتباط مستقیم با مصرف‌کنندگان و مشتریان خود استفاده کنند. رسانه‌های دنیا در حال حاضر از این نرم‌افزارها که ارتباط بدون واسطه را تسریع می‌کنند، بهره می‌برند. در ایران هم «پرس تی‌وی» از وایبر و واتس‌آپ استفاده می‌کند و به بینندگانش می‌گوید با استفاده از ابزارها برای این شبکه خبر بفرستند. همچنین در درون این فضاهای وایبری و واتس‌آپی گروه‌های خبری شکل می‌گیرد و افراد در آن‌ها خبرها را با هم به اشتراک می‌گذارند؛ البته هر کسی می‌تواند از این ابزارها استفاده‌ی بد هم داشته باشد، اما این موضوع در همه جا وجود دارد. مگر کسی می‌تواند منکر استفاده بد از اینترنت و تلویزیون شود؟ قبلا هم راجع به استفاده نادرست از ابزارها بحث شده است. از این ابزارها می‌توان هم به شکل مثبت و هم به شکل منفی استفاده کرد؛ چه این ابزارها چاقو یا ماشین باشند، چه تلویزیون یا اینترنت. نمی‌توانیم بگوییم باید به دلیل استفاده منفی، ابزار یا رسانه‌ای را کلا حذف کرد.

این مدرس روزنامه‌نگاری با اشاره به جنبه‌ی اقتصادی و تجاری این ابزارهای جدید، گفت: افرادی هستند که از این طریق ارتزاق و برای محصولاتشان تبلیغ می‌کنند. اگر این ابزارها متوقف شوند، تعداد زیادی از این افراد ضرر می‌کنند. از این گذشته چرا به این نکته توجه نمی‌شود که می‌توان از طریق این ابزارها، پیام‌های اجتماعی مثبتی منتقل کرد؛ مثلا در بحران آب با استفاده از ویدئوهای آموزشی، روش درست الگوی مصرف آب را ترویج کرد. چرا منتقدانِ این نرم‌افزارها، پیام‌های اخلاقی و مذهبی را با این ابزارها منتقل نمی‌کنند؟

او سپس درباره افراد و گروه‌هایی که منافع‌شان با تکنولوژی‌های جدید به خطر افتاده است، گفت: وقتی شما ابزاری به نام وایبر داشته باشید، به درآمد اس‌ام‌اس (پیامک) و بخشی از درآمد شرکت‌های اینترنتی که بر انتقالِ داده از طریق تلفن، متمرکز هستند، لطمه وارد می‌شود. زمانی کارت‌های اینترنتی وجود داشت که از طریق آن‌ها با خارج از کشور صحبت می‌شد. الآن با وجود وایبر، دیگر کسی از آن کارت‌ها استفاده نمی‌کند و منافع و درآمد شرکتی که آن را عرضه می‌کرد، به خطر افتاده است. طبیعی است که مالکان آن شرکت‌ها برای برخورد با تکنولوژی‌های جدید فشار بیاورند. آن‌ها این وسایل را منفی جلوه می‌دهند که درآمد خود را احیا کنند، اما این مقابله‌ها دوامی ندارد و نمی‌شود جلوی تکنولوژی ایستاد. همیشه در جامعه ما همین بوده است؛ موج و مخالفت‌هایی ایجاد می‌شود، ولی دوام نخواهد داشت. موج‌های گوناگون مخالفت از وبلاگ شروع شد و به شبکه‌های اجتماعی رسید و حالا نوبت به ابزارهای جدید رسیده است، اما مطمئن باشید تا 10 سال آینده، انواع دیگری از ابزارها به وجود می‌آیند که سرعت گردش اطلاعات را آنقدر بالا خواهد برد که وایبر و واتس اپ را حذف خواهند کرد.

قوانلو قاجار همچنین درباره نحوه برخورد مردم ایران با تکنولوژی گفت: نوع برخوردها بهتر شده، مردم آگاه‌تر شده‌اند و ترس آن‌ها کمتر شده است. با مراجعه به تاریخچه وسایل ارتباط جمعی می‌بینیم هنگامی که در فوریه ۱۹۳۶یک تلویزیون نیمه مکانیکی برای اولین بار در لندن به نمایش گذاشته شد، مردم از نگاه کردن به این پدیده ناآشنا، هراس داشتند، اما خیلی سریع این وسیله جادویی، محبوب شد و به حریم خلوت خانه‌ها راه یافت. پس این ترس فقط در مردم ما نیست، همه جا هست. اما چون این ناآگاهی در ایران بیشتر است، فضای منفی هم در جامعه ما شدیدتر است؛ البته در بسیاری از کشورهای دیگر هم درباره این مسائل بحث می‌شود.

او درباره راهکار حل این مسأله اظهار کرد: راه حل ساده این است که اگر فکر می‌کنند این ابزارها کارکرد منفی دارد، نرم‌افزار دیگری بسازند که قابلیت‌هایی داشته باشد و مردم از آن استفاده کنند. این نرم افزارها، تکنولوژی چندان پچیده‌ای ندارند و می‌توان در داخل ایران آنها را ساخت. در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا نرم‌افزارهای مختلفی ساخته می‌شوند که در دنیای رقابت و فروش می توانند دوام بیاورند. در رقابت، کسی برتر است که ابزاری تولید کند که انتقال داده را سریع‌تر و ساده تر انجام دهد.

قوانلو قاجار ادامه داد: ما می‌توانیم خودمان نرم‌افزارهای به‌روزتر و جدیدتر بسازیم. در این زمینه دولت باید به بخش خصوصی اجازه سرمایه‌گذاری و رقابت بدهد. مردم از چیزی که دولت بسازد و به صورت اجباری دستور استفاده از آن را بدهد، استقبال نمی‌کنند. در حال حاضر ژاپن، چین و روسیه هر کدام شبکه اجتماعی خود را دارند، پس ما هم می‌توانیم با ورود بخش خصوصی، شبکه اجتماعی خصوصی خود را بسازیم که به قدری خوب و عالی و عمل کنند که مردم رغبت کنند و از آن استفاده کنند. اما تنها راه این است که انحصار و رانت آن در اختیار دولت یا نهادهای شبه دولتی نباشد. تا وقتی همه چیز دولتی است، همه این طرح‌ها عملا شکست می‌خورد.