بهار نیوز - راهکار ساده‌تر

رضا صادقیان
هفته گذشته مدیرکل بیمه‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سخنانی هشدارآمیز از فروش خوزستان، کیش و قشم برای تامین حقوق بازنشستگان گفت، حرف‌هایی که با واکنش‌های منفی کاربران و عزل این مسئول همراه بود.
یک: یادآوری بحران صندوق‌های بازنشستگی از سوی مسئول معزول جدید نیست. حداقل به دو مورد مشخص می‌توان اشاره کرد. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال 1395 گزارشی از «عمده‌ترین مسائل کشور» را منتشر کرد. در آن کتابچه به بحران‌های مختلف از جمله تورم، محیط زیست و همچنین به صورت مشخص درباره صندوق‌های بازنشستگی راهکارهایی ارایه شده بود. موسسه دیده‌بان ایران در سال 1396 و 1397 در گزارش‌هایی ارایه شده به بحران صندوق‌های بازنشستگی به صورت مبسوط اشاره کرده بود. اما نه تنها گوش شنوایی برای این بحران‌ها یافت نشد، بلکه وضعیت امروز کشور حکایت تعمیق نابرابری اقتصادی، آب شدن سفره مردم و افزایش هزینه‌های جاری و تورم ویران‌گر دارد.
دو: مسئله مهم در حوزه اقتصاد، مسائل اجتماعی و سیاسی کشور، به صورت مستقیم به فهم مسائل و دشواره‌های جاری کشور ارتباط پیدا می‌کند. چنانچه مدیران ارشد برنامه‌ای مدون و با قابلیت اجرا برای عبور از این بحران‌ها را داشته باشند، چه بسا امکان رفع برخی از این معضلات در سال‌های آینده با توجه به درآمدهای ارزی بیشتر فراهم ‌آید، در غیر اینصورت هر کدام از مسائل مطرح شده در گزارش عمده‌ترین مسائل کشور و همچنین سایر پژوهش‌های انجام شده به سادگی و با گذر زمان به صورت یک ابر چالش ظهور خواهد کرد. چالشی که تنها در بخش اقتصاد، صنعت، تورم و آب باقی نمی‌ماند و به طبع آن زمینه اعتراض‌های اجتماعی را در پی خواهد داشت.
سه: براساس آمارهای سرشماری، جمعیت کشور در سال 1353 بیش از 33 میلیون نفر بوده و در حال حاضر جمعیت ایران بیش از 87 میلیون نفر شده است. چنانچه آمارهای صادرات نفت در این سال‌ها را مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم با توجه به اعمال تحریم‌های بین‌المللی و ممانعت از فروش نفت ایران، نه تنها با در نظر گرفتن افزایش جمعیت فروش نفت و درآمد حاصل از آن را نداشته‌ایم، بلکه این روند به صورت تدریجی کاهش یافته است. با توجه به آمارهای موجود، در سال 1353 روزانه 5.5 میلیون بشکه نفت صادر می‌شده است، اما این آمار در سال 1401 کمی بیش از 1.5 میلیون بشکه نفت بوده است. اخبار منتشر شده توسط شماری از خبرگزاری‌ها و شادمانی آنان از افزایش صادرات 40 الی 60 هزار بشکه نفت در روز توسط دولت سیزدهم حکایت از آن دارد که در این بخش کارنامه قابل قبولی در دسترس نیست.
چهار: برخلاف دیدگاه برخی از تحلیل‌گران اجتماعی و سیاسی که صادرات نفت و کسب درآمدهای نفتی را برای کشور زیان‌بار و ویران‌گر توصیف می‌کنند و واقعیت نفت را چیزی جزء تباهی، افزایش فساد، اجرای سیاست‌های ضد توسعه، وابستگی به درآمدهی غیرپایدار، کم بازده بودن سیستم اداری کشور به دلیل وابستگی به درآمدهای نفتی و... نمی‌دانند، به نظر می‌رسد راه توسعه ایران نه قطع درآمدهای نفتی، بلکه بهره‌وری افزون‌تر و کارآمدتر از درآمدهای نفتی است. در حال حاضر نه تنها درآمدهای ارزی از نفت کاهش یافته، بلکه زمینه‌های مناسب برای صادرات سایر محصولات و رویکردهای متفاوت‌تر در حوزه جذب گردشگر مانند کشورهایی مانند ترکیه در دسترس نیست. به عبارتی ما در فروش نفت و کسب درآمدهای نفتی موفق نبوده‌ایم، همزمان نیز راهی برای دست یافتن به سایر درآمدها نیز فراهم نشده است. به این مهم نیز باید افزود که چنانچه همین مسیر در سال‌های آینده ادامه یابد دور از ذهن نیست که با مشکلات و بحران‌های چندجانبه، به هم پیوسته و مخرب روبرو شویم. بحران‌های که آورده‌ای جزء دور شدن شهروندان از سیاست‌های حاکمیت، افول سرمایه اجتماعی و عدم مشارکت در رویدادهای سیاسی و اجتماعی از سوی مردم و در نهایت اعتراض‌های خیابانی را به همراه خواهد داشت. بنابراین ساده‌ترین مسیر برای حل برخی از مسائل زیست محیطی، توسعه میادین نفت و گاز، افزایش صادرات نفت، کسب درآمدهای غیر نفتی، گاز و پتروشیمی و مرتفع کردن بحران صندوق‌های بازنشستگی راهی به غیر از فروش نفت نیست. مسیری که به جذب سرمایه‌گذار خارجی در این بخش‌ها منجر خواهد شد و بخشی از نیاز 280 میلیارد دلاری برای توسعه میادین نفت و گاز و همچنین نوسازی تجهیزات و زیرساخت‌های لازم برای این صنعت مهم را فراهم می‌کند.
پنج: طی سال‌های گذشته و حتی امروز بسیاری از ساده‌نگرها، زیاده‌گویان و مسئولان درباره افزایش درآمدهای ارزی کشور، گام برداشتن به سوی بازارهای جهانی، افزایش صادرات کالاهای غیر نفتی، توسعه میادین نفت و گاز، نوسازی صنایع کشور، به روز کردن تولیدات صنعت خودروسازی، جذب گردشگران از سراسر جهان و... سخنان بسیاری گفته‌اند؛ اما این مهم تا هنگامه‌ای رفع نشدن تحریم‌ها و پیوستن ایران به بازارهای بین‌المللی تحقق نخواهد یافت. حل بحران صندوق‌های بازنشستگی و عقب ماندن از توسعه اقتصادی مسیری به غیر از پیوستن به بازارهای بین‌المللی و زیست عادی حکمرانی بدون تحریم‌های طاقت‌فرسا و توان‌سوز وجود ندارد.