بهار نیوز - رودخانه‎های دائمی لرستان به کما رفته‎اند

کمبود آب و خشکسالی یک تهدید اجتناب ناپذیر است

گروه جامعه: خشکسالی به دلیل عوارض و ماهیت متنوع از زوایای گوناگون تعریف شده است. تعریف عام آن یعنی کمبود بارش در بلند مدت به نحوی که باعث کمبود رطوبت خاک، کاهش آب‎های سطحی و زیرزمینی شود و فعالیت‎های انسان و گیاهان را تحت تأثیر قرار دهند.

خشکی و خشکسالی با وجود شباهت‎های زیاد، مترادف هم نیستند. خشکی از ویژگی‎های بارز اقلیمی در نواحی خشک و نیمه خشک است در حالیکه خشکسالی کاهش و بی نظمی بارش در حدی است که در آن روند عادی رشد حیات، تولید محصول و رابطه متعارف و متوازن انسان و محیط مختل می‎شود. از این رو خشکسالی صرفاً محدود به مناطق خشک دنیا نمی‎شود و در هر نوع اقلیمی احتمال دارد خشکسالی اتفاق بیافتد اما با توجه به حساسیت سینوپتیک جوی در مناطق خشک و شکننده خسارات بیشتری را به دنبال دارد.

غلام‎رضا چمن پیرا، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان بیان کرد: در دنیای امروز پدیده خشکی و خشکسالی بلای بدون پیشگیری است و انسان با تمام پیشرفت‎های علمی و فنی هنوز نتوانسته زمان و محل وقوع خشکسالی‎های شدید را پیش بینی کند و رفتار آن را به نظم بکشاند. وی اضافه کرد: به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، در بسیاری از نقاط ایران، کمبود آب و خشکسالی یک تهدید حتمی و اجتناب ناپذیر است اما می‎توان با ارائه الگوهای بهینه مدیریتی اثرات و عوارض پیچیده آن را تعدیل کرده و مانع از بروز بحران آب شد.

دکتر چمن پیرا ادامه داد: سیل و خشکسالی دو روی سکه تغییرات آب و هواست که یکی از طریق مازاد آب و دیگری از طریق کمبود آب عمل می‎کند. این پژوهشگر آبخیزداری تصریح کرد: خشکسالی بدلیل گستردگی مقیاس زمان و فضای عمل، اصلی‎ترین عامل محیطی موجد کمبود و اختلال جریان آب، گسیختگی توازن اکولوژیک و فقر غذایی به شمار می‎آید. وی اظهار کرد: با این وجود کشورهای جهان به ویژه آنهایی که محیط حساس و ناپایدار و امکانات اقتصادی و تکنولوژی ضعیفی دارند درصدد دستیابی به توسعه پایدار و حتی حفظ وضعیت موجود هستند. چمن پیرا خاطرنشان کرد: بدون تردید باید در بهره برداری بهینه از منابع آب موجود، خشکسالی را به عنوان یک عارضه و خطر چند بعدی و خودگستر جدی، توجه خاصی معطوف و مبذول دارند.

این محقق بخش کشاورزی یادآور شد: خشکسالی آب و هوایی، زمانی که در یک منطقه لنگر اندازد، با تغییر رژیم رطوبتی و حرارتی خاک و الگوی گردش هوا و وزش باد، پایدار شده و گسترش می‎یابد. خشکسالی بی درنگ عنصر آب را کمیاب و چرخه آبی را شدیداً مختل می‎کند. وی ادامه داد: با مختل شدن چرخه آبی ابتدا خشکسالی آبی و سپس با تشدید نیاز آبی و استرس فزاینده گیاهی، خشکسالی زراعی را به دنبال داشته و در نهایت بحران آب را در پی خواهد داشت.

چمن پیرا با بیان اینکه بحران آب وضعیتی است که در آن آب قابل آشامیدن و غیر آلوده در یک منطقه کمتر از تقاضای آن است، اضافه کرد: بحران مدیریت منابع آب بیانگر عدم قانون گذاری درست و اراده سیاسی برای حل بحران آب است؛ از دیدگاه سازمان ملل، بحران مدیریت منابع آب پس از افزایش جمعیت به عنوان دومین مسئله اصلی انسان ساخت جهان شناخته شده است. این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان بیان کرد: به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی در بسیاری از نقاط ایران، خشکسالی یک تهدید حتمی و اجتناب ناپذیر است. عوارض اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ناشی از کمبود آب و خشکسالی تابعی از وسعت محدوده گرفتار، دوام، شدت، زمان وقوع و توالی آنها و درجه آسیب پذیری انسان و محیط است.

وی اظهار کرد: در مجموع کم شدن جریان سطحی، افت سطحی ایستایی، کاهش رطوبت خاک و اتمسفر، تشدید تخریب و نیاز آبی گیاهان، رشد جلبک‎ها و کمبود آب در بخش کشاورزی و صنعت، فرسایش خاک، مشکلات شهری، نابسامانی اوضاع اقتصادی و اجتماعی از قبیل تورم، افزایش واردات، کسری تراز بازرگانی و بحران آب… از نتایج شوم و بارز کمبود آب و خشکسالی شدید و دوره‎ای به شمار می‎آید.

چمن پیرا تصریح کرد: ظاهراً ذخیره معقول آب در مخازن سدها برای مقابله با مشکل هر دو روی سکه نوسان بی قاعده اقلیم یعنی سیل و خشکسالی، مفید و کارآمد به نظر می‎آید. با این وجود چاره اصلی را باید در انتخاب استراتژی جامع(مدیریت جامع حوزه‎های آبخیز) و بهره‎وری بهینه از منابع آب جستجو کرد. این محقق آبخیزداری با بیان اینکه اقدامات و برنامه ریزی‎های کارشناسی می‎توانند در مدیریت منابع آب مؤثر واقع شوند، خاطرنشان کرد: وجود آب و خاک در کنار یکدیگر تأمین کننده نیاز غذایی بشر و برآورد کننده نیاز اولیه انسان است؛ به عقیده کارشناسان و صاحب نظران مسائل آب و خاک، هر کشوری که سرریز کمتری از رودخانه‎هایش منتهی به دریاچه و دریاها و کویرها شود این کشور از لحاظ توسعه اقتصادی در وضع مطلوبتری قرار دارد.

وی ادامه داد: به عبارت دیگر هر کشوری بتواند از آب‎های داخلی و نزولات آسمانی بهره‎برداری و استفاده بیشتری به عمل آورد و مقدار کمتری از آن را از دست دهد این کشور از نظر اقتصادی خصوصاً در بعد کشاورزی در وضعیت ایده‎آل‎تری قرار دارد. چمن پیرا گفت: در کشور ما بر اساس مطالعاتی که انجام گرفته متأسفانه راندمان آبیاری حدود 33 تا 37 درصد است و مابقی آب مورد استفاده در این بخش به هدر می‎رود.

این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان با بیان اینکه این امر نشانگر نبود توجه لازم به مسائل آب و خاک و آبخیزداری در گذشته ایران بوده است؛ افزود: در حال حاضر نیز به جز عده‎ای محدود که خود در جریان امور قرار دارند و از وخامت مسئله آگاهند، مابقی افراد توجه خاصی به این امر ندارند و بنابراین برنامه مناسبی هم برای بهره‎برداری از این منابع عظیم و مهم طبیعی ندارند.

وی اضافه کرد: با توجه به اینکه ایران یک کشور نسبتاً خشک محسوب می‎شود و در اغلب نقاط آن کمبود آب یک مسئله جدی است، تخریب منابع زیست محیطی به ویژه خاک و پوشش گیاهی باعث می‎شود که همان مقدار اندک آب حاصل از بارش‎ها نیز به جای نفوذ و تقویت سفره‎های آب به صورت رواناب از دسترس خارج و تبخیر شود و در نتیجه خشکی و کمبود آب بیش از پیش در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور ایجاد محدودیت کند.

چمن پیرا تصریح کرد: همچنین کمبود آب و خشکسالی از یک سو و در سوی دیگر سیل‎های ویران کننده و مهیب را در نقاط مختلفی از ایران شاهد هستیم. این محقق بخش کشاورزی اظهارکرد: یکی از مواردی که در سال‎های اخیر در ایران شدت گرفته وقوع سیل است که هر ساله باعث خسارات فراوانی به استان‎های زیادی می‎شود که ریشه در تخریب عرصه‎های طبیعی دارد چرا که تخریب خاک و پوشش گیاهی سبب عدم نفوذ آب در خاک و درنتیجه جاری شدن آن و ایجاد سیل می‎شود. وی اذعان کرد: کشور ایران با توجه به وضعیت جغرافیایی و اقلیمی خود که در قسمت معتدل نیمکره شمالی زمین قرار گرفته است، همچون بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در وضعیت مناسبی از لحاظ تأمین آب قرار ندارد.

این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات ادامه داد: بر اساس مطالعات IWMI ایران در بین 16 کشور از نظر بحران آب در رده 14 قرار دارد که نشان دهنده وضعیت نامناسب منابع آب آن است. به طوری که در سال 2025 ایران جهت حفظ وضع موجود باید بتواند 112 درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این افزایش می‎تواند از راه‎های مختلفی صورت گیرد.

چمن پیرا راه‎های مقابله با بحران آب و خشکسالی را توسعه منابع آب، افزایش راندمان آبیاری، استفاده از چرخه افزایندگی آب یا استفاده مجدد و استفاده از منابع آب غیرمتعارف(شور و …) دانست و افزود: از اقدامات مقابله با این پدیده در حوزه کشاورزی نیز می‎توان به افزایش محصول در قطره(Crop Per Drop)، اصلاح ژنتیکی گیاهان و بهبود عملیات کشاورزی اشاره کرد. وی با بیان اینکه استفاده از آب مجازی نیز از دیگر راهکارهاست، گفت: وضعیت منابع آب استان لرستان نیز جدا از شرایط فوق بهتر نیست به گونه‌ای که وقوع خشکسالی و روند توسعه و بهره برداری از منابع آب موجب خشکی هیدرولوژیکی و در کما رفتن برخی رودخانه‎های دائمی استان و افت سطح آب و کاهش آبدهی چاه‎ها شده است.