کاری که دیپلماسی انجام می‌دهد

مالک رضایی

---

گروه سياسي: کاری که دیپلماسی انجام می‌دهد، قایق‌های توپدار قادر به انجام آن نیست اما قدرت آنها اطمینانی به دیپلمات می‌دهد که پشت میز مذاکره، محکمتر بنشیند و در حالی که قدرتهای بزرگ منتظر پاسخ آری او هستند او می‌گوید نه! تا یک «توافق خوب» حاصل آید. این هنر دیپلماسی است که ما گاهی از آن غافل مانده‌ایم.

یک دیپلمات قابلیت های کشور خود را با زبانی گویا بیان مي‌کند تا محاسبۀ خطرناک وغیر واقع بینانه روی کشورش نداشته باشند، تا کسی با مردم کشورش «با زبان تهدید سخن نگوید». در حال حاضر مجموعه ای از شرایط بین المللی باعث شده است که روابط ایران و غرب و در راس آن امریکا در سطح دیگری تعریف شود اما برای قرار گرفتن در نقطه ای عادی از این رابطه، هنوز زمان زیادی باقیست و استراتژی طرفین تعیین کنندۀ آن خواهد بود.

نظریه پردازان روابط بین الملل، روابط کشورها را در عرصه بین المللی درچارچوب یکی از شرایط چهارگانه ذیل مطالعه مي‌کنند که مي‌تواند روند رو به جنگ و یا روبه صلح داشته باشد.
1- عادی، حساس، بحران، جنگ
2- جنگ، بحران، حساس، عادی
مسیری که کشورها برای عادی سازی روابط طی مي‌کنند مسیر پیچیده وپر پیچ وخمی است. دیپلماسی ایران اکنون با مدیریت یکی از کار کشته ترین دیپلماتهای خود وتیمی قوی وکارآمد، مسیری را در رسیدن به یک «توافق خوب» با قدرتهای بزرگ جهانی طی کرد که در اصول روابط بین الملل به آن «مدیریت بحران» میگویند.

به طور قطع دانشجویان علوم سیاسی و روابط بین الملل، به عنوان یکی از مدلهای مطالعاتی خود، روند این بحران و چگونگی مدیریت آنرا مطالعه خواهند کرد. معمولا چنین وقایعی در کتب درسی دانشگاهی قرار مي‌گیرد تا به به عنوان مدل مدیریت بحران مطالعه شود. کاری که پنج دهۀ پیش، دیپلمات معروف امریکایی «هنری کیسنجر» انجام داد، باعث شد که مدیریت بحران میان چین وامریکا به نام او ثبت شود. ورقی که وی با این کار خود بر تاریخ روابط بین الملل زد، هر گزباز نگشت و نام او در مدیریت یک رخداد بزرگ بین المللی همردیف نام «ریچارد نیکسون» رئیس جمهور وقت امریکا ثبت شد.

مهارت «کیسینجر» در مدیریت این بحران به حدی بود که آگاهان سیاسی نام نیکسون را بدون نام او بکار نبردند و از یک نام ترکیبی برای آن دونفر، با عنوان «نیکسینجر» استفاده کردند. مدیریتی که او در این بحران انجام داد باعث چنان شکافی در اردوگاه کمونیسم و بویژه دو غول بزرگ آن یعنی چین و شوروی شد که عمق آن به مراتب بیش از شکافی بود که هر کدام از آنها با امریکا داشتند. بزرگترین آرزوی سیاسی نیکسون در سفر به چین و دیدار با پریزیدنت مائو در 22 فوریۀ 1972جامۀ عمل پوشید و فلاشهای دوربین‌های عکاسی از این لحظۀ تاریخی، کرملین نشینان را به سر گیجه انداختند.

«ریچاردنیکسون» گفته بود: اگر یک کار قبل از مرگ برایش باقی مانده باشد آنهم سفر به چین است و اگر نتواند به این کار موفق شود از فرزندانش (روسای جمهور بعدی امریکا) مي‌خواهد که آنرا انجام دهند. در چهار چوب مذاکرات فشردۀ کیسینجر و «چوئن لای» نخست وزیر وقت چین که از مراحل سخت روحی و روانی عبور کرد، تمتمی موانع تجاری بین چین و امریکا کاهش یافت و تلاشهای گسترده برای عادی سازی روابط آغاز شد.

طرفین در گرماگرم این تلاش حتی از دیپلماسی پینگ پنگ هم غافل نماندند.«مائو» تصمیم به دعوت از تیم ورزشی امریکا گرفت که هدف عمده آن ایجاد آمادگی روحی- روانی در مردم جین برای پذیرش یک دگرگونی در رابطۀ دو کشور بود. مهارت چینی ها در بازی پینگ پنگ در حد و اندازۀ توانایی و قابلیتی است که ما امروز در والیبال داریم. هیچ تیمی در جهان نمی توانست با اطمینان قبلی از کسب یک پیروزی قطعی با آن وارد بازی شود.

پریزیدنت مائو به مقامات ورزشی چین تاکید کرد که این دعوت صرفا برای یک بازی ورزشی نیست بلکه یک بازی سیاسی هم هست. بنابر این لازم است کمال دقت را در مدیریت آن معمول دارند. سفر تیم پینگ پنگ امریکا به چین با پوشش وسیعی از رسانه های چین وامریکا انجام گرفت و ورزشکاران امریکایی هم با نهایت ادب واحترام در میادین ورزشی چین حضور یافتند. آنها در اینجور مواقع خوب می‌دانند که باید به فرهنگ عموم احترام گذاشت، و مثلا اگر مردمی روزه است نباید تا لحظۀ افطار، مقابل چشم آنان لبی به آب زد.

سیر برقراری روابط چین وامریکا تبدیل به یک رویداد مهیج بین المللی شده بود. ذوقزدگی امریکایی ها که توانسته بودند با یک قدرت بزرگ آسیایی وارد مراحل عادی سازی رابطه بشوند آشکار بود اما چینی ها با حفظ حس بدبینی و امپریالیست دانستن امریکا گام به اتاق مذاکره نهادند. آنها مي‌دانستند که نیکسون برای پیروزی و انتخاب مجدد خود به عنوان رئیس جمهور در انتخاب بعدی امریکا به توافق و عادی سازی رابطۀ واشنگتن با پکن نیازمند است.

بنابر این فرصت را برای اعمال حداکثر فشار جهت بدست آوردن «توافق خوب» مغتنم دانستند. از طرفی امریکا هم در ژئواستراتژیک منطقه به این توافق نیاز داشت و در سایۀ آن به اهدافی مي‌رسید که در چهار چوب جنگ سرد و رقابت نفس گیر با شوروی برایش حیاتی بود. هنری کیسینجر و نیکسون با این اقدامات خود، روی سلسلۀ اعصاب کرملین راه مي‌رفتند اما بالاخره آنچه که از دید مسکو نباید اتفاق مي‌افتاد، افتاد. تلاش‌های دیپلماتیک نتیجه داد و جرج بوش پدر به عنوان اولین سفیر امریکا در چین تعیین شد. مدلهای مطالعاتی مدیریت بحرانهای بین المللی تا حدودی شباهتهایی به هم دارند اما لزوما عین هم نیستند.

با توافق اخیری که در مذاکرات هسته ای ایران با 5+1 ومشخصا امریکا بوجود آمد، فصل جدیدی از همکاری غرب با ایران در دورنمای آتی گشوده شد. تحقق کامل آن احتمالا زمان خواهد برد اما گامهای آغازین آن هم در حد واندازه ای هست که پیامدهایش برای همگان قابل لمس باشد. محوریت توافق و روح حاکم بر آن علاوه بر فصول تجاری و اقتصادی گسترده.مسائل مختلف ژئوپولیتیک منطقه را هم در بر خواهد گرفت و اولویتهای استراتژیک مشترکی فیمابین طرفین در آینده تعریف خواهد کرد.

مسائلی از قبیل داعش، سوریه، افغانستان، عراق، ترکیه، عربستان و.... با مولفه ها ی جدیدی بررسی خواهند شد. واشنگتن خواهد پذیرفت که بدون نقش تهران مسئلۀ سوریه به راه حلی سیاسی نخواهد رسید و بالطبع سیاست های خارجی کشورهایی مانند ترکیه، عربستان و... در مقابل ایران متواضع تر از گذشته خواهد شد. از فشارهای امریکا بر کشورهای منطقه از جمله پاکستان در زمینۀ مبادلات تجاری وصدور گاز و..... به نحو محسوس ونزدیک به صفر کاسته خواهد شد. اما فعلا سخن گفتن از تحقق آرزوی جانشینان نیکسون در انجام یک سفر تاریخی به تهران زود است. شاید عمر سیاسی باراک اوباما برای تحقق آن کفاف نکند.