بهار نیوز - یک سئوال درباره پیش‌شرط مذاکره

محمد توکلی
هم‌زمان با اجرایی شدن مفاد توافق هسته‌ای در سال ۱۳۹۴ برای بسیاری این سوال مطرح شد که گام بعدی ایران در حوزه دیپلماسی چه خواهد بود؟ حضور باراک اوباما در کاخ سفید از یک سو و گام‌های اعتماد آفرینی که دو طرف در چارچوب برجام برداشته بودند فضایی را ایجاد کرد که گمانه‌زنی‌ها درباره آغاز مذاکره برای سایر پرونده‌های باز میان جمهوری اسلامی و ایالات متحده را تقویت می‌کرد. اما آنچه در عمل شاهدش بودیم محصور ماندن دیپلماسی در برجام بود. به شکلی که امکان هر نوع مذاکره و توافقی با آمریکا حتی در حوزه مسائل اقتصادی نیز فراهم نشد.

با روی کار آمدن پدیده‌ غیرقابل پیش‌بینی همچون دونالد ترامپ بسیاری به این نتیجه رسیدند که دوران باقی مانده از ریاست‌جمهوری باراک اوباما در پسابرجام زمان مناسبی بود تا با استفاده از اهرم‌های دیپلماتیک و هم‌چنین بهبود روابط اقتصادی شرایطی دیگر را در دوران ترامپ تجربه می‌کردیم اما به هر روی آنچه در عمل رخ داد تبدیل آن بازه زمانی به فرصتی سوخته بود. نکته جالب توجه آن است که حتی در دوران دونالد ترامپ نیز همان سیاست محصور ماندن دیپلماسی ایران در برجام ادامه پیدا کرد. به شکلی که ماه‌ها باقی ماندن آمریکای ترامپ در برجام هم نتوانست تحرک خاصی در دستگاه دیپلماسی کشور ایجاد کند.

نکته جالب توجه و تناقض‌آمیز مواضع تصمیم‌گیران سیاست خارجی در ایران، آن است که آن‌ها پس از تصمیم ترامپ مبنی بر خروج از توافق هسته‌ای، پیش‌شرط مذاکره با آمریکا را بازگشت این کشور به برجام اعلام می‌کنند! اگر پیش‌شرط مذاکره چنین مسئله‌ای است به چه علت از زمان دولت اوباما تا پیش از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای خبری از مذاکره مستقیم نبود؟!

به نظر می‌آید یکی از مشکلات اساسی ایران در حوزه دیپلماسی محصور ماندن آن در توافق هسته‌ای است. حتی امروز که دیگر به دلیل بازگشت تحریم‌های بانکی و نفتی دستاوردهای اقتصادی این توافق به کمترین میزان ممکن رسیده است هم زمان و انرژی مقامات و دیپلمات‌های ایرانی صرف مذاکراتی مرتبط با برجام می‌شود. این سیاست در حالی دنبال می‌شود که ایران، ظرفیت‌های دیگری در چارچوب مسائل غیربرجامی نیز دارد که می‌تواند با به کار گرفتن آن‌ها شرایط سخت تحریمی را تغییر دهد. سخن آن نیست که حفظ برجام اهمیتی ندارد، زیر توافق هسته‌ای حتی در شرایط امروز هم هم‌چنان در حوزه سیاسی و امنیتی توافقی مهم و سرنوشت‌ساز تلقی می‌شود؛ مسئله اساسی متوقف نشدن در آن و برای حفظ آن است. سخن از اهمیت دیدن تصویر بزرگ‌تر است.