چرا ماکرون نزد پوتین رفت؟ نجات برجام یا ...

 صابر گل‌عنبری
سفر رئیس جمهور فرانسه به روسیه چند ماه قبل از خروج آمریکا از برجام برنامه‌ریزی شده بود. این سفر به دعوت پوتین و برای شرکت در اجلاس بین‌المللی اقتصاد در سن‌پترزبورگ و در سایه تنش اروپا و مسکو بر سر مساله سکریبال انجام می‌شود. سه پرونده در دستور کار این سفر قرار دارد. ایران، سوریه و اوکراین. قبل از ماکرون نیز آنگلا مرکل درست دو روز بعد از سفر بشار اسد در ابتدای همین هفته به سوچی رفته و با پوتین دیدار و درباره سه موضوع پیشگفته گفتگو کرد.
در تحلیل سفرهای مقامات اروپایی و دیدار امانوئل ماکرون با ولادیمیر پوتین گفته می‌شود که یکی از اهداف نجات برجام است. به نظر این تحلیل نمی‌تواند درست باشد؛ به ویژه اگر منظور نجات برجام از طریق خود این توافق باشد. گر چه روسیه نیز چون اروپا خواستار حفظ توافق هسته‌ای شده است، اما این بدان معنا نیست که اروپائی‌ها در این قضیه با روسیه علیه آمریکا متحد می‌شوند. آن‌ها از بیم بزرگ‌ترین همسایه شرقی خود دست به دامان آمریکا شده و توافق‌نامه‌های امنیتی دو جانبه امضا کرده‌اند و همین مساله خود فلسفه وجودی پیمان آتلانتیک شمالی "ناتو" و توسعه آن در شرق اروپا را تشکیل می‌دهد. اروپا در تقابل با مسکو به آمریکا نیاز وافر دارد.
از سوی دیگر، اروپا برای نجات برجام نیاز آنچنانی به روسیه ندارد و خود کافی است قانون مسدود کننده (Blocking Status) را اجرایی کند و روسیه در این خصوص نمی‌تواند کمکی به آن‌ها بکند؛ روسیه‌ای که خود هم تحت تحریم اروپاست هم آمریکا‌.
به گمانم ماکرون در آنچه با ایران مرتبط است، تنها حامل پیام فرانسه نیست، بلکه پیام اتحادیه اروپا به ویژه ترویکا را منتقل می‌کند. به احتمال زیاد آن‌ها می‌خواهند روسیه را با خود در فشار به ایران همراه کنند.
پوتین پس از انتخابات ریاست جمهوری در اندیشه تحقق وعده‌های اقتصادی خود به روس‌هاست. امروز بیش از هر زمانی روسیه به تجارت با اروپا نیاز دارد و اساسا دعوت از رئیس جمهور فرانسه به اجلاس اقتصادی سن‌پترزبورگ نیز با این هدف و کاستن از تنش‌های سیاسی صورت گرفته است. احتمالا پوتین امروز در این اندیشه است که با چه کارت‌هایی راه ناهموار اروپا را هموار کند. چه بسا یکی از این کارت‌ها ایران باشد. اینجاست که پالس‌های اخیر روسیه به غرب چه درباره برجام و چه در خصوص حضور ایران در سوریه بیشتر قابل فهم است.
اروپا به خوبی این را فهمیده است و احتمالا بخواهد با دادن امتیازاتی، روسیه را با خود برای فشار به ایران جهت پذیرش متممی برجامی یا توافقی تکمیلی همراه کند. اروپا معتقد است بدون کمک روسیه نمی‌تواند درباره ایران کاری از پیش ببرد.
در این راستا هم اخیرا روزنامه آلمانی "ولت ام سانتیج" از مذاکرات سه کشور اروپایی (آلمان، انگلیس و فرانسه) و چین و روسیه با هم برای رسیدن به توافقی جداگانه با ایران سخن گفته بود.
این گمانه که اروپا فقط به خاطر خود برجام می‌خواهد آن را حفظ کند، اشتباه است. آنها بدون هیچ بهایی، این کار را نخواهند کرد. اگر هم چنین بهایی در کار نباشد، در عمل کاری جدی برای نجات برجام انجام نمی‌دهند و منافع تجاری خود با آمریکا را به خطر نمی‌اندازند. حداکثر کاری که بکنند، این است که با حداقلِ حداقل‌ها برجام را نگه‌ دارند. احتمالا اروپا می‌خواهد این بها را از طریق روسیه بر ایران تحمیل کند. همکاری روسیه با اروپا در این پرونده می‌تواند راه را به روی معامله بزرگ‌تری باز کند.
اکنون این پرسش مطرح است که آیا تنش‌ها میان غرب و روسیه در نهایت به معامله‌ای بزرگ ختم می‌شود؟ و اگر پاسخ مثبت است، آیا زمان زیادی مانده است؟ آیا سفر مفامات عالی اروپا می‌تواند زمینه‌ساز آن باشد؟ "ایران، سوریه و اوکراین" چه جایگاهی در این معامله خواهند داشت؟ و آیا مانع اصلی فعلا پرونده روسیه‌گیتِ دونالد ترامپ است یا مسائل دیگر؟