کارگردان نامدار سينماي ایتالیا درگذشت

به گزارش بي بي سي؛ او در ۱۹۷۲ با ساخت فیلم "ماجرای ماتئی" نخل طلای فستیوال کن را برد و در طی سالها فعالیت هنری اش جوایز سینمایی دیگری از جمله شیر طلایی ونیز را دریافت کرد. منتقدان فیلم، سینمای را رزی محدود به یک گونه خاص نمی‌ دانند و با وجود این که او فیلم موزیکالِ اپرایی، کمدی و ملودرام هم ساخت، اما رزی بیشتر برای مجموعه‌ای از آثار دربارۀ فساد سیاسی، مافیا و بحران‌های معاصر ایتالیای دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به شهرت رسیده بود.

فرانچسکو رزی در یکی از گفت و گوهایش گفته بود که وقتی فیلم "سالواتوره جولیانو" را می‌ساخت، مردم در سیسیل حتی جرأت نداشتند کلمه مافیا را بر زبان بیاورند. با جسارت این فیلم‌ساز، دنیای مافیا نه تنها روی پرده آمد و بحث‌ها و جدل‌های بی‌شمار را برانگیخت، بلکه راه را برای استودیوهای هالیوودی باز کرد تا نسخه‌های خود از دنیای مافیای جنوب ایتالیا را بسازند. فرانچسکو رزی در ۱۵ نوامبر ۱۹۲۲ در ناپل ایتالیا به دنیا آمد، درس حقوق خواند، اما سرانجام به سینما رو آورد.

او در "زمین می‌لرزد" (۱۹۴۸) دستیار لوکینو ویسکونتی بود، فیلمی که سبک اپراتیک و نیمه مستندوارش تأثیری ساختاری بر فیلم‌های کارنامۀ رزی گذاشت. رزی دستیاری شماری از دیگر کارگردانان نامدار را نیز بر عهده داشت؛ از جمله رافائلو ماتاراتزو (شکنجه، ۱۹۵۰)، میکل‌آنجلو آنتونیونی (شکست خوردگان، ۱۹۵۳) و ماریو مونیچلی (ممنوع، ۱۹۵۴).

او اولین فیلمش به نام چالش (La sfida) را در ۱۹۵۸ کارگردانی کرد که به نوعی به مافیا می‌پرداخت. بعد از کارگردانی چند فیلم، مضمون ایتالیای سرمایه‌داری و فساد سیاسی جان تازه‌ای به سینمای او در دهه ۱۹۶۰ داد که به طور مشخص در "سالواتوره جولیانو" (۱۹۶۲) متبلور شده است.

"سالواتوره جولیانو" داستان یک یاغی سیسیلی بود که با صحنه‌ای که جسد گلوله خورده او را نشان می‌داد شروع می‌شد. سپس فیلم در مجموعه‌ای از فلاش‌بک‌ها به گذشته جولیانو و مافیای سیسیل می‌پرداخت، بدون این که خود جولیانو را نشان بدهد. این تکنیک که در آن شخصیت اصلی فیلم هرگز دیده نمی شود – جز جسدش در صحنه اول – رزی را به طور مشخص در مرکز سینمایی قرار داد که عناصر سینمای مدرن اروپا را با پرسش‌های سیاسی متعدد (جدایی‌طلبی، مافیا، فساد دولتی، رسانه‌ها) پیوند می‌داد.

"دست‌ها روی شهر" (۱۹۶۳) با شرکت هنرپیشه آمریکایی راد ستایگر، نیز کنکاشی در فساد سیاسی دخیل در ساخت و ساز شهری در جنوب ایتالیا بود که برنده جایزه اصلی جشنواره فیلم ونیز شد. "ماجرای ماتئی" که نخل طلای فستیوال کن را برد، فیلمی بود که به فعالیت‌های سیاسی انریکو ماتئی، سیاستمدار ایتالیایی و تلاش او برای خریدن نفت کشورهایی مثل ایران و کشورهای عرب به قیمت‌هایی منصفانه‌تر از دولت‌های غربی می‌پرداخت. این فیلم با بازی جیان ماریا ولونته، در دهۀ ۱۹۷۰ به یکی از کلیدی‌ترین ستارگان سینمای رزی تبدیل شد.

یکی دیگر از همکاری های رزی و ولونته، "لاکی لوچانو" (۱۹۷۴) به رابطه ارتش آمریکا و مافیای جنوب ایتالیا در دوره جنگ جهانی دوم می‌پرداخت، این که چطور آمریکا گنگستر زندانی لوچانو را آزاد می‌کند تا با استفاده از او و روابط گسترده و نفوذش در سیسیل، راه پیشروی ارتش آمریکا را هموار کند.


اما شماری از منتقدان سینمایی موفق‌ترین همکاری آن دو را در فیلم "مسیح در ابولی توقف کرد" (۱۹۷۹) می دانند که در آن ولونته یک زندانی سیاسی چپ است که در ایتالیای فاشیست به روستایی دورافتاده تبعید می‌شود و در حالی جریان زندگی روزمره مردم در این منطقه محروم را نظاره می‌کند که از ارتباط برقرار کردن با بقیه زندانیان سیاسی تبعیدی در این ده‌کوره منع شده است.

"سه برادر" (۱۹۸۱)، تأملی بود بر رابطه سه برادر که برای مراسم تدفین مادرشان به روستای زادگاهشان برگشته‌اند. پس از آن رزی به سراغ فیلم‌هایی با منابع ادبی یا موسیقایی رفت. او "کارمن" (۱۹۸۴) را بر اساس اپرای ژرژ بیزه کارگردانی کرد و سپس به سراغ داستانی از گابریل گارسیا مارکز در "وقایع نگاری یک مرگ از پیش اعلام شده" (۱۹۸۷) رفت که آنتونی دلون (پسر آلن دلون) و جیان ماریا ولونته را در نقش‌های اصلی داشت.

در آخرین سال‌ دهه هشتاد، رزی دوباره به سراغ مضمون مورد علاقه‌اش، فساد سیاسی و مافیا در جنوب ایتالیا بازگشت و "فراموش کردن پالرمو" را ساخت. در طی ساخت این فیلم مستند "خاطرات نئوپولیتن" را هم فیلم‌برداری کرد که در سال ۱۹۹۲ به نمایش درآمد. رزی آخرین فیلمش را در ۱۹۹۷ به نام "ترک مخاصمه" و با شرکت جان تورتورو ساخت که چندان موفق نبود. در سال ۲۰۱۴ مرمت و نمایش دوباره "سالواتوره جولیانو" در سینماها نام او را به عنوان یکی از اساتید سینمای مدرن دوباره بر سر زبان‌ها انداخت.

سفر به ایران
رزی که برای نمایش یکی از فیلم‌هایش، "اجساد عالی‌مقام"، در دهه ۱۳۵۰به تهران سفر کرده بود، در ایران با فیلم‌هایی مثل "سالواتوره جولیانو" و "مسیح در ابولی توقف کرد" شناخته می‌شود، فیلم‌هایی که بارها از تلویزیون ایران به نمایش درآمده‌اند. میراث سینمایی او در کتابی نوشته میشل سیمان، "کارنامۀ فرانچسکو رزی" (۱۹۷۶)، موضوع تحلیلی دقیق قرار گرفته، کتابی که توسط قاسم روبین به فارسی ترجمه و منتشر شده است.

گزیده جوایز فرانچسکو رزی
۱۹۶۲ خرس نقره‌ای فستیوال برلین برای بهترین کارگردانی (سالواتوره جولیانو)
۱۹۶۳ شیر طلایی فستیوال ونیز (دست‌ها روی شهر)
۱۹۷۵ نخل طلای فستیوال کن برای بهترین فیلم (ماجرای ماتئی)
۱۹۷۹ جایزه طلایی جشنواره فیلم مسکو برای بهترین فیلم (مسیح در ابولی توقف کرد)
۲۰۰۸ خرس طلای افتخاری فستیوال برلین
۲۰۱۲ شیر طلای افتخاری فستیوال ونیز