گروه سیاسی-رسانه‌ها: روزنامه «اعتماد» جهت‌گيري فيلم‌هاي هسته‌اي پخش‌شده و انتقادهاي دولتمردان به آنها را بررسي مي‌كند: ايران در مذاكرات هسته‌اي طرفي «غير قابل اعتماد» را پيش‌رو دارد؛ اين حرف اول و آخر مستندهايي است كه حالا تقريبا هر شب از صدا‌و‌سيما درباره موضوع مذاكرات پخش مي‌شود. حرف تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي هم البته همين است؛ «ما براساس اعتماد متقابل مذاكره نمي‌كنيم». اين هم سخني بود كه جواد ظريف بعد از توافق ژنو مطرح كرد. تا اينجاي كار مستندهاي هسته‌اي حرف تيم مذاكره‌كننده را مي‌زند. اما فصل اصلي جاي ديگري است. آنجا كه به نظر مي‌رسد مستندهاي هسته‌اي اخير در پس اثبات «غير قابل اعتماد» بودن طرف مقابل ايران در مذاكرات حرف ديگري هم دارد؛ اميدي به نتيجه بخش بودن مذاكرات نيست.

مستندهاي هسته‌اي تا حالا اصلا به دل دولتي‌ها ننشسته‌اند. همين هفته قبل محمدباقر نوبخت، سخنگوي دولت در واكنش به محتواي اين مستندها تنها به اين جمله اكتفا كرد كه «مردم بايد درباره اين برنامه‌ها داوري كنند.» واكنش بعيدي‌نژاد از اعضاي تيم مذاكره‌كننده كشورمان اما قدري تندتر بود و او محتواي اين برنامه‌ها را «خلاف‌گويي با آنچه در مسير مذاكره با قدرت‌هاي بزرگ رخ مي‌دهد»، خواند. مستندهاي هسته‌اي اخير كه برنامه ثريا كليد پخش آنها را در صدا و سيما زد، با سرعتي مثال‌زدني توليد و پخش مي‌شوند. بعد از پخش مجموعه مستند «سال‌هاي هسته‌اي» از برنامه ثريا حالا نوبت سري جديد از اين مستندها رسيده كه گويا شبكه خبر متولي توليد و پخش آن است؛ مستندهايي كه تا حالا دو قسمت از آنها با نام‌هاي «نظارت» و «بازرسي» پخش شده است. بررسي جزيي‌تر محتواي اين دو مستند مي‌تواند آشكار كند كه چرا موافقان مذاكرات هسته‌اي چندان از پخش آنها راضي و خشنود نيستند. نكته برجسته اين فيلم‌ها كه هر كدام در زماني كمتر از ١٩ دقيقه تهيه شده‌اند، استفاده و استناد مكرر به اظهارنظرها و موضع‌گيري‌هاي مقامات امريكايي و مخالفان ايران از يك سو و وزنه قابل توجه منتقدان داخلي مذاكرات در آن از سوي ديگر است.

«نظارت» منهاي مقامات ايراني
مستند «نظارت» مي‌كوشد تا اين تصوير را در ذهن مخاطب ايجاد كند كه طرف مقابل ايران در مذاكرات هسته‌اي از طرح موضوع نظارت هيچ هدفي جز نفوذ و سيطره بيشتر بر اطلاعات داخلي ايران ندارد. در اين مستند ١٥ بار به سخنان و موضع‌گيري‌هاي مقامات غربي و‌امريكايي ارجاع داده مي‌شود و در مقابل تنها از سخنان و نظرات چهار چهره داخلي استفاده مي‌شود. مستند با قرائت بيانيه لوزان توسط مونيكا موگريني و در حالي كه محمد جواد ظريف در كنار او ايستاده آغاز مي‌شود و در طول فيلم هم چند بار ديگر اين صحنه تكرار مي‌شود. موگريني بيانيه لوزان را مي‌خواند و جواد ظريف هم تنها نظاره‌گر اوست. وزير خارجه ايران در اين مستند تنها در يك صحنه ديگر به تصوير كشيده مي‌شود؛ مذاكرات سعدآباد. جايي كه او در سمت راست حسن روحاني رو در روي وزراي خارجه اروپايي نشسته است.

هيچ‌كدام از سخنان و توضيحات مكرر ظريف درباره نظارتي كه مد نظر اين مستند است جايي در لحظات اين فيلم پيدا نكرده است. حسن روحاني هم در مقام رييس‌جمهوري كه دور جديد مذاكرات در دوره قدرت گرفتن او به فضايي كاملا متفاوت وارد شده تنها در يك صحنه مورد توجه سازندگان اين مستند قرار گرفته؛ جايي كه او بعد از نشست سال ٨٢ سعدآباد توضيحاتي را ارايه مي‌كند. از ميان كارشناسان ايراني هم از توضيحات دو چهره استفاده شده است؛ محمود آقاميري و جواد وعيدي. محمود آقاميري از كارشناسان هسته‌اي منتقد مذاكرات هسته‌اي است كه در دولت قبل، از روند مذاكرات هسته‌اي به صورت جدي حمايت مي‌كرد. او معتقد بود دولت احمدي‌نژاد «با شناخت تهديدها، موفقيت هسته‌اي را رقم زد». چهره ديگر يعني جواد وعيدي هر چند به اندازه آقاميري موافق روند مذاكرات در دوران سعيد جليلي نبود اما به لحاظ موضع‌گيري با تيم هسته‌اي فعلي هم داراي زاويه‌اي مشخص است.

وعيدي در دور اول دولت احمدي‌نژاد از اعضاي تيم هسته‌اي كشورمان بود. تهيه‌كنندگان مستند «نظارت» كه كل زمان آن كمتر از ١٩ دقيقه بود، پنج دقيقه از زمان فيلم را به سخنان آقاميري و چيزي حدود ٣٠ ثانيه را به سخنان وعيدي اختصاص داده بودند. در مقابل همه اينها از جمع مسوولان فعلي فقط مرضيه افخم بود كه تنها به اندازه دو سه جمله كوتاه در اين مستند به تصوير كشيده شد، جايي كه وي از رد درخواست‌هاي نظارت طرف مقابل توسط ايران سخن مي‌گفت.

«بازرسي» غربي‌ها و اخطار صدا و سيما
مستند «بازرسي» هم از اين حيث چيزي شبيه به مستند «نظارت» از كار در آمده است. مستندي كه شعار اصلي‌اش اين است؛ تقاضاي طرف مقابل «جاسوسي در لباس بازرسي» است. تهيه‌كنندگان مستند «بازرسي» اين‌بار قدري به سهم اظهارنظرهاي مقامات ايراني در محصول رسانه‌اي خود افزوده‌اند. علي‌اكبر صالحي، علاالدين بروجردي، محمدجواد ظريف و سردار حسين سلامي از مسوولاني هستند كه موضع‌گيري‌هاي آنها به كار سازندگان مستند «بازرسي» آمده است. اما نه به اندازه مقامات غربي كه اين‌بار هم ١٢ بار از سخنان آنها استفاده شده بود. اما فصل مهمي از اين فيلم به مستند كردن استدلال‌هاي آن به سخنان محمد سهيمي از كارشناسان تلويزيون صداي امريكا و همينطور گزارش‌هاي بخش فارسي بي‌بي سي بر مي‌گردد.

جايي كه نهايتا به اين نتيجه‌گيري منتهي مي‌شود كه ترور دانشمندان هسته‌اي كشورمان محصول توافقي است كه در دولت اصلاحات به دست آمده بود. با وجود اين باز هم تنها كسي كه به عنوان «كارشناس» در اين مستند راه پيدا كرده بود، كسي جز يكي از سرسخت‌ترين منتقدان مذاكرات هسته‌اي نبود؛ مهدي محمدي مستند از قسمت‌هايي از سخنان محمدي استفاده مي‌كند كه او مشغول توضيح دادن درباره نتيجه بازرسي‌هاي دهه‌هاي پيش از كشور عراق و نهايتا حمله نظامي به اين كشور بود. جايي كه محمدي معتقد است همين بازرسي‌ها زمينه مساعد براي شناخت جغرافيا و كسب اطلاع از موقعيت‌هاي حساس در كشور عراق را در اختيار امريكا و غرب قرار داد تا آنها راحت‌تر همسايه غربي ايران را به اشغال خود دربياورند.

اميد؛ نيمه حذف شده روايت‌ها
اين اما تنها قسمتي از فرم مستندهاي هسته‌اي اخير بود. لايه زيرين و در حقيقت معنايي كه قرار است در نهايت توسط اين فيلم‌ها به مخاطب منتقل شود در چينشي ديگر كشف مي‌شود. هر دو مستند قسمت اعظم استدلال خود را از روايت تاريخ مذاكرات ١٠ ساله‌ ايران و غربي‌ها بر سر پرونده هسته‌اي كشورمان استخراج مي‌كنند. جايي كه البته نقش مذاكرات سعدآباد بسيار پررنگ است. هر چند مستند «بازرسي» اشاره‌هاي جدي نيز به تحولات بعد از سعدآباد و خصوصا توافقي كه در دوران احمدي‌نژاد با ميانجي‌گري برزيل و تركيه شكل گرفت نيز دارد. نتيجه تمام اين مذاكرات هم به روايت تاريخ و هم به روايت اين مستندها بر هم زدن ميز توافق بوده است. يكي از جملات پاياني مستند «نظارت» اين است؛ «مسوولان ايراني هم‌اكنون با منطق و حسن‌نيت در مذاكرات هسته‌اي حضور دارند. نگاه آنان نيز پايان دادن به بهانه هسته‌اي است.

اما بهاي اين پايان به هيچ عنوان عبور از خط قرمز ملت ايران و تكرار تجربه‌هاي تلخ نيست.» اين جملات هر چند در ظاهر كم نقص به نظر مي‌رسند اما تنها نيمي از واقعيت مذاكرات هسته‌اي را در دل خود جاي داده‌اند. نيمه گمشده اين مستندها و موضع‌گيري منتقدان هسته‌اي شايد حذف «اميد» تيم مذاكره‌كننده كشورمان به نتايج تلاش‌هاي ٢٠ ماه اخير باشد. اميدي كه خلأ آن را چيزي جز «نااميدي» نمي‌توان ناميد. اين شايد همان نقطه اصلي اختلاف نتيجه‌گيري‌ مستندهاي اخير با خط‌مشي دولت باشد. وزير خارجه كشورمان هر چند بعد از توافق ژنو همين «عدم اعتماد» ميان دو طرف را مورد اشاره قرار داد و در ماه‌هاي بعد هم بارها بر ان تاكيد كرد اما همواره نيز هم او و هم ديگر مقامات دولتي از «اميد»ي سخن گفته بودند كه در جريان اين مذاكرات و براي عدم تكرار دوباره تاريخ ١٠ ساله منازعات هسته‌اي ايران و قدرت‌هاي غربي نهفته است. حالا همه نتيجه‌گيري مستندهاي صدا و سيما را فارغ از تمام نقدهاي ديگري كه به آنها وارد مي‌شود، مي‌توان در همين موضوع خلاصه كرد كه «اميدي به نتيجه‌بخش بودن مذاكرات نيست.» اين همان جمله‌اي است كه دولت و تيم هسته‌اي كشورمان ٢٠ ماه است كه در تلاش براي نقض آن هستند.

بهار نیوز