گزارشی از وضع معیشتی طبقه متوسط در ایران

رامین مستقیم و ملیسا اتحاد – لس‌آنجلس‌تایمز  
مترجم: علیرضا طالب‌زاده
گروه اقتصادی: با شدت گرفتن تحریم‌های ایالات متحده، ایرانیان طبقه متوسط به خرید کالاهای بی‌کیفیت و ارزان روی آورده‌اند. ببینیم کارزار «فشار حداکثری» تحریم‌های اقتصادی علیه ایران چه تاثیری بر زندگی شقایق صفری مادری ۳۸ ساله که تایپیست یک مجله در تهران است و تنها زندگی می‌کند گذاشته است. در دو ساله گذشته قبض آب و گاز او ۳۰ درصد افزایش یافته است. اجاره ماهانه آپارتمان تک خوابه او از ۷۵ دلار به ۲۴۰ دلار رسیده است. شقایق می‌گوید: «درآمدم دیگر کفاف خرید لباس‌های مناسب را نمی‌دهد. قبلا لباس مارک‌دار می‌خریدم اما حالا اگر چیزی می‌گیرم جنس دست دوم است.» 

خانم صفری که به سختی قادر به تامین مخارج زندگی‌اش است جدیدا با دختر ده ساله اش به آپارتمان تک‌خوابه مادرش نقل مکان کرده است.  تجربه او نمونه‌ای از تجربه اکثر شهروندان آسیب‌پذیر ایرانی است، چرا که بیشترین فشار ناشی از افت سرمایه‌گذاری خارجی، کاهش صادرات نفت، تورم کمرشکن، سقوط ارزش پول کشور و بالا رفتن قیمت غذا و پوشاک و دارو بر دوش این گروه از مردم ایران است.  فریبرز رئیس‌دانا یک اقتصاددان در تهران می‌گوید: «مردم در بخش خصوصی در املاک و مسکن و بخش مالی و تجاری پول‌های کلانی به جیب می‌زنند و بیشترین سود را از این اقتصاد می‌برند در حالیکه طبقه کارگر و فقیر در شهرها بالارفتن سرسام آور قیمت کالاها را کاملا بر دوش خود حس می‌کنند.» ایالات متحده، سال گذشته بعد از خروج از توافقنامه هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) تحریم هایی را علیه ایران در بخش نفت، انرژی، امور بانکی، فلزات و صنایع کشتیرانی ‌وضع کرد. برجام هدفش رفع تحریم‌های ایران در قبال اقدامات و تعهداتی بود که هدفش جلوگیری از دستیابی ایران به موادی بود که می‌توانست در ساخت سلاح اتمی مورد استفاده قرار گیرد. 

در ماه می‌وقتی ایران اعلام کرد که بخشی از تعهداتش در قبال برجام را زیرپا می‌گذارد ایالات متحده تحریم صنایع آهن، فولاد، الومینیوم و مس ایران را هم به تحریم‌های خود افزود و معافیتی که به ایران اجازه می‌داد تا کالا به سوریه و چین صادر کند را  ملغی کرد. در اواخر خرداد بعد از انهدام پهباد جاسوسی امریکا توسط ایران در نزدیکی تنگه هرمز دولت‌ ترامپ حتی تحریم‌های بیشتری علیه ایران وضع کرد. دیگر امضاکنندگان برجام یعنی روسیه، فرانسه، آلمان و بریتانیا همچنان در برجام مانده و به مفاد آن متعهد و تحریم هایی را که قبلا برداشته بودند را دوباره اعمال نکرده‌اند اما اعمال محدودیت شدید توسط امریکا علیه موسسات مالی و بانکی ایران کار جامعه بین المللی را برای تجارت با ایران سخت‌تر کرده است. مقامات امریکایی گفته‌اند که هدف از تحریم ایران محدود ساختن قدرت نظامی این کشور و حمایت آن از شورشیان حوثی در یمن، حزب الله در لبنان و سایر گروههای نظامی در خاورمیانه است.

در اجلاس اخیر سران گروه ۷ در فرانسه،‌ ترامپ و رهبران دیگر کشورها حدس و گمان هایی مبنی بر اینکه ایالات متحده در نظر دارد نشستی را در سطح رییس‌جمهورهای دو کشور برگزار کند مطرح کردند اما رییس جمهور ایران در یک سخنرانی اظهار داشت که چنین نشستی بی‌معنی خواهد بود مگر اینکه امریکایی‌ها اول تحریم‌ها را بردارند. برایان هوک نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران در ماه ژوئن به خبرنگاران گفت که تحریم‌ها موثر هستند و ایران را از دستیابی به سلاح اتمی باز ‌داشته و آن را مجبور کرده‌است که امسال هزینه‌های نظامی خود را تا ۲۹ درصد کاهش دهد. صادرات نفت که منبع اصلی درآمد ایران است از زمان اعمال تحریم‌ها ۸۰ درصد کاهش داشته است و صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند اقتصاد ایران امسال تا ۶ درصد کوچک شود اما مقامات ایرانی و کارشناسان مختلف گفتند که این لزوما به معنی فروپاشی اقتصاد ایران نیست. استیو هنک استاد اقتصاد در دانشگاه جان هاپکینز می‌گوید: «ایران یاد گرفته است که چه طور خسارات و زیان‌هایی که با تحریم‌ها مرتبط هستند را کم اثر کند. درست است، تحریم‌ها هزینه‌هایی را تحمیل می‌کند اما آنها باثبات جلو می‌روند.» 

در واقع ایران از تجربه کافی برای مقابله با تحریم‌های امریکا برخوردار است. تحریم‌هایی که به طور مستمر از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ در معرضشان بوده است. آمریکا تنها دوبار از شدت تحریم‌ها کاسته است: یک بار در دهه ۱۹۹۰ و بار دیگر بعد از امضای برجام. بعد از اینکه دولت اوباما در سال ۲۰۱۲ تحریم‌های شدیدی را علیه ایران وضع کرد رهبر معظم، آیت‌الله خامنه‌ای سیاست‌هایی برای حمایت از صنایع داخلی و کاهش وابستگی به صادرات نفت از طریق تجارت با عراق، افغانستان و دیگر همسایگان را وضع و ابلاغ کرد. این اقدامات و تلاش‌ها که با عنوان «اقتصاد مقاومتی» شناخته می‌شود راهنمای عمل دولت روحانی بوده است. ایران تولید کالاهایی مانند دارو و لوازم خانگی را که واردات آنها به کشور به سختی انجام می‌گیرد افزایش داده است. نرخ تورم سالانه از ۵۰ درصد در ژوئن به ۴۰ درصد در ماه گذشته کاهش و ارزش ریال در برابر دلار ۲۰ درصد بالا رفت. 

حمیدرضا‌ ترقی که یک تحلیلگر سیاسی نزدیک به رهبری نظام است می‌گوید: «زیر سنگین‌ترین تحریم‌ها که در تاریخ معاصر ایران بی سابقه بوده است هر دولتی می‌توانست تحت فشارهای وضع شده توسط امریکا کمر خم کند و کوتاه بیاید. اما روحانی با وجودی که به سختی با وضعیت حاضر دست و پنجه نرم می‌کند موفق شده است کشور را در ثبات نگه دارد.» با این وجود بر خلاف اظهارات مقامات امریکایی که می‌گویند کارزار «فشار حداکثری» تاثیری بر مردم عادی ندارد تحریم‌ها در خیابان‌ها بشدت احساس می‌شود و بیشتر خود را به رخ می‌کشد. بعضی ایرانی‌های طبقه متوسط در مناطق اطراف تهران دیگر قادر نیستند از عهده هزینه‌های میوه تازه برآیند و به خرید خیارهای مانده، گوجه فرنگی، انگور، ‌سیب و هلوی مانده و خراب و له‌شده که فروشندگان میوه هر روز عصرها کنار می‌گذارند روی آورده‌اند.

علی شریفی که ۳۳ سال دارد صاحب سوپرمارکتی است که قیمت جنس‌هایش در سال گذشته ۷۰ درصد افزایش یافته است. او می‌گوید: «مشتریان من حالا کمتر خرید می‌کنند و بیشتر صرفه‌جویی می‌کنند.» او می‌گوید که مجبور شده است عادات خرج کردن خودش را عوض کند: «یک بچه پیش دبستانی دارم و دیگر نمی‌توانم خانواده‌ام را بیرون به یک رستوران خوب ببرم. به جایش ارزانترین و بی‌کیفیت‌ترین میوه و لباس را می‌خریم.» مجید طالقانی ناشر و مالک یک کتاب فروشی در مرکز شهر می‌گوید که قیمت سرسام‌آور کاغذ قیمت کتاب را بالا برده و باعث خرابی بازار و کسادی در این حرفه شده است. مجید می‌گوید: «بیشتر مردم قادر به خرید کتاب نیستند بنابراین‌ ترجیح می‌دهند تلویزیون نگاه کنند و کتاب نخوانند.» یک چالش اصلی دولت جلوگیری از تبدیل چنین سرخوردگی‌ها و یاس مردم به یک ناآرامی عمومی و آشوب‌های اجتماعی است.

سعید لیلاز که یک اقتصاددان سیاسی و نزذیک به دولت روحانی است می‌گوید: «اگر ایران از آشوب‌ها و اعتراضات در امان بماند در این صورت در عرض یک یا دو سال چرخ‌های اقتصاد ایران به حرکت درخواهد آمد و کشور محکم روی پاهای خود خواهد ایستاد.» بعضی شهروندان فعالیت‌های خود را متوقف کرده و کشور را‌ ترک کرده‌اند و دیگران امیدوارند که راه آنها را دنبال کنند. فرشید اندیکجو که ۲۷ سال دارد و قبلا یک مهندس بود گفت که به منظور یافتن یک شغل در خارج از کشور در کلاس‌های زبان انگلیسی شرکت می‌کند. او می‌گوید: «یک دلیل قانع‌کننده و خوب برایم بیاورید تا در کشور خود بمانم. از الان تا ۱۰ سال دیگر چه چیزی عایدم خواهد شد و اصلا چی بدست خواهم آورد؟‌ ترجیح می‌دهم شانس خود را در جای دیگری امتحان کنم.»