مقایسه درآمد پزشکان در ایران و غرب

در چند ماه گذشته گزارش ها و مصاحبه هايي منتشر شد كه درآمد پزشكان متخصص ايراني را با همكارانشان در ايالات متحده و اروپا مقايسه كرده بود. دکتر مسعود پزشكيان وزير اسبق بهداشت و عضو كميسيون بهداشت و درمان مجلس از درآمد ۷ برابري متخصصين ايراني در مقايسه با پزشكان آمريكايي (نسبت به درآمد سرانه) سخن گفته و دکتر حسن طريقت منفرد که او هم سابقه وزارت بهداشت را دارد، عنوان کرده است كه درآمد يك ساعت كار در بخش خصوصی ايران برابر با ۲۰۰ ساعت كار پزشكان فوق تخصصي آلمان است. اما اين اظهارات با واكنش شديد دکتر سید حسن هاشمي وزير بهداشت، دولت یازدهم مواجه شد.

وي اين قبیل افراد را متهم به بيسوادی، منفی گرایی فرهنگی، كم اطلاعي و نگرانی از منافع خود كرد و جامعه پزشكي را به پاسخ دادن تشویق کرد. در همین ارتباط دکتر علیرضا زالی رئيس کل سازمان نظام پزشكی ایران گفته است که «درآمد بالای پزشكی سرابی بيش نيست»!

مقایسه درآمد پزشكان متخصص در آمريكا و اروپا
مطلع شدن از درآمد پزشكان غربي اصلا کار دشواري نیست. چرا كه سازمان های مسئول در اين كشورها درآمد سالانه پزشكان در رشته های مختلف را براي اطلاع عموم اعلام مي کنند. شفاف بودن درآمد اين پزشكان نقش بسزايي در برنامه ريزي سيستم هاي بهداشتي و درماني اين كشورها داشته و نسبت اين درآمد به درآمد ساير اقشار شاغل در سيستم بهداشتي درماني نظير پرستاران و همچنين نسبت به ساير گروه های كاری در اين كشورها به عنوان يك معيار براي عدالت اجتماعي محسوب مي شود.

نسبت درآمد پزشكان نسبت به ساير اقشار جامعه در كشورهاي سوسياليستي نظير آلمان و سوئد (منظور از سوسياليستي سيستم اقتصادی اين كشورهاست) در مقايسه با كشورهای كاپيتاليستی (سرمايه داری مطلق) نظير آمريكا معمولا كمتر است. نکته جالب اینکه درآمد پزشکان در کشور ما چندین برابر کشورهای سرمایه داری است در حالی که درآمد اقشار حقوق بگیر در ایران، از جمله کارگران خیلی خیلی کمتر از آن کشورهاست.

بر اساس گزارش اداره كار ايالات متحده كه در ۲۵ مارس ۲۰۱۵ (۵ فرودين ۱۳۹۴) منتشر شد، متوسط درآمد سالانه يك جراح در ايالات متحده ۲۴۰ هزار و ۴۰۰ دلار است كه معادل حدود ۶۵ ميليون تومان درآمد ماهانه مي شود. در همين گزارش درآمد سالانه يك متخصص داخلی ۱۹۰ هزار و ۵۳۰ دلار گزارش شده كه معادل حدود ۵۱ ميليون تومان ماهانه مي شود. درآمد متوسط سالانه برای پرستاران آمريكایی ۶۹ هزار و ۷۹۰ دلار در سال است كه معادل حدود ۱۹ ميليون تومان درآمد ماهانه برای اين گروه است. حقوق متوسط براي تمامي مشاغل در ايالات متحده ۴۷ هزار و ۲۳۰ دلار در سال است كه معادل درآمد ماهانه حدود ۱۳ ميليون تومان مي شود. بالاترين درآمد در ايالات متحده متعلق به مديران ارشد، پزشكان و روانپزشكان و كارمندان شاغل در شركت هاي نفتي بوده است.

بر اساس گزارش اداره سلامت عمومی بريتانيا در اكتبر ۲۰۱۴ (مهر ماه ۱۳۹۳) درآمد متوسط پزشكان در انگلستان در ۱۲ ماه قبل از گزارش حدود ۷۴۰۰۰ پوند در سال بوده كه معادل ماهانه ۳۰ ميليون تومان است. درآمد سالانه پرستاران و گروه مامایی در انگلستان سالانه حدود ۳۱۰۰۰ پوند در سال ۲۰۱۴ بوده است كه معادل ماهانه ۵ میلیون و ۱۲۰ هزار ميليون تومان مي شود. در همین حال میانگین درآمد سالانه تمامي مشاغل در بريتانيا حدود ۲۷۰۰۰ پوند معادل ۱۱ ميليون تومان است.

بر اساس گزارش اداره فدرال كار آلمان و اتحاديه ماربورگ پزشكان آلمان، درآمد متخصصان رشته هاي مختلف پزشكی بر اساس سابقه خدمتي و محل خدمت (بيمارستان دانشگاهي يا خصوصي) بين ۵۳۰۰ يورو (متخصصين بين ۱ تا ۳ سال سابقه) تا ۶۸۰۰ يورو (متخصص با سابقه ۱۳ سال كار) است. این میزان معادل ماهانه حداقل ۵ ميليون ۱۸۰ هزار تومان تا حداكثر ۲۴ ميليون تومان می شود. اگر اين متخصصان به عنوان رئيس گروه پزشكان متخصص انتخاب شوند حقوق آنها ماهانه بين ۶۶۰۰ يورو (با سابقه ۱ تا ۳ ساله در بيمارستان هاي خصوصي) تا حداكثر ۹۲۰۰ يورو (با سابقه بيش از ۱۳ سال كار در بيمارستان هاي دانشگاهي) است كه معادل حداقل ۲۳ ميليون تومان تا حداكثر ۳۲ ميليون تومان در ماه است. در نهايت اگر متخصصي بتواند به رتبه رياست كل يك بخش درماني با درجه پروفسوري برسد در اين صورت بطور متوسط حدود ۸۰ ميليون تومان درآمد ماهانه كسب مي كند. درآمد متوسط ماهيانه يك پرستار حدود ۲۳۰۰ يورو است كه معادل ۸ ميليون تومان درآمد ماهانه است.

درآمد پزشکان در اروپا
براساس آخرين گزارش فدراسيون پزشكان اروپا در سال ۲۰۱۴ حداكثر درآمد پزشكان شاغل در بيمارستان های فرانسه بين ۴۵۰۰ تا ۷۹۰۰ يورو (۱۲ تا ۲۵ ميليون تومان)، در ايتاليا بين ۴۵۰۰ تا ۱۲۰۰۰ (۱۲ تا ۴۲ ميليون تومان)، در دانمارك بين ۸۳۰۰ تا ۱۳۳۰۰ (۲۹ تا ۴۶ ميليون) و در اسپانيا بين ۲۴۰۰ تا ۴۳۰۰ يورو (۵/۸ تا ۱۵ ميليون تومان)است. همچنين متوسط درآمد سالانه دستياران پزشكي در امريكا ۵۵۳۰۰ دلار (حدود ۱۵ ميليون تومان ماهانه) است. درآلمان متوسط درآمد دستياران رشته پزشكي بر اساس سال تحصيلي وي بين ۴۰ تا ۵۴ هزار يورو در سال مي باشد كه معادل ماهانه ۵میلیون و ۱۱۰ هزار تا ۵ ميليون و ۱۵۰ هزار تومان می شود.

البته لازم به ذكر است كه از درآمدهای ذكر شده، بر اساس شرايط كاری، خانوادگي و طبقه مالياتي حدود ۱۵ تا ۴۰ درصد ماليات كم مي شود. همچنین با وجود نزديك بودن درآمد پزشكان به ساير افراد شاغل در سيستم بهداشتي - درماني و همچنين متوسط درآمد ساير مشاغل در سالهاي گذشته اعتراضاتي نسبت به اين اختلاف در رسانه هاي مختلف اين كشورها منتشر شده است. اعتراض نسبت به این تبعیض ها منجر به وضع قوانيني شده تا سقف درآمد پزشكان كاهش یابد. از طرف ديگر پزشكان نيز در كشورهاي غربي نارضايتي خود را از دريافت كم ابراز داشته اند. در آلمان بين ۱۰ تا ۵۳ درصد از پزشكان متخصص در رشته هاي مختلف از درآمد خود ناراضي بوده اند كه بيشترين گروه ناراضي ها در بين متخصصين گوش و حلق و بيني بوده و كمترين آنها را پاتولوژيست ها (متخصصين آسيب شناسي) تشكيل مي دادند.

درآمد پزشكان متخصص ايراني چقدر است
متاسفانه بر خلاف كشورهاي اروپايي و امريكا، هيچ آمار رسمي از درآمد متوسط و همچنين حداقل و حداكثر درآمد پزشكان متخصص در کشورمان از مراجع رسمي نظير وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشكي، وزارت كار و یا اداره آمار وجود ندارد. گرچه برای پاسخ صريح و روشن به اين سئوال كه درآمد متخصصان ايراني نسبت به پزشكان ساير كشورها در چه سطحي است نياز به شفاف سازی در اين زمينه وجود دارد ولي سعي كرديم تا با استفاده از شواهد نسبتا متقن موجود، ميزان درآمد متخصصين ايراني را تخمين بزنيم.

كارانه پزشكان
ارقام متفاوتي از سوي دست اندركاران و صاحب نظران در خصوص كارانه پزشكان متخصص در بيمارستان هاي مختلف گزارش شده است. در نامه ای كه ۶ تن از نمايندگان اقتصاددان مجلس به رئیس جمهوری در خصوص تعرفه پزشكان منتشر شد، اين نمايندگان ضمن اعتراض به تبعيض درآمد پزشكان با ساير اقشار كادر درماني ذكر شده است: «دريافتي معاون درمان وزير محترم بهداشت كه متخصص قلب است از بيمارستان امام حسين (ع) در تابستان ۱۳۹۱ ماهانه بين ۶۱ تا ۸۳ ميليون تومان بوده است. همچنين در خبری كه یکی از خبرگزاري ها در فروردين ۱۳۹۴ گزارش کرد، حسن غفوري فرد وزير و نماينده سابق مجلس اذعان داشته كه «مدير يكي از بيمارستان ها خودش به من گفت كه من فقط ۴۵ ميليون تومان كارانه مي گيرم». دکتر ايرج خسرونيا رئيس جامعه پزشكان متخصص داخلي ايران نيز بيشترين كارانه ها را مربوط به جراحان قلب و مغز و اعصاب دانست كه مي تواند ماهانه تا ۷۰ ميليون تومان هم برسد. در مقابل اين رقم ها، معاون درمان وزارت بهداشت در خرداد ماه ۱۳۹۳ اعلام کرد كه استادان دانشگاه كه مطب ندارند و تمام وقت در بخش دولتي كار مي كنند كارانه زير ۱۰ ميليون تومان مي گيرند و علی جعفريان رئيس دانشگاه علوم پزشكي تهران، متوسط رقم كارانه هيئت علمي دانشگاه را ۵ ميليون و ۶۰۰ هزار تومان دانست. در سال ۱۳۹۲ حسن طريقت منفرد وزير سابق بهداشت، اعلام كرد كه درآمد كاركرد پزشكان در بخش دولتی براي ۱۵۰ ساعت كار ماهانه ۳۴ ميليون تومان است.

زيرميزي
عليرغم اينكه دريافت زيرميزي توسط برخي از پزشكان متخصص سالهاست رواج دارد اما هيچ وقت آمار دقيق از ميزان اين دريافت ها گزارش نشده است. این در حالی بود که دکتر سید حسن هاشمي وزير بهداشت، زيرميزي را در فروردين ۱۳۹۳ حدود ۷ تا ۱۰ هزار ميليارد تومان اعلام كرد (مبلغي حدود سه برابر ميزان اختلاس معروف ۳۰۰۰ ميلياردي). با تكيه بر تخمين ايرج نديمي نماينده مردم لاهيجان و سياهكل در مجلس مبني بر وجود يك گروه ۳ هزار نفري ماليات گريز در بين پزشكان، اگر اين رقم را كه چيزي حدود ۵/۲ ميليارد يورو و ۳ ميليارد دلار است بين اين تعداد پزشك تقسيم کنیم به درآمد ماهانه بين ۱۹۴ تا ۲۷۸ ميليون تومان فقط از طريق دريافت زيرميزي مي رسيم. بالطبع هرچه تعداد پزشكان زيرميزي بگير بيشتر باشد اين ارقام كمتر مي شود.

حقوق پايه ماهانه
بسياري از پزشكان متخصص كه در دانشگاه ها و يا ساير سازمان هاي دولتي يا غير دولتي نظير سازمان تامين اجتماعي كار مي كنند حقوق ماهانه چند ميليوني بر اساس سابقه كار و رده علمي دريافت مي كنند. اين ارقام به كارانه اضافه شده و به عنوان دستمزد نهايي پرداخت مي شود. ارقام اين دستمزدها نيز بطور شفاف در دسترس نیست.

درآمد مطب و كلينيک های خصوصي
در اين مطب ها معمولا تعداد زيادي بيمار ويزيت مي شوند كه علاوه بر حق ويزيت در بسياري از اين مطب ها درآمدزايي از طريق انجام آزمايشاتي نظير نوار قلب، نوار مغز، سونوگرافي و... نيز صورت مي گيرد. متاسفانه بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد كه از درآمد متوسط مطب ها و كلينيك ها نيز هيچگاه گزارش شفافي منتشر نشده است.

با توجه به نكاتی که عنوان شد، تخمين درآمد نهايي يك پزشك متخصص در ايران به خاطر منابع متعدد درآمد و عدم شفافيت غير ممكن است. دکتر ايرج خسرونيا در مصاحبه ای که با خبرنگار مهر داشته است، بيشترين درآمد را متعلق به جراحان مغز و اعصاب دانست كه بين ۲۰۰ تا ۳۰۰ ميليون تومان در ماه است. ايرج نديمي نماينده مجلس به وجود دست کم ۳۰۰ پزشك با درآمد ماهانه يك ميليارد تومان اشاره كرد. دكتر علي اصغر پيوندی رئيس هيئت مديره نظام پزشكي تهران نيز با تاييد وجود پزشكان متخصص با درآمدهاي چند صد ميليوني اظهار داشت كه نمي توان درصدی را براي اين تعداد پزشكان تعيين كرد. در تحقيقي كه توسط يك گروه در صدا و سيما انجام شده بود، گزارشي از ۲ هزار پزشك با درآمد بالاي ۵۰۰ ميليون تومان در ماه ارائه شد. در عین حال با آشفتگي اطلاعات موجود بطور قطعي نمي توان گفت كه درآمد متخصصين ايراني بيشتر يا كمتر از همتايان خارجي آنها است، ولی دو نكته با توجه به اطلاعات موجود قطعي است.

پزشكان متخصصي كه درآمدشان شامل كارانه، حقوق پايه، درآمد مطب و زيرميزي مي شود قطعا چندين برابر متخصصان اروپايي و امريكايي درآمد دارند. عدم عدالت در پرداخت بين پزشكان و ساير كادر درماني و همچنين دستياران پزشكي حتي با اطلاعات داده شده توسط نظام پزشكي و وزارت بهداشت، كاملا مشهود است.

دريافتي متوسط پرستاران در آمريكا و آلمان يك سوم تا يك چهارم درآمد پزشكان است كه در ايران این رقم به شدت كمتر است. همچنين حقوق دستياران پزشكي در آمريكا حدود ۲۵ درصد درآمد يك متخصص و در آلمان حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد درآمد يك متخصص است. اين باعث مي شود كه يك پزشك در دوران دستياري زير خط فقر زندگي نكند و با دريافت تخصص خود سعي بر رفع محروميت هاي قبلي در اسرع وقت نداشته باشد.

در تمامي كشورهاي پيشرفته دنیا، درآمد پزشكان جزئي از بودجه كلي سلامت كشور محسوب مي شود و به اين خاطر است كه با شفافيت بايستي هر ساله اعلام شود. در حال حاضر پاشنه آشيل طرح تحول نظام سلامت در كشور، افزايش نامتقارن تعرفه هاي پزشكي است. در شرایطی که اساسا درآمد پزشكان نامشخص است. چگونه مي توان به دنبال عدالت در سلامت بود بدون آنكه درآمد بخش هاي مختلف سيستم بهداشتی - درماني قبل از انجام اصلاحات مشخص شده باشد؟ مهمترين قدم مي تواند شفاف سازي درآمد تمامی گروه هاي شاغل در سيستم بهداشتي - درماني از جمله پزشكان متخصص باشد، كاري كه به گفته حسن طريقت منفرد وزیر سابق بهداشت، سازمان نظام پزشكي مايل به انجام آن نيست.

اکنون این سئوال مطرح است در شرایطی که درآمد یک کارمند یا کارگر ایرانی به طور متوسط حتی یک پنجم درآمد همتای آمریکایی و اروپایی خودش نیست، چه طور درآمد یک پزشک متخصص ایرانی بین ۵ تا ۱۰ برابر همتای اروپایی و آمریکایی اوست؟ مگر نه اینکه اقشار دیگر جامعه از جمله حقوق بگیران باید دستمزدهای کلان پزشکان را بپردازند؟ مسئول این عدم تناسب حیرت انگیز و این شکاف بزرگ درآمدی کیست؟