پگاه نعمان فر

---

به عقیده تحلیل گران صحبت در باب 18 تیر مانند راه رفتن بر لبه تیغ است. جایی که مرزهای تشخیص صدق ادعا و نقل ها به باریک تر از مو می رسد. اما با این اوصاف همچنان می توان از میان حرف و حدیث های تمام طیف های سیاسی به یک اشتراک رسید:"این واقعه به صورت دانشجویی آغاز شد اما به ناحق و در جهت نادرست مصادره شد!" 

پیدایش حوادث در 15 تیر 1378 با تیترماندگار:" سعید اسلامی پیشنهاد اصلاح قانون مطبوعات را داده است" و روزنامه سلام که در دوره رئیس جمهور وقت از منتقدان دولت بود، پس از چاپ نامه محرمانه سعید امامی به قربانعلی دری نجف آبادی وزیر اطلاعات برای تهدید مطبوعات، توسط دادگاه ویژه روحانیت به مدت ۵ سال توقیف شد. برای دانشجویان، بسته شدن "سلام" صرفا انگیزه ای برای اعتراض به مسائل اجتماعی روز به حساب می آمد که شاید یک نفر از دانشجویان معترض به توقیف 5 ساله سنتی ترین روزنامه چپ های ایران، حتی خواب وقایع 10 روز آینده را  نمی دیدند.  

برپایی تجمع اعتراضی دانشجویان موضوع جدیدی نبود، اما حمله و واکنش به این تجمع بی سابقه بود. وقایع شب 18 تیر تا 22 تیرماه به قدری بحث بر انگیز است که دریافت گروه های سیاسی با کمترین اختلاف از این اتفاق با تضادی فاحش مواجه است. عده ای با برچسب " آشوب کشیدن کوی دانشگاه توسط  نیروهای خودسر و نیروی انتظامی"  و سایرین نیز با "فتنه گری نیروهای ضد انقلاب " آن را نام گذاری می کنند. اما وجه اشتراک همه در مظلوم واقع شدن دانشجویان محق دانشگاه است. 
جایی که مقام معظم رهبری در بیانات خود در روز 21 تیر ماه این چنین فرمودند: "مطلبى كه از نظر من مهمتر از همه است و ذهن مرا مشغول كرده، حمله به خوابگاه جوانان و دانشجويان است. اين حادثه تلخ، قلب مرا جريحه‌دار كرد؛ حادثه غيرقابل قبولى در جمهورى اسلامى بود. حمله به منزل و مأوا و مسكنِ جمعى - بخصوص در شب يا در هنگام نماز جماعت - به هيچ وجه در نظام اسلامى قابل قبول نيست. جوانان اين كشور - چه دانشجويان و چه غير دانشجويان - فرزندان من هستند و هرگونه چيزى كه براى اين مجموعه‌ها مايه اضطراب و ناراحتى و اشتباه در فهم باشد، براى من بسيار سخت و سنگين است. هركسى بوده، فرق نمى‌كند؛ چه در لباس نيروى انتظامى، چه در غير آن. مسلماً با كسانى‌كه در نظام جمهورى اسلامى تخلّف مى‌كنند، بايد برخورد شود".  

حمله نیروهای خودسر به کوی دانشگاه از سوی دولت سید محمد خاتمی و شورای امنیت ملی محکوم شد و از قوه قضائیه خواسته شد که عاملان این حادثه را مجازات کند. سریال حوادث بعد ازشامگاه 17 تیر ماه اینگونه است: تهران را بوی دود فراگرفته؛ کوی دانشگاه و خوابگاه های به هم ریخته و تخریب شده در منطقه امیرآباد، و روز جمعه تا ساعت 17 بعد، تیتر روزنامه‌ها از «به خون کشیده شدن کوی دانشگاه»، تبدیل امیر آباد شمالی به خبر سازترین نقطه ایران، کشیده شدن موج تطاهرات و اعتراضات به سایر خیابان‌ها و حضور نیروهای ضد شورش در سراسر شهر و چاپ روزنامه ها گاه تا سه نوبت... 

 دانشجویان، شنبه در امتحان‌های آخر ترم شرکت نکردند و به نشانه اعتراض در کوی متحصن شدند. دختر آیت الله ‌هاشمی رفسنجانی را در جمع خود نپذیرفتند. موسوی لاری، وزیر کشور برای دانشجویان سخنرانی کرد اما دانشجویان انتظار حضور خاتمی در بین خود را داشتند. درگیری، به ویژه در اطراف کوی دانشگاه، میدان انقلاب و دانشگاه تهران ادامه و خبرها از کشته شدن یک نفر -عزت ابراهیم نژاد- میهمان آن شب کوی دانشگاه  حکایت داشت.  

مقامات دانشگاه تهران، از میلیاردها ریال خسارت به کوی دانشگاه سخن گفتند و مصطفی معین، وزیر علوم، از سمت خود استعفا کرد. سید محمد خاتمی ضمن عدم موافقت با این استعفا کمیته ای را منصوب کرد که مأمور بررسی این واقعه باشد. اما این پایان ماجرا نبود چون اعتراضات ابعاد دیگری به خود گرفت. سیر تغییر مواضع جریان های سیاسی در این 5 روز پر التهاب تفاوت فاحشی دارد. 

در این میان عباس عبدی فعال اصلاح طلب معتقد است  که باید میان حمایت اصلاح طلبان از جنبش دانشجویی و صیانت از حقوق دانشجویان تفاوت قائل شد. بدین منظور نباید حمایت از دانشجویان آسیب دیده را با حمایت از جریانی خاص اشتباه کرد. داوود سلیمانی، معاون وقت دانشجویی و فرهنگی دانشگاه تهران درباره اقدامات اصلاح طلبان در دفاع از دانشجویان آسیب دیده اذعان دارد که دفتر حقوقی دانشگاه مجدانه تلاش کرد تا آسیب دیدگان بتوانند طرح شکایت کنند. برای اولین بار بود که رییس پلیس تهران به این شکل به محاکمه کشانده شد. مصطفی معین، وزیر وقت علوم، در اعتراض به این حرکت، استعفا کرد. همچنین شخص وی، رییس دانشگاه و دیگران از طریق پیگیری مطالبات دانشجویان کوشیدند تا دانشجویان را دلداری دهند.  

این مطلب که چرا تظاهرات به سمت میدان پاستور و پایین تر از آن کشیده شد بعد از گذشت بیش از یک دهه چندان مشخص نیست. دفتر تحکیم وحدت اذعان دارد که خلاء بزرگ میان جنبش دانشجویی که در ابتدا تنها برای صیانت از حقوق خود دست  به اعتراض زده اند با کسانی که به سمت پاستور در حرکت بودند وجود دارد و به واقع نیز وجود داشت. اما با تمامی اوصاف بدنه جنبش دانشجویی هتک حرمت شده بار دیگرخود را تنها و دربرابر آماج توهین ها و افتراها وارده از طرف بعضی از جریانات سیاسی وقت میبیند. زیرا بنا به فرمایشات مقام معظم رهبری باید با دانشجویان همدردی لازم انجام می شده و خاطیان این جریان نیز مجازات می شدند." اما عکس و تیتر"تبرئه!!" در روزنامه خرداد بر درد جنبش دانشجویی بیش از پیش می افزاید. 

همچنان بعد از گذشت بیش از یک دهه گروه ها و جریان های سیاسی قرائت های مختلفی از وقایع 18 تیر دارند. ابهامات پرونده با توجه به خروج جمع کثیر دانشجویان فعال وقت از کشور و تغییر رؤسای دولت  باقی است. از آن تاریخ تا اندکی بعد، فعالان دانشجویی  و جنبش دانشجویی بودند که اتهام فریب خوردگی توسط دشمنان نظام و براندازی را یدک کشیدند و بردبارانه این رنج را تحمل کردند اما همچنان یک سؤال باقی است که آیا دانشجویی که فردای مملکت توسط وی ساخته می شود، چرا باید اینگونه مورد تهاجم فیزیکی و روانی احزاب و توده های سیاسی قرار گیرد؟! و چرا باید این واقعه به شکلی دیگر دقیقا در ده سالگی اش (18تیر88) تکرار شود؟

بهار نیوز