بهار نیوز - دانشگاه‌های‌ ترکیه؛ رشد کمی، افت کیفی

متین گورجن، المانیتور
برگردان: علیرضا طالب‌زاده
در سال‌های اخیر تعداد دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های‌ترکیه به طرز چشمگیری افزایش یافته است. با وجودی که زیرساخت‌ها همگام با این افزایش کمی، توسعه یافته اما رشد کیفیت آموزشی با آن متناسب و هماهنگ نبوده است. تعداد دانشجویان و ظرفیت دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی‌ترکیه در ده ساله گذشته ده برابر شده است. اگر اندکی به عقب بگردیم در سال 1979 (1358 شمسی) تنها 12 دانشگاه در‌ترکیه وجود داشت، اما در حال حاضر 203 دانشگاه در حال فعالیت هستند. در سال 1980 (1359 شمسی) از 467000 داوطلب که در امتحان‌های ورودی دانشگاه شرکت کردند تنها 42000 یعنی 9 درصد توانستند وارد دانشگاه شوند، در حالیکه در سال 1397 از 1700000 داوطلبی که در امتحان ورودی شرکت کردند 710000 نفر یعنی 40 درصد موفق شدند وارد دانشگاه شوند.

بر اساس داده‌های سال 2018، تعداد 455000 دانشجوی در حال تحصیل و 95000 دانشجوی فارغ التحصیل در‌ترکیه وجود داشت. در سال 2018 تعداد 25000 استاد، 15000 دانشیار و 37520 استادیار در دانشگاه‌های‌ترکیه تدریس می‌کردند. اگر مربیان و دستیاران تحقیق را هم به این ارقام اضافه کنیم حدود 160000 پرسنل هیئت علمی در دانشگاه‌های‌ترکیه به طور فعال مشغول تدریس هستند. با تمام اینها، در سال 2018 از تعداد 86000 پست موجود برای مدرسان حق‌التدریس و پاره وقت‌ در دانشگاه‌های خصوصی، تنها 62000 یعنی 72 درصد از پست‌ها پر شد. 2 سال قبل، دانشکده‌های این دانشگاه‌ها قادر بودند 90 درصد ساعات تدریس خود را پر کنند. در سال‌های اخیر، در رتبه‌بندی دانشگاه‌های برتر جهان، 6 دانشگاه‌ترکیه معمولا در فهرست 500 دانشگاه برتر جهان قرار می‌گرفت، اما در سال 2019 این رقم به دو دانشگاه تقلیل یافت که حاکی از افت قابل توجه کیفی آنها در جایگاه جهانی است.

سوال این است که آیا رتبه‌بندی کیفی که ویژه دانشگاه‌های‌ترکیه باشد در دسترس هست؟ متاسفانه داده‌های عینی و معتبری در دسترس نیست. شورای رسمی آموزش عالی‌ترکیه (YOK) به طور مستمر به جمع‌آوری داده‌ها درباره دانشگاه‌های‌ترکیه می‌پردازد و بنابراین باید معتبرترین اطلاعات را داشته باشد. اما این شورا این داده‌ها را در دسترس عموم قرار نمی‌دهد و البته این یک نقص محسوب می‌شود. به جای اطلاعات عینی و واقعی درباره عملکرد تحصیلی و علمی دانشگاه‌ها مردم مجبورند به آگهی‌های تبلیغاتی تلویزیون، بیلبوردهای عظیم و‌ترفندها و حقه‌های بازاریابی متکی باشند. با این وجود گزارش ارهان ارکوت استاد دانشگاه مف (MEF) در استانبول افت کیفی آموزشی را به سیاست دولت مبنی بر «یک دانشگاه برای هر شهر» ، منافع و سود مالی سرشاری که از آموزش مقاطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی نصیب دانشگاه‌ها می‌شود و نیز به آموزش خصوصی دانشگاه‌ها که تجارت پررونق و تمام عیاری را به هم زده نسبت می‌دهد.

در سال‌های اخیر شرکت‌های بزرگ به سرمایه‌گذاری در دانشگاه‌های بوتیکی (دانشگاههایی در مقیاس کوچک و با دانشجویان اندک) با ظرفیت ثبت‌نام 10000 تا 15000 دانشجو روی آورده‌اند. تاجران زیادی رویای پرستیژ و اعتباری را که از تاسیس یک دانشگاه کسب می‌کنند در سر می‌پروانند. اما اولین علامت خطر این سرمایه‌گذاری‌های بی‌امان در دانشگاه‌ها در سال 2018 به صدا درآمد، زمانی که ثبت‌نام در دانشگاه‌های خصوصی که شهریه سالانه شان بالغ بر 4000 تا 10000 دلار است برای اولین بار به طور قابل‌ملاحظه‌ای با افت مواجه شد. در حالیکه ثبت‌نام در دانشگاه‌های دولتی رایگان در سال گذشته به 85 درصد آن چه در چند سال گذشته بوده رسید، در دانشگاه‌های خصوصی این رقم، 73 درصد سال‌های قبل بود. این نشان می‌دهد که بسیاری از دانشجویان در انتخاب خود گزیده‌تر عمل کرده و گران‌ترین دانشگاه‌ها و موسسات خصوصی جایی در گزینه‌های انتخابی آنها نداشته است.

پینار الدمیر دانشجوی دکتری و همکار تحقیقاتی در مرکز مشاوره اکادمیکی معرفت شناسی که در استانبول قرار دارد می‌گوید که کیفیت در دانشگاه‌های‌ترکیه موضوع مهمی است. او به المانیتور گفت: «برای یک متقاصی جوان جویای تدریس و تحقیق در دانشگاه بزرگترین مساله استخدام و یافتن کار است. ما برای حمایت از تحقیقات در مقطع لیسانس و تحصیلات تکمیلی در یافتن منابع مالی با مشکلات جدی مواجه هستم. ما مجبوریم اعتباراتی را که دولت به ما داده برگردانیم. همچنین برای یافتن یک شغل به عنوان محقق به چیزی بیشتر از مدارک دانشگاهی و شایستگی‌های تحصیلی نیاز دارید. اولا برای گرفتن یک پست شما به رابطه و به نوعی به پارتی نیاز دارید. ثانیا حتی اگر شغلی پیدا کردید موظف هستید تا خدمات دیگری به غیر از تدریس و تحقیق ارائه دهید و به نوعی منشیگری و کارهای اداری هم بکنید.

استاد دیگری از مرکز مشاوره معرفت شناسی می‌گوید که مشکل واقعی در دانشگاه‌ها در مقطع دکتراست. این محقق به شرط ناشناس ماندن نامش به المانیتور گفت: «بیشتر مواقع از ما درخواست می‌کنند که پایان‌نامه و مقالات اکادمیکی برای بالا سری‌ها، رؤسا، استادان راهنما و مشاورمان بنویسیم. نوشتن مقاله و پایان نامه برای کس دیگر به بخشی پرسود و نون و آب دار در‌ترکیه بدل شده است. اگرچه ما بشدت درخواست‌های اینچنینی را رد می‌کنیم اما این نوع درخواست‌ها هر روز بیشتر می‌شود.» همچنین به نظر می‌رسد بیشتر دانشجویان در مقطع دکترا راهنمایی و مشاوره لازم را از استادان راهنما و مشاور دریافت نمی‌کنند.

کوتاه سخن اینکه علل افت کیفی در دانشگاه‌ها و موسسات عالی‌ترکیه می‌تواند به عوامل زیادی نسبت داده شود. علاوه بر فرار مغزها و پاکسازی و اخراج استادان از دانشگاه‌ها که از زمان کودتای 2016 شروع شده است دانشگاه‌ها این عوامل را نیز تجربه کرده اند: فقدان شدید آزادی بیان و اندیشه؛ کنترل یک‌تنه دانشگاه‌ها توسط شورای رسمی آموزش عالی (YOK) ؛ معضل دانشگاه‌های خصوصی که هدفشان سودجویی است؛ آموزش ناکافی استادان و مدرسان؛ و حجم زیاد کار و بار شغلی که روی دوش استادان جوان سنگینی می‌کند. متاسفانه به هنگام استخدام دانشگاه‌ها شایسته سالاری هم محلی از اعراب ندارد و وزنه رابطه بر ضابطه و شایسته‌سالاری سنگینی می‌کند.