بهار نیوز - جایگاه دولت در اعتراضات

رضا صادقیان
بازخوانـی جایـگاه دولت طی ادوار گذشـته تا قبل از اعتراضات جدید نمایانگر پذیرش و باورمندی به توانایی‌ها، کارکردها و رویکردهای سـاختار اجرایی از سـوی شـهروندان بـوده اسـت. چرا که دولت و تصمیمـات آن برای مردم مهم تلقی می‌شـده اسـت. بـرای بررسـی این موضـوع نیاز به طـرح برخی فرضیه‌هـا داریم کـه در ادامه خواهد آمد.
اول: طـی تمـام سـالهای گذشـته و بـا بـروز هـر کـدام از اعتراض‌هـای خیابانی، نقطـه تمرکز شـعارها از سـوی شـهروندان معتـرض دولت وقت بوده اسـت. درسـت و یـا نادرسـت، اکثـر شـهروندان همیشـه دولت را به معنـای کلیت نظـام، حاکمیت و شـاکله قـدرت فهم کردهانـد. درک این موضوع چنـدان نیاز به ارایـه مصداق نخواهد داشـت. وقتـی اکثر سیاسـیون برای کوبیدن دولت حسـن روحانی معنـای حاکمیت را بـه جـای دولت اسـتفاده می‌کردند و بـرای توجیه مخاطبان خـود اختیـارات دولت را بیـش از وظایـف واقعـی آن تعریف می‌کردنـد، لاجرم مخاطب بـدون توجه به مفاهیم حاکمیـت و دولـت بـه این نتیجه می‌رسـید کـه توانایـی دولـت در انعقـاد قراردهای خارجـی و امضـای تفاهمنامه هسـته‌ای آنقدر فراگیر و بسـیط اسـت که ایـن امور به تنهایـی توسـط دولت انجام می‌شـود در صورتـی که در عالم واقع چنین نبوده اسـت،
بـا ایـن حـال پرداختـن به جایـگاه دولت مهـم بوده اسـت. در شـرایطی کـه مخاطبان توانایـی دولـت را آنقـدر بزرگ ترسـیم می‌کننـد بیشـک در هنگام بـروز بحران و شـکل‌گیری اعتراضات مانند سـال 96 و 98 معترضان فقط به نقـش دولت در گرانی کالاهـای اساسـی و بنزین میپردازند، حتـی اگر رئیس دولت وقت بگوید روز شـنبه اطلاع پیـدا کـرده و یـا از کلیت تصمیمگیـری بیخبر بوده اسـت.
دوم: چنـدان بـه سـالهای خیلـی دور نمی‌رویم. به عنـوان مثال نـوک اعتراضهای سـال 88 ،96 و 98 و... بـا در نظـر گرفتـن محتـوای شـعارهای همان سـالها دولت، مسـئوالن دولت و چهره‌های نام آشـنا در همان سـاختار اجرایی بوده اسـت. در سـال 88 شـعار اکثـر معترضـان حملـه بـه دولت وقت بـود، دولتی کـه رئیس وقـت آن به جـای آرامتـر کـردن فضا و تعریـف جایگاه رئیس‌جمهـور به عنوان فـردی تاثیرگذار در معـادلات سیاسـی و اجتماعـی و برآمـده از رای اکثریت جامعه، خـود را در مقابل منتقـدان دوره قبـل تعریف کرد و با سـخنرانی هیجانی و حمله بـه مخالفانش در تنور داغ اختلافهـا بیـش از گذشـته دمیـد. در همـان زمـان معترضین به نتیجـه انتخابات حرف اول و آخرشـان شـخص رئیس دولت وقت و نزدیکان او بود.
در ماجرای سـال 96 و 98 مسـئول مسـتقیم و غیرمسـتقیم گرانی‌هـا، افزایـش فقـر، کـم کاری دولت، افزایـش نـرخ دلار و تـورم، حتـی خـروج آمریـکا از برجـام، آب رفتن سـفره مردم و عـدم تعـادل در بازارهـا دولت معرفی شـد، مهمترین نکته در ایـن مهم پذیریش چنین روایتـی از سـوی مخاطبـان و معترضیـن بـود. این همـه را در شـعارهای همان سـال می‌تـوان مشـاهده کـرد. بـه عبارتی جایـگاه دولت نـزدم شـهروندان و معترضان مهم ارزیابـی م‌یشـد و بر همین اسـاس شـعارها خطـاب به دولـت بود.
سـوم: دربـاره چرایـی و عـدم مشـارکت اکثـر شـهروندان در انتخابـات ریاسـت‌جمهوری سـال گذشـته یادداشت، گفتگو و بحث‌های گسـترده‌ای در نشریات منعکس شـده اسـت. مباحثی از قبیل یکدسـت شدن سـاختار قدرت و تسـریع تصمیم‌گیری‌ها و اجـرای سیاسـت‌ها تا کم معنا شـدن مفهوم دولـت در اذهان شـهروندان. انتقاد برخی چهره‌هـای نزدیـک بـه جریـان اصولگـرا و مسـتقل پـس از معرفی کابینـه به مجلس شـورای اسلامی حکایت کـم‌توانـی چهره‌هـای معرفـی شـده بـه عنـوان وزیـر بود؛ مـرور مطالب مطرح شـده از سـوی نمایندگان مجلس نیز در هنگام بررسـی وزیـران پیشـنهادی تایید کننـده چنیـن مدعایی اسـت. بنابرایـن در ماجرای اعتراضـات جـاری و محتوای شـعار و حتی حضـور چهره‌های دولتی در دانشـگاه‌ها و گفتگـو با دانشـجویان و یـا چهره‌های فرهنگی و سیاسـت‌گذاران فرهنگی جایگاه آنان در نهـاد دولـت از سـوی مخالفان جدی گرفته نمی‌شـود. به میزگرد اسـاتید دانشـگاه تهـران بـا شـورای عالی انقلاب فرهنگی دقت کنیم، جـای دولت و چهره‌هـای دولتی غایـب و یـا در صـورت حضور از سـوی سـایرین جدی گرفته نمی‌شـود.
چهـارم: جایـگاه دولـت به عنوان سیاسـتگذار، مجـری و ناظر سیاسـتها تاکنون و در مقایسـه بـا سـایر نهادهـای قـدرت فربـه و بی‌بدیل بوده اسـت. در واقع کسـب درآمدهای نفتی باعث شـده این جایگاه از سـوی سیاسـتمداران و شـهروندان جدی گرفته شـود، به درسـتی نیز چنین بوده اسـت. تلاش سیاسـتمداران برای رسـیدن به کرسـی ریاسـت‌جمهوری و یا نشسـتن آنـان روی صندلی وزارت پـس از ناکامی در رقابت‌هـای انتخاباتـی منعکس کننـده چنین واقعیتی اسـت، با توجه بـه همین جایگاه اسـت کـه رئیـس دولـت فعلی جایـگاه ریاسـت قـوه قضاییه را تـرک و برای کسـب قـدرت وارد میـدان شـد. بـه دنبـال چنیـن رویکـردی لاجرم در هنـگام بـروز بحران و مشـکالت ریـز و درشـت در نهـاد اجرایـی و حتـی سـایر مراکـز قدرت نـوک تیز حملات بـه سـوی ایـن نهـاد روانـه خواهـد شـد، در صورتـی کـه در اعتراض‌های جاری نـه تنهـا این مهم اتفـاق نیفتـاده بلکه در عمـل نقش دولت مـردان ایـن نهاد در اذهـان مخاطبـان حذف شـده تلقی گردیده اسـت. پس از دو سـخنرانی رئیس دولت با ناچیزترین واکنش‌ها از سـوی فعالان رسـانه‌ای و حتی کاربران حقیقی در شـبکه‌های اجتماعـی روبـرو بودیم، حتی حضور سـخنگوی دولـت، وزیر علوم و ریاسـت برخی دانشـگاه‌ها در میـان دانشـجویان منجـر بـه شـکل‌گیری گفتگـو و تبـادل نظـر میـان طرفین نشـد.
پنجـم: مرتبـه نهـاد دولـت مهـم بـوده و هسـت، امـا ایـن نهـاد درحـال حاضـر با دشـواری‌های اساسـی روبرو اسـت. در اینجا بحث فرد و افراد نیسـت، بلکه کلیت این سـاختار اثرگـذار در تحـولات اجتماعـی، اقتصادی و سیاسـی مدنظر اسـت. نمی‌توان به فاصله یکسـال وعده سـاخت یک میلیون مسـکن در سـال را برای مخاطبان فریاد زد و تصویری خوشـایند و دلنشـین برای کرایه‌نشـین‌ها و متقاضیان مسـکن ترسـیم کرد، از ایجاد شـغل و تسـهیل ازدواج جوانان و پرداخت وام به مشـاغل زیان دیده در دوران کرونـا گفـت و از برنامه‌هـای مـدون درباره کنتـرل نقدینگی، تورم، نـرخ ارز، افزایـش تولید و حفظ مشـاغل وابسـته به شـبکه‌های اجتماعی سـخن گفـت ولی در هنـگام بـروز اعتراض‌هـا امکان گفتگو بـا طرف مقابـل را به دسـت نیاورد.