بهار نیوز - اعتقادات دینی در دوران پساکرونا

رضا صادقیان
چندی قبل در نوشته‌ای با نام «تصویر مبهم دنیای پسا کرونا» از جدلی نوشتیم که با شیوع ویروس کرونا در میان دین‌باوران و ناباوران به آموزه‌های دینی در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته است، گفتگویی که همچنان در حال بحث و تکافوی برهان هستند. هر دو طیف مخالف و موافق اعتقادات دینی براساس دریچه نگاه خود به این موضوع نگریسته و بعضا خواسته‌های خویش را به مثابه واقعیت دنیای بیرونی به مخاطبان ارایه می‌کنند. همچنین در همان یادداشت یکی از راه‌های سنجش نحیف و یا فربه شدن باورهای دینی در زمانه پسا کرونا را رجوع به آمار بیان کرده بودم، حال با انتشار آمارهای مرکز افکار سنجشی دانشجویان ایران راحت‌تر از گذشته می‌توان درباره این گزاره، اثبات و یا ابطلال آن بدون پیش داوری سخن گفت.
براساس اطلاعات منتشر شده مرکز ایسپا، این نظرسنجی با عنوان درباره «تاثیر بحران شیوع کرونا بر اعتقادات مذهبی مردم» که در تاریخ 24 تا 27 فروردین ماه سال جاری و با انجام تماس تلفنی با 1563 شهروند صورت گرفته است قابل ذکر و استناد است. 48 درصد پاسخگویان اظهار داشته‌اند در این ایام که کرونا شیوع پیدا کرده اهمیت «دین و خداوند» برای آنها نسبت به قبل تغییر نکرده است(مانایی تفکرات و باورهای دینی). 47 درصد مردم نیز گفته‌اند در ایام کرونا، اهمیت دین و خداوند برای آنها نسبت به قبل بیشتر شده است(فربه شدن اعتقادات دینی و مذهبی). در این میان فقط 3.5 درصد گفته‌اند این اهمیت نسبت به گذشته کمتر شده است.
آنچه در این میان قابل بیان شدن است، اشاره به شکل‌گیری و قوام باورهای دینی به صورت خاص و سایر اعتقادات در میان مردم است. به عبارتی هر کدام از شهروندان به دلیل فرهنگی که در آن رشد و نمو یافته‌ و باورهایی که براساس مطالعه، زیست روزمره و تجربیات حاصل از این اعتقادات طی سال‌های متمادی برای آنها پایدار مانده است، به سادگی و با بروز یک حادثه طبیعی کاسته و کم رنگ نمی‌شود. پیکره باورهای دینی به صورت مناسک‌محور، براساس مطالعه و حتی تجربه زیست مومنانه از مانایی برخوردار است، چرا که هر باور دینی از بنیان‌های معرفتی مرتبط با آن باور سیراب می‌گردد. بنابراین باور به امر دینی همچون یک گفتمان ظاهر می‌شود، از همین‌رو نمی‌توان رای به نحیف شدن و یا فربه‌گی گفتمان‌ها در بازه کوتاه مدت داد.
شیوع ویروس کرونا به همان اندازه که فرصتی فراهم ساخت تا تفکرات توطئه محور و جویندگان کانون‌های مخفی و توطئه ‌ساز در سراسر جهان مدعیات خویش را به عنوان حقیقت مسلم به مخاطبان عرضه و حال با چشم خویشتن ناظر ابطال گفته‌های خود نشسته‌ و ترجیح می‌دهند نسبت به گذشته کمتر سخن بگویند و دستاویزی شد تا تقلب‌کاران و کاسبان و احتکار کنندگان از این بحران عالم‌گیر در کشورهای مختلف با بیان ادعاهای واهی و فروش کالاهای غیر پزشکی به عنوان محصولات درمانی کلاهی برای خویش ببافند، فرصتی شد تا برای مرتبه‌ای دیگر شاهد جدال دو طیف دین‌باور و ناباوران نسبت به آموزه‌های دینی باشیم. گفتگو و جدلی که با انتشار نظرسنجی عنوان شده به پایان نخواهد رسید، ولی مقدمه‌ای است برای ارایه ادله‌های مستحکم‌تر.
برخلاف کنش و واکنش‌هایی فکری که برخی از ناظران رویدادهای اجتماعی درباره جهان پسا کرونایی گفته و تکرار می‌کنند، لازم است دشواره‌های دیگر را در حوزه‌های که کمتر به آنان پرداخته شده را بجوییم. به عنوان مثال؛ فشار مضاعف به شهروندان فقیر، افزایش شکاف فقیر و غنی، کاهش تولید و فشار اقتصادی که به تولید کنندگان وارد آمده است، برهم خوردن نظم عرضه و تقاضا، متراکم شدن خواسته‌های اقتصادی شهروندان، فراگیر شدن بیکاری، کاهش درآمدهای خانواده‌ها، مرجع شدن کادر درمان به عنوان سخنگویان رسمی و دلسوز مردم و... تردیدی نیست دامن زدن به افکاری که تنها براساس دیدن یک و یا دو مورد و براساس تجربه‌های شخصی بیان می‌شود در حوزه اندیشه و نظر ورزی نه تنها قابل اطمینان نیست، بلکه زمینه واژگونه‌بینی رویدادها را فراهم خواهد آورد.