«وسواس اجباری» چیست؟

محسن داداشی با بیان این مطلب گفت: وسواس اجباری یکی از اشکال تفکر وسواسی است که در سه زمینه آلودگی و پرخاشگری که خود شامل اندیشیدن به حوادثی در نتیجه افعال ارادی و قربانی شدن منفعلانه در نتیجه تفکرات منفی است و همچنین تم جنسی بروز می‌دهد. وی ادامه داد: در توصیف بالینی وسواس آنچه در بیشتر کلینیک‌های درمانی مشهود است، تم آلودگی، ترس از میکروب و ابتلا به بیماری‌هایی از قبیل ایدز، هپاتیت و... است. به عنوان مثال شخص پس از استفاده از سرویس بهداشتی به طور مکرر چندین مرتبه و با مدت زمان طولانی دستان خود را می‌شوید و برای مراجعه کمتر به سرویس بهداشتی میل کمتری به نوشیدن مایعات از خود نشان می‌دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان در ادامه تصریح کرد: علم روان‌شناسی معتقد است اگر تم آلودگی در شخصی با مسایل نجاست و پاکی آمیخته شود، شخص مبتلا به اختلال وسواس فکری بدخیم شده و به درمان طولانی‌تری نیاز دارد؛ چرا که در چنین مواقعی فرد متاسفانه تفکرات غیرارادی خود را با باورهای مذهبی توجیه کرده و مقاومت بیشتری نشان می‌دهد. این کارشناس با اشاره به اینکه در نمونه‌ای از تم پرخاشگری، شخص احساس می‌کند در نتیجه کوتاهی و ندانم‌کاری وی حادثه ناگواری برای خود یا اطرافیانش اتفاق خواهد افتاد، گفت: به ‌عنوان مثال، شخص چندین مرتبه به طور مکرر از بسته بودن شیر گاز یا درب منزل هنگام خروج از خانه اطمینان حاصل می‌کند یا اینکه در نمونه پررنگ‌تری از این تم که بسیار هم آزاردهنده است فرد دائم در نگرانی به سر می‌برد که مبادا بر اثر عمل ارادی او حادثه ناگواری رخ دهد.

داداشی با تاکید بر اینکه این اشخاص دائما در احساس گناه شدید غوطه‌ور هستند و درمانگر نباید با شنیدن این حرف‌ها از خود واکنش منفی نشان دهد، افزود: قربانی منفعلانه تفکرات منفی شدن نیز نمونه دیگری از تم پرخاشگری است؛ به این شکل که بیمار به طور مکرر صحنه تصادف یا مرگ یکی از از عزیزانش را در ذهن خود تجسم کرده و خود را آزار می‌دهد. وی ادامه داد: در رابطه با تم جنسی، فرد به شکل آزاردهنده‌ای به ارتباط نامشروع می‌اندیشد، از اینکه روزی این عمل را مرتکب شود وحشت دارد. از افکار خود فرار می‌کند و سعی در خنثی کردن آن‌ها دارد. این اشخاص علاوه بر اینکه افکار منفی خود را به سختی با درمانگرشان در میان می‌گذارند از احساس گناه شدید هم رنج می‌برند.

این روان‌شناس همچنین تصریح کرد: اضطراب، امتناع از دور ریختن اشیای زاید با این توجیه که ممکن است روزی به کار آید، وسواس قرینگی و تمایل شدید و غیرعادی به اینکه هر شئی به طور قرینه و بدون هیچ زاویه‌ای سرجای خودش باشد و احساس گناه از مولفه‌هایی‌اند که می‌توان به کمک آن‌ها به اختلال وسواس فکری در وجود فرد پی برد.

داداشی با تاکید بر اینکه درمانگر موظف است نوع وسواس فرد مراجعه کننده را به درستی تشخیص دهد، گفت: 50 تا 70 درصد مراجعه کنندگان با روش درمانی (مواجهه و جلوگیری از پاسخ) بهبود می‌یابند. به این ترتیب که شخص را با عامل استرس‌زا مواجه کرده و زمانی که اضطراب ایجاد شد و وی خواست با انجام دادن عملی به خنثی کردن تفکرش اقدام کند، درمانگر جلوی این پاسخ را می‌گیرد.

وی خاطرنشان کرد: مواجهه و جلوگیری از پاسخ، روشی است که تاثیر آن در درمان افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری از نظر علمی اثبات شده است. همچنین اثرات جانبی دارو را ندارد. ضمن اینکه درمان با دارو کوتاه‌مدت بوده و متاسفانه در مواردی مشاهده شده علایم این اختلال در افرادی که دارو را کنار گذاشته‌اند، بازگشته است.