درگذشت هرمز میلانیان

هرمز میلانیان (متولد ۱۳۱۶ در تهران) تحصیلات خود را در رشته زبان‌شناسی در دانشگاه سوربن به پایان رساند و از شاگردان آندره مارتینه بود. در زندگی‌نامه‌ای که از این زبان‌شناس در سایت شهر کتاب ارائه شده آمده است: پدرش، ناخدا حسن میلانیان، فرمانده ناو «پلنگ» بود که در جمله متفقین به ایران (روس‌ها از شمال و انگلیسی‌ها از جنوب) هنگام دفاع از آبادان زخمی شد و پس از انتقال به تهران در سن ۳۸ سالگی درگذشت. مادرش درخشنده شیمی مسئولیت بزرگ کردن و تربیت هرمز و برادر کوچک‌ترش هومان را بر عهده گرفت.

هرمز میلانیان تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران در دبیرستان‌های شرف و دارالفنون سپری کرد. علاقه‌ای که به ادبیات به‌ویژه ادبیات فارسی داشت موجب شد که پس از دریافت دیپلم متوسطه در رشته ادبی و موفقیت در امتحان ورودی دانشکده ادبیات تهران به سال ۱۳۳۴، در رشته ادبیات فارسی ادامه تحصیل دهد. در سال ۱۳۳۷ پس از اخذ درجه لیسانس در رشته ادبیات فارسی، به تحصیل در رشته «‌زبان‌شناسی» پرداخت. در شهریور ماه ۱۳۳۹ (۱۹۶۰) شرایط ادامه تحصل در این رشته برای او پیش آمد و به پاریس رفت و از دانشگاه سوربن دکترا گرفت.

هرمز میلانیان، پس از مراجعت از فرانسه به ایران در سال ۱۳۴۴، در «بنیاد فرهنگ ایران»، مسئولیت پژوهش در زمینه تاریخ زبان فارسی را زیر نظر پرویز ناتل خانلری بر عهده گرفت. در نیمه دوم سال تحصیلی ۴۵-۱۳۴۴ پس از موفقیت در امتحان استادیاری به عنوان استادیار زبان‌شناسی در دانشگاه تهران به استخدام رسمی درآمد. در شهریورماه ۱۳۴۹ به مدت یک سال تحصیلی، به عنوان استادیار مهمان به دانشگاه ایلینوی در اوربانا برای تدریس زبان فارسی اعزام شد. پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۵۰، بار دیگر به تدریس در دانشگاه تهران ادامه داد و چند سال بعد به رتبه‌ دانشیاری ارتقا یافت. در طول سال‌های ۵۰ شمسی با فرهنگستان زبان ایران نیز همکاری داشت و در جلساتی از کمیسیون واژه‌گزینی آن شرکت داشت. میلانیان قبل از پیروزی انقلاب به مدت یک سال و نیم به عنوان مدیر گروه زبان‌شناسی و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران انتخاب شد.

هرمز میلانیان سرپرستی پژوهش‌هایی را در زمینه دستور، تلفظ و املای فارسی بر اساس آزمون پاسخگویان فارسی‌زبان برخوردار از تحصیلات لااقل دبیرستانی را برعهده داشت. او همچنین در چندین کنگره و همایش تحقیقات ایرانی و نیز زبان‌شناسی عمومی در ایران و خارج از کشور شرکت کرد. میلانیان شش ماه پس از انقلاب برای استفاده از فرصت مطالعاتی عازم فرانسه شد و کمی بعد از سوی دانشگاه سوربن به عنوان استاد مهمان برای تدریس زبان، ادبیات و زبان‌شناسی فارسی در آن دانشگاه دعوت شد. این دوره فعالیت از سال ۱۹۷۹ تا سال ۱۹۸۵ به‌مدت شش سال به طول انجامید و از سال دوم سرپرستی بخش فارسی آن دانشگاه به میلانیان واگذار گردید.

میلانیان در شهریورماه ۱۳۷۵ (۱۹۹۶) پس از ۱۷ سال به ایران بازگشت که در آن زمان، به علت ترک خدمت از دانشگاه تهران اخراج شده بود. سپس به تالیف، ترجمه و تحقیق در زمینه زبان‌شناسی عمومی و فارسی پرداخت و در این زمینه با موسسه فرهنگی شهید رواقی، انتشارات هرمس و نیز انتشارات فرهنگ معاصر همکاری داشت. او که سال‌های واپسین عمرش را در یکی از بیمارستان‌های مخصوص بیماران آلزایمری در فرانسه گذارند، عضو انجمن زبان‌شناسی پاریس و انجمن جهانی زبان‌شناسی نقشگر بود.

آثار به‌جامانده از هرمز میلانیان به شرح زیر است:

تألیف
زبان‌شناسی (مجموعه مقالات)، هرمز میلانیان و رضا سیدحسینی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۳
کزین برتر اندیشه برنگذرد، هرمز میلانیان و محمدحسن جلیلی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۲

ترجمه
«تراز دگرگونی‌های آوایی: جستاری در واج‌شناسی درزمانی»، اثر آندره مارتینه، تهران: انتشارات هرمس (۱۳۸۰)
«مبانی زبان‌شناسی عمومی: اصول و روش‌های زبانشناسی نقشگرا»، اثر آندره مارتینه، تهران: انتشارات هرمس (۱۳۸۰)

مقدمه و حواشی
دستورزبان فارسی معاصر، ژیلبر لازار، ترجمه مهستی بحرینی (توضیحات وحواشی هرمز میلانیان)، تهران: انتشارات هرمس (۱۳۸۴)

***
قرار است بزرگداشت علمی دکتر هرمز میلانیان روز سه‌شنبه 27 آبان‌ماه برگزار شود. در خبر برگزاری این مراسم عنوان شده است: دکتر هرمز میلانیان، زبان‌شناس و مترجم آثار مارتینه، چهارشنبه ۲۱ آبان در پاریس درگذشت. دقت و وسواس علمی میلانیان زبانزد بود و دانش وسیعی در حوزه‌ زبان‌ و زبان‌شناسی داشت. میلانیان از پیشکسوتان گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران بود و شاگردان بسیاری تربیت کرد. به همت مرکز فرهنگی شهر کتاب و همکاری انتشارات هرمس و انتشارات فرهنگ معاصر، مجلس بزرگداشت مقام علمی میلانیان با حضور اصحاب فرهنگ و زبان‌شناسی و دوستان او در روز سه‌شنبه ۲۷ آبان ساعت ۱۴ تا ۱۶ برگزار می‌شود و دکتر ژاله آموزگار، دکتر محمدرضا باطنی، دکتر هوشنگ رهنما، دکتر کورش صفوی، پیروز سیار و علی‌اصغر محمدخانی درباره‌ خدمات علمی دکتر میلانیان سخن می‌گویند. علاقه‌مندان برای حضور در این مجلس علمی می‌توانند به مرکز فرهنگی شهر کتاب واقع در خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمد قصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ سوم مراجعه کنند.