مینیاتوریستی که توجه متفقین را جلب کرد

حسین بهزاد فرزند فضل الله اصفهانی در سال 1273 شمسی متولد شد. جد او میرزا لطف‌الله، متولد شیراز و از اهالی منبر بود. پدر بهزاد هم میرزا فضل‌الله نام داشت و در اصفهان به دنیا آمد. او در شیراز و اصفهان قلمدان‌سازی را یاد گرفت و قلمدان‌ساز و نقاش آب‌رنگ بسیار زبردستی بود.

درگذشت زود هنگام پدر
بهزاد از هفت سالگی به خواست پدرش در کارگاه قلمدان‌سازی «ملاعلی قلمدان‌ساز»، شروع به کار کرد. ولی پس از مدتی ملاعلی قلمدان ساز و پدر بهزاد هر دو بر اثر بیماری وبا درگذشتند و حسین بهزاد دوران کودکی و نوجوانی سخت و پر رنجی را پشت سر گذاشت. او پس از مرگ پدر با مادر و یک خواهرش زندگی کرد. چند ماهی هم به مدرسه‌ی شرف مظفر رفت. ولی از آن‌جا که مدرسه‌اش دور بود و او به درس خواندن علاقه‌ای نداشت،‌ مدرسه را رها کرد. مادرش هم بعد از مرگ همسر، با مرد دیگری ازدواج کرد و گفته می‌شود که پس از آن دیگر توجهی به حسین بهزاد نداشت.

او پس از مرگ استادش در همان کارگاهی که با ملاعلی قلمدان ساز کار می‌کرد، نزد میرزا حسن پیکر نگار که شاگرد بزرگتر ملاعلی بود باقی ماند. و دوازده سال به عنوان شاگرد برای او کار کرد. او در فرا گیری مینیاتور استعداد و علاقه زیادی از خود نشان می‌داد و پیشرفتش در حدی بود که اکثر کارهای سفارش شده به کارگاه میرزا حسن را او می‌ساخت.

آثار بهزاد نزد کلکسیونرها
بهزاد در هجده سالگی در کاروانسرای حاج رحیم خان در کنار سبزه میدان کارگاه مستقلی باز کرد. او که در کپی کردن مینیاتورهای قدیم، مینیاتورهای مکتب صفوی، آثار کمال الدین بهزاد و رضاعباسی توانایی بسیار داشت، چنان دقتی در کپی کردن این آثار از خود نشان می‌داد که تشخیص آن‌ها از کار قدیمی بسیار دشوار بود. بعدها بسیاری از این آثار توسط مستشرقین و موزه‌ها خریداری شده و اکنون در کلکسیون‌ها نگهداری می شود. بهزاد وارد ارتش هم شد، ولی بعد از مدتی از ارتش بیرون آمد. در این مقطع از زندگی، بهزاد با دختر صاحب‌خانه‌ی خود که عزیزه نام داشت ازدواج کرد و مدت ۴۹ سال با او زندگی کرد.

فروش آثار تقلبی با امضای بهزاد
او در مدت حیاتش کتاب‌های خطی صدرالممالک وزیر دربار را هم مصور کرد. همچنین برای موزه‌ای که پرنس ارفع الدوله در موناکو داشت چند مینیاتور تهیه کرد. سفارش‌دهندگان، بیشتر کارهای بهزاد را به عنوان عتیقه در خارج کشور می‌فروختند و پول‌های گزافی می‌گرفتند. و زمانی که بهزاد شهرت پیدا کرده بود. بعضی‌ از کارهای او را تقلید کرده و با امضای او می‌فروختند.

در سال ۱۳۱۴ موسیو رابینو، باستان‌شناس فرانسوی بهزاد را با خود به فرانسه برد تا در آنجا برایش کار کند. در این موقع تاجرهای کلیمی عتیقه‌فروش، دایم به او مراجعه می‌کردند و می‌خواستند بهزاد برای آن‌ها کار کند چون آن‌ها می‌توانستند کارهای بهزاد را به عنوان کارهای قدیمی و عتیقه بفروشند. البته بهزاد هم گاهی برای آنان کار می‌کرد. مثلاً صفحه‌ای از یک کتاب خطی را برای یکی از آن‌ها نقاشی کرد و آن تاجر آن را به عنوان عتیقه به مبلغ گزافی به یکی از مجموعه‌دارها فروخت.

در این زمان بهزاد به موزه لوور هم می‌رفت و روی آثار قدیمی مینیاتور ایرانی مطالعه می‌کرد. او صبح‌ها در کارگاه کوچک خو دروی مینیاتورهای ژاپن، چین و ایران کار می‌کرد و عصرهای خود را به مطالعه آثار نقاشان بزرگ در موزه «لوور» می‌گذراند. هدف او از این کار شبانه روزی ایجاد سبکی جدید در مینیاتور ایران بود که نه تقلیدی از پیشینیان باشد و نه خارج از اصول اصلی مینیاتور.

استقبال متفقین از آثار بهزاد
سرانجام بعد از چند سال به ایران برگشت. بعد از آن جنگ جهانی دوم شروع شد و متفقین در تهران از کارهای بهزاد استقبال می‌کردند. بعد از این دوران بهزاد دیگر کم‌کم کارهای تجاری را کنار گذاشت و به خلق شاهکارهای هنری که دوست ‌داشت پرداخت. تابلوهای فردوسی، فتح بابل، ایوان مداین، شب قدر حافظ و نفت یادگارهای این دوره از عمر او هستند. این هنرمند دو سال روی تابلوی فردوسی کار کرد و دو تابلو هم برای جشن المپیاد ساخت؛‌ چوگان بازی، کشته شدن دیو سفید به دست رستم.

او در مدت زندگی خود نزدیک به ۴۰۰ کار هنری به وجود آورد که بعضی از مشهورترین آن‌ها عبارت‌اند از: قحطی، بهرام و گل اندام که به سبک مینیاتور است، خزان جوانی، دختر رز، کشتن رستم دیو سفید را، خیال، ابوعلی سینا، شب قدر حافظ، رودکی، صورت شمس تبریزی و مولانا جلال الدین رومی، ابریق مرا شکستی. فتح بابل یکی از بهترین کارهای اوست که در آن پیروزی کوروش بر بابل و آزادی بردگان نقش شده است.

بهزاد شیوه‌ی مینیاتور ایران را تغییر داد
شیوه مینیاتور قبل از بهزاد، به شیوه رایج مغولی بود. حتی آداب و رسوم مغول‌ها هم در آن به چشم می‌خورد. او این شیوه را عوض کرد و شکل‌های ایرانی را وارد مینیاتور کرد و بسیاری از ریزه‌کاری‌های زاید مینیاتور را دور ریخت در کارهای او حالات و روحیات اشخاص مشخص است و سایه را که پیش‌تر در مینیاتور ایرانی وجود نداشت، وارد آن کرد.

پس از پایان دوره‌ی صفویه مینیاتور ایران تکراری و کم‌مایه شد و این هنر ظریف ایرانی در دوره قاجار تحت تأثیر نقاشی‌های روسی و فرنگی از مسیر خود منحرف شده بود. سرانجام بهزاد توانست مینیاتور را به مسیر اصلی و حقیقی خود برگرداند. او در این راه رنج‌ها کشید و شاهکارهای بزرگ آفرید. در اردیبهشت ۱۳۳۷ خورشیدی، مجلس شورای ملی تصویب کرد که مادام العمر حقوق معینی از طرف دولت به این هنرمند بزرگ پرداخت شود. او سرانجام در 21 مهر 1347 درگذشت.