تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۰۶ ساعت ۱۵:۰۸
کد مطلب : ۱۸۱۱۶۱
کامیل احمدی جامعه شناس و مردم شناس
برخی دفترخانه‌ها، آلبوم صیغه‌ای ارائه می‌دهند!
گروه جامعه: سایت دیدارنیوز نوشت: ازدواج موقت، صیغه محرمیت یا هر اسم دیگری، در ایران همواره مورد مناقشه بسیاری بوده است. کامیل احمدی جامعه شناس و مردم شناس مساله صیغه یا ازدواج موقت را از حیث اجتماعی بررسی کرده و در این رابطه به مسائلی چون اشکال جدید صیغه، انگیزه های طرفین رابطه و پیامدهای آن اشاره می‌کند.
صیغه محرمیت و ازدواج کودکان
کامیل احمدی در توضیح ضرورت پرداختن به مساله صیغه، ضمن اشاره به ارتباط بحث صیغه محرمیت با ازدواج کودکان گفت: در طول پژوهشی که مربوط به ازدواج کودکان بود دریافتم بچه‌های زیادی قبل از ازدواج دائم، صیغه محرمیت می‌شوند و وجود این محرمیت، ازدواج دائم کودکان را تسهیل می‌کند. هدف خانواده‌هایی که بین کودکان یا نوجوانان، صیغه محرمیت می‌خوانند این است که خانواده‌ها با هم راحت باشند و یا صحبت دو طرف شرعی باشد، اما اتفاقی که اغلب می‌افتد این است که بچه‌ها در دوران نوجوانی وارد روبط جنسی می‌شوند و ممکن است بحث بارداری زود هنگام رخ دهد. همچنین با برداشته شدن باکره‌گی به سرعت بحث ازدواج از طرف خانواده‌ها به میان می‌آید، ازدواجی که تمام معایب ازدواج زودهنگام را دارد. یا ممکن است رابطه میان این دو خانواده که دختر و پسر را به هم قول داده اند از هم بپاشد و باز خانواده دختر و خود اوست که انگ می‌خورد و شانس ازدواج بهتر را ازدست می‌دهد.
آیا صیغه مانع فحشا است؟
کامیل احمدی در رابطه با مبحث صیغه موقت افزود: در باب صیغه، تأکید اساسی طرفداران این نوع از زیست جنسی بر مسئله میل جنسی است بدین معنا که سامان جنسی با الگوی صیغه، مانع بروز طیفی از آسیب‌های جنسی مانند روابط آزاد و بدون تعهد می‌شود بنا براین ازدواج موقت باید رواج یابد. این نوع نگاه در ایران هواداران بسیاری دارد، در پژوهشی هم که مرکز مطالعات و پژوهش‌های مجلس منتشر کرد تاکید بر رواج این نوع زیست جنسی با ابزار مختلف بود.
این جامعه شناس ادامه داد: با این توضیح، پرسش این است که آیا صیغه کردن، یک رابطه موقت مبتنی بر نیاز جنسی است یا عشق؟ چون مخالفین صیغه معتقدند که در چنین رابطه ای، معامله صورت می‌گیرد و مرد در عوض ارضای نیاز جنسی خود، خرج معیشت زنی را تقبل می‌کند. تازه این حالت بهترین حالت در صیغه یا همان صیغه سنتی است. اشکال جدید صیغه به تن فروشی شباهت بیشتری دارد. شما این نوع سامان جنسی را چگونه می‌بینید؟
احمدی پاسخ خود را با توجه با پژوهش‌های میدانی کتابش یعنی «خانه‌ای بر روی آب» مستند کرد و گفت: ازدواج موقت و صیغه در ایران قبل از اسلام هم وجود داشته و با قاطعیت نمی‌توان گفت که این مدل، یک مدل اسلامی یا غیر اسلامی است، حتی در مدنیت‌های مختلف هم چنین روابطی بوده که در طول زمان اشکال و مفاهیم مختلفی یافته است. در خصوص نسخه فعلی صیغه، ایران تنها کشوری است که در این مورد به ویژه از زمان مرحوم هاشمی رفسنجانی، قانون گذاری کرده است. آقای رفسنجانی درخطبه مشهور نماز جمعه در دوران بعد از جنگ، یکی از راه حل‌های پایین آوردن درجه فساد در اجتماع را صیغه دانست، پس از آن صیغه به آرامی وارد چرخه سیاست گذاری شده و امکان ثبت صیغه یا ازدواج موقت در دفاتر ازدواج و طلاق فراهم شد و به نوعی حالتی شبه رسمی پیدا کرد.
احمدی در خصوص واکنش‌های جنسیتی به صیغه گفت: جامعه زنان ما هرگز روی خوش به صیغه نشان نداد و همچنین صیغه همیشه دارای نوعی قبح اجتماعی بوده، از همین رو است که این رابطه اغلب رابطه‌ای پنهان است. این پنهان ماندن آن، آسیب‌ها و مضراتی از قبیل خشونت، سقط جنین و حتی مشکلات روحی برای زنان به وجود می‌آورد و همچنین بحث ارث و حضانت را مبهم می‌کند. این در حالی است که مردان به ویژه طیف سنتی و مذهبی جامعه و همچنین بخشی از روحانیت، صیغه را به عنوان بهترین راه سامان جنسی در دوران قبل از ازدواج می‌دانند و معتقدند در این رابطه زن و مرد به یک نفر متعهد می‌شوند و دنبال روابط متعدد نامشروع نمی‌روند. آیت الله صانعی، اما ضمن مخالفت با این استدلال می‌گوید: مشروعیت عقد موقت برای شرایط اضطراری مانند جنگ‌های طولانی بوده و کارکردش برای جلوگیری از فساد تنها برای همین زمینه است. وی می‌افزاید: متعه نه تنها نمی‌تواند مانع فساد شود بلکه اگر از موارد فی الجمله اش خارج شود و در عرض ازدواج دائم قرار بگیرد اساس زندگی خانوادگی را نابود می‌کند. احمدی افزود: گروه‌ها و تفکراتی در طول دهه‌های گذشته سعی کردند صیغه را ترویج دهند، جامعه مدنی مخصوصاً جامعه زنان، اما در برابر آن مقاومت نشان دادند. این مقاومت، همه طیف‌های اعتقادی در میان زنان اعم از مذهبی و سنتی و غیرآن را در برمی گیرد.
شکل های جدید صیغه
کامیل احمدی در ادامه و در توضیح اشکال مختلف صیغه که بر بستری اجتماعی و حتی سیاسی شکل می‌گیرد گفت: اشکال مختلف صیغه و افراد و گروه‌هایی که مبادرت به آن می‌کنند متناسب با شرایط و نیاز‌های زمانه متفاوت است. به عنوان مثال نسخه‌ای که دهه‌های ۶۰ و ۷۰ وجود داشت، متناسب با شرایط پس از جنگ و دورانی که یک سری تنگنا‌های اجتماعی، فرهنگی و محدودیت‌هایی که در روابط بین زن و مرد وجود داشت، بود، اما اکنون با توجه به تحولات اساسی که در سطح روابط اجتماعی و نگرش افراد به وجود آمده صیغه دیگر کاربرد دهه ۶۰ و ۷۰ را نخواهد داشت. اکنون شاهد اشکال متنوعی از صیغه‌های کوتاه مدت، روزی، ساعتی، پارتی و سیاحتی هستیم.
احمدی در ادامه توضیح اشکال مختلف صیغه گفت: صیغه‌هایی هستند که طیفی از روسپیان به عنوان حفاظ قانونی از آن استفاده می‌کنند. بدین ترتیب است که صیغه حتی شکل تجاری یافته و به ویژه در شهر‌های زیارتی و سیاحتی به صنعتی پول ساز تبدیل شده است. وی افزود: صیغه‌ای که از طریق کانال‌ها و مراکز صیغه ترویج می‌شوند، حتی ابتدایی‌ترین اصول شرعی صیغه یعنی نگه داشتن عده را نیز رعایت نمی‌کنند و هیچ تعهدی نیز وجود ندارد. تعدد اشکال مختلف صیغه، آسیب‌هایی نیز به همراه دارد. از نظر بخش زیادی از زنان، عشرت طلبی و عادت به روابط متعدد از جمله این آسیب‌ها است. در پژوهش من البته زنانی هم بوده اند که نسبت به ازدواج موقت ابراز رضایت کرده اند در نتیجه نمی‌توان در یک قضاوت کلی گفت ازدواج موقت برای همه بد است.
افراد مختلف درباره صیغه چه می گویند؟
کامیل احمدی در ادامه با استناد به پژوهش میدانی خود در خصوص دلایل روی آوردن به صیغه گفت: زنان و مردانی که مبادرت به صیغه می‌کنند، دلایل مختلفی دارند. این دلایل در سه طیف کلی قابل طرح است:
اول ـ مساله اقتصادی: مردان مجرد می‌گویند توان پرداخت هزینه‌ها و مسئولیت ازدواج دائم را ندارند، بنابراین با صرف هزینه بسیار کمتر وارد ارتباطی موقت می‌شوند که امکانات ازدواج دائم را نیز در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. زنانی هم که صیغه می‌شوند مهم‌ترین دلیل خود را نیاز مالی و ترس از بی پولی عنوان می‌کنند.
دوم ـ دلایل عاطفی: مردان که صیغه می‌کنند و عمدتا هم در سن میانسالی به سر می‌برند عنوان کرده اند که در زندگی رسمی خود چندان دل خوش، احترام و محبت سابق را ندارند و همسرانشان بیشترین توجه خود را به بچه‌ها معطوف می‌کنند. آن‌ها برای عبور از بحران میانسالی ترجیح می‌دهند در یک رابطه موازی باشند تا محبت و توجه بیشتری دریافت کنند. زنان نیز ترس از تنهایی و نیاز به یک همدم ولو اینکه مرد بسیار کم در کنارشان حضور داشته باشد را دلیل صیغه شدن عنوان می‌کنند و می‌گویند تا پیداشدن امکان ازدواج دائم، صیغه خوب است.
سوم ـ دلایل جنسی: یکی از مهم‌ترین و پرتکرارترین دلایل و پاسخ مرد‌ها برای صیغه، تامین نیاز جنسی است. مردان پاسخ دهنده ضمن شکایت از سردی همسر و عدم توان جنسی او به دلیل یائسگی و سرد مزاجی، علاقه خود به رابطه جنسی ارضاکننده را دلیل خود برای صیغه می‌دانند زنان هم می‌گویند، چون احساس گناه ندارند از این رابطه لذت می‌برند.
آسیب های صیغه برای زنان چیست؟
کامیل احمدی به یکی دیگر از آسیب‌های رواج ازدواج موقت اشاره کرد و گفت: بر اساس آمار‌هایی که بنده در این پژوهش در سه کلان شهر تهران، مشهد و اصفهان بدست آوردم، افراد زیادی اعم از زن و مرد اذعان کردند که بعد از وارد شدن به چرخه ازدواج موقت و تکرار این روابط، دیگر تمایل زیادی به ازدواج دائم ندارند. آسیب دیگر این است که بیشتر زنان اعلام کرده اند به دلیل تامین نیاز مالی و مسکن، صیغه می‌شوند و حتی برایشان مهم نیست طرف مقابل کیست یا او را دوست دارند یا نه، طیفی دیگر امید دارند با ورود به ازدواج موقت، این رابطه تبدیل به ازدواج دائم شود. تحقیقات من، اما نشان می‌دهد این اتفاق به ندرت رخ می‌دهد.
وی افزود: مشکل دیگری که صیغه برای زنان ایجاد می‌کند جدا از محدودیت‌های قانونی، محرومیت از حقوق مدنی است. به عنوان مثال پرداخت نفقه بر ذمه مرد نیست مگر آنکه از قبل شرط شده باشد. زن صیغه‌ای از مرد ارث نمی‌برد و حق فسخ عقد موقت نیز با مرد است. خانم‌های زیادی به ما گفته اند شوهر صیغه آن‌ها بعد از مدتی ناپدید شده و، چون متعهد به اصول شرعی بودند قاعدتاً نمی‌توانستند وارد ازدواج دیگری شوند و اگر می‌شدند با احساس گناه شدید بوده است. مشکل دیگری که با استناد به پژوهش من، صیغه به ویژه در هنگامی که مرد متاهل است ایجاد می‌کند این است که مرد بعد از مدتی نمی‌تواند دو زندگی را با هم مدیریت کند و از ترس برملا شدن رازش در نزد زن اول، زن صیغه‌ای را رها می‌کند. حالت دوم وقتی است که زن اول به راز مرد پی ببرد، دعوای شدید، بی اعتمادی پس از آن و در موارد زیادی طلاق از پیامدهای آن است.
دفترخانه‌ها و آلبوم های زنان صیغه‌ای!
کامیل احمدی در مورد طیف زمانی ازدواج موقت گفت: در جامعه هدف من، مدت زمان صیغه از نیم ساعت تا یک سال متفاوت بوده، اما عمدتا از یک سال بیشتر نمی‌شد. وی در خصوص سوء استفاده‌هایی که بعضی از دفترخانه از مساله صیغه می‌کنند گفت: دلالی دفترخانه‌ها در این کار به این گونه است که در برخی از آن‌ها آلبوم عکس زنان صیغه‌ای و یا لیست اسامی آن‌ها وجود دارد که به مردان متقاضی ارائه می‌شود. این در حالی است که در گذشته افراد معتمد مهم، متولی این کار بودند. احمدی در پاسخ به این سوال که الگوی صیغه اغلب مبتنی بر دوگانه سکس ـ پول بوده یا عشق و عاطفه، گفت: در اشکال جدید صیغه به ویژه ساعتی و روزی از همان ابتدا نیت و هدف مشخص است، بنابراین عاطفه و عشق موضوعیتی ندارد. وی در خصوص میزان اعتقادات مذهبی طرفین صیغه گفت: لزوما افرادی که مبادرت به صیغه می‌کنند، مذهبی نیستند. تنها حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از جامعه هدف من اعتقادات بالای مذهبی داشتند و بقیه اعتقاد چندانی نداشتند.
احمدی افزود: برخلاف این نگاه کلیشه‌ای که مذهبی‌ها یا سنتی‌ها صیغه می‌کنند، در صیغه طیف‌های بسیاری وجود دارد که صیغه را روشی مطمئن‌تر می‌دانند؛ همین! در شهر‌های مذهبی و عمدتاً در مشهد این مسئله خیلی رایج‌تر است و قبح آن مقداری شکسته شده است به طوری که مراکز صیغه‌یاب این شهر، بسیار فعال هستند. این مردم شناس در خصوص آسیب‌هایی که صیغه به زنان وارد می‌کند گفت: تنها ۱۰ درصد جامعه آماری بنده از حقوق خود به عنوان زن صیغه‌ای آگاه بودند. همچنین تعداد کمی از افراد، ازدواج موقت خود را ثبت می‌کنند. این دو عامل باعث می‌شود که اگر زنی باردار شد مرد بتواند به راحتی از پذیرش آن استنکاف کرده و نفقه هم نداده و ناپدید شود. وی افزود: آسان شدن امر صیغه و اینکه حتی می‌توان به زبان فارسی و بین طرفین نیز خوانده شود، آسیب‌های آن را افزایش داده است.
کامیل احمدی در توضیح پدیدار شدن اشکال مختلف صیغه که ویژگی‌ها و قواعد صیغه سنتی را ندارند به این نکته اشاره کرد که در جامعه و جهان مدرن، همه پدیده‌ها و به ویژه روابط افراد، دچار تغییر می‌شوند، تحول در نگرش‌ها، مسائلی، چون ازدواج، طلاق و روابط جنسی و عاطفی را نیز متاثر کرده و اشکال مختلفی از آن را ایجاد می‌کند. در ایران نیز نگاه به ازدواج و رابطه و همچنین کارکرد‌های آن تغییر یافته و به ویژه نسل جوان، چندان به الگو‌های سنتی تن نمی‌دهند. احمدی افزود: وجود اشکال متعددی که تنها اسم صیغه را دارند و از ماهیت آن تهی هستند نیز در چنین فضایی قابل فهم است. احمدی در خصوص مختصات سنی زنانی که صیغه می‌شوند گفت: عمده کسانی که به صیغه یا ازدواج موقت تمایل داشتند رنج سنی ۲۰ تا ۳۰ سال داشتند و تقریباً ۲۸ درصد جامعه آماری بنده ۳۵ سال به بالا و از زنان زنان مطلقه بودند.
راهکارها
احمدی در ادامه به ارائه راهکار‌های حاصل از پژوهش پرداخت و گفت: هر گونه اصلاح و افزایش سن ازدواج در ماده ۱۰۴۱ باید در برگیرنده موضوع صیغه محرمیت نیز باشد، تصویب/اصلاح قانون برای ثبت نکاح موقت و جرم‌انگاری علیه استنکاف‌کنندگان از این قانون وهمچنین اجباری شدن ثبت نکاح تنها از طریق دفاتر ثبت ازدواج و طلاق و موظف کردن دفاتر ازدواج و طلاق به ثبت‌نام زنان خواهان صیغه در دفاتر مخصوص الکترونیکی و تهیۀ کارت هویت برای آنان لازم است.
همچنین قانون‌گذاری در زمینۀ نفقه و حق انحلال به نفع زنان در ازدواج موقت و حق طلاق برابر در صیغه، تصویب قانون تعیین دقیق سن ازدواج و صیغۀ محرمیت و افزایش این سن به ۱۸ سال برای دختران و پسران و جرم‌انگاری کیفری صیغۀ محرمیت در سنین کمتر از ۱۸ سالگی، ورود و مداخله فقه پویای شیعه با هدف انجام اصلاحاتی در پدیده صیغه و افزایش سن صیغه محرومیت، تصویب قانونی برای محدود کردن متعه به زنان و مردان دارای شرایط خاص و مختص کردن آن به جوانان مجرد دارای دلیل موجه و رضایت‌نامۀ همسر دائمی، تهیۀ کارت‌های سلامت و بهداشت برای زنان و مردانی که خواهان متعه هستند و خودداری دفاتر ثبت ازدواج و طلاق از جاری کردن صیغه بدون رؤیت اوراق هویتی و برگه‌های بهداشتی و سلامت زنان و مردان متعه، بسترسازی فرهنگی و اجتماعی به‌ویژه در جامعۀ روستایی، در حومۀ شهر‌ها و در مناطق فقیرنشین و استفاده از ظرفیت‌های محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) و رهبران دینی و محلی می‌تواند کارساز باشد.
احمدی با توجه به ضرورت ادامه تحصیل دخترانی که وارد ازدواج های موقت می‌شوند، اجباری شدن تحصیلات تا مقطع دیپلم به‌صورت رایگان یا با هزینۀ کم و آموزش مهارت‌های اجتماعی و فرهنگی به دانش‌آموزان و والدین را ضروری دانست و همچنین گفت: آگاهی‌بخشی عمومی از طریق رسانۀ ملی و شبکه‌های اجتماعی مجازی و تهیۀ برنامه‌های تخصصی روان‌شناختی، مذهبی و حقوقی دربارۀ پیامدهای صیغۀ محرمیت، گسترش دامنۀ فعالیت فعالان حقوق کودک و سازمان‌های اجتماعی مردم‌نهاد در بخش توانمندسازی کودکان و خانواده‌ها در نقاط مختلف شهری و روستایی، مشاوره‌های حقوقی و بهداشتی در ازدواج موقت، شناسایی مراکز تفریحی و توریستی که ازدواج موقت را به عنوان یکی از گزینه‌های خدمات خود به مشتریانشان ارائه می‌دهند و جرم‌انگاری فعالیت‌های این مراکز، منع برنامه های مذهبی/تلویزیونی در ترویج و تبلیغ، شناسایی و بستن کانال‌های صیغه‌یابی و جرم‌انگاری علیه مدیران سایت‌های مروج، از راهکارهایی است که می‌تواند با این پدیده مقابله کند.
صیغه محرمیت و ازدواج کودکان
کامیل احمدی در توضیح ضرورت پرداختن به مساله صیغه، ضمن اشاره به ارتباط بحث صیغه محرمیت با ازدواج کودکان گفت: در طول پژوهشی که مربوط به ازدواج کودکان بود دریافتم بچه‌های زیادی قبل از ازدواج دائم، صیغه محرمیت می‌شوند و وجود این محرمیت، ازدواج دائم کودکان را تسهیل می‌کند. هدف خانواده‌هایی که بین کودکان یا نوجوانان، صیغه محرمیت می‌خوانند این است که خانواده‌ها با هم راحت باشند و یا صحبت دو طرف شرعی باشد، اما اتفاقی که اغلب می‌افتد این است که بچه‌ها در دوران نوجوانی وارد روبط جنسی می‌شوند و ممکن است بحث بارداری زود هنگام رخ دهد. همچنین با برداشته شدن باکره‌گی به سرعت بحث ازدواج از طرف خانواده‌ها به میان می‌آید، ازدواجی که تمام معایب ازدواج زودهنگام را دارد. یا ممکن است رابطه میان این دو خانواده که دختر و پسر را به هم قول داده اند از هم بپاشد و باز خانواده دختر و خود اوست که انگ می‌خورد و شانس ازدواج بهتر را ازدست می‌دهد.
آیا صیغه مانع فحشا است؟
کامیل احمدی در رابطه با مبحث صیغه موقت افزود: در باب صیغه، تأکید اساسی طرفداران این نوع از زیست جنسی بر مسئله میل جنسی است بدین معنا که سامان جنسی با الگوی صیغه، مانع بروز طیفی از آسیب‌های جنسی مانند روابط آزاد و بدون تعهد می‌شود بنا براین ازدواج موقت باید رواج یابد. این نوع نگاه در ایران هواداران بسیاری دارد، در پژوهشی هم که مرکز مطالعات و پژوهش‌های مجلس منتشر کرد تاکید بر رواج این نوع زیست جنسی با ابزار مختلف بود.
این جامعه شناس ادامه داد: با این توضیح، پرسش این است که آیا صیغه کردن، یک رابطه موقت مبتنی بر نیاز جنسی است یا عشق؟ چون مخالفین صیغه معتقدند که در چنین رابطه ای، معامله صورت می‌گیرد و مرد در عوض ارضای نیاز جنسی خود، خرج معیشت زنی را تقبل می‌کند. تازه این حالت بهترین حالت در صیغه یا همان صیغه سنتی است. اشکال جدید صیغه به تن فروشی شباهت بیشتری دارد. شما این نوع سامان جنسی را چگونه می‌بینید؟
احمدی پاسخ خود را با توجه با پژوهش‌های میدانی کتابش یعنی «خانه‌ای بر روی آب» مستند کرد و گفت: ازدواج موقت و صیغه در ایران قبل از اسلام هم وجود داشته و با قاطعیت نمی‌توان گفت که این مدل، یک مدل اسلامی یا غیر اسلامی است، حتی در مدنیت‌های مختلف هم چنین روابطی بوده که در طول زمان اشکال و مفاهیم مختلفی یافته است. در خصوص نسخه فعلی صیغه، ایران تنها کشوری است که در این مورد به ویژه از زمان مرحوم هاشمی رفسنجانی، قانون گذاری کرده است. آقای رفسنجانی درخطبه مشهور نماز جمعه در دوران بعد از جنگ، یکی از راه حل‌های پایین آوردن درجه فساد در اجتماع را صیغه دانست، پس از آن صیغه به آرامی وارد چرخه سیاست گذاری شده و امکان ثبت صیغه یا ازدواج موقت در دفاتر ازدواج و طلاق فراهم شد و به نوعی حالتی شبه رسمی پیدا کرد.
احمدی در خصوص واکنش‌های جنسیتی به صیغه گفت: جامعه زنان ما هرگز روی خوش به صیغه نشان نداد و همچنین صیغه همیشه دارای نوعی قبح اجتماعی بوده، از همین رو است که این رابطه اغلب رابطه‌ای پنهان است. این پنهان ماندن آن، آسیب‌ها و مضراتی از قبیل خشونت، سقط جنین و حتی مشکلات روحی برای زنان به وجود می‌آورد و همچنین بحث ارث و حضانت را مبهم می‌کند. این در حالی است که مردان به ویژه طیف سنتی و مذهبی جامعه و همچنین بخشی از روحانیت، صیغه را به عنوان بهترین راه سامان جنسی در دوران قبل از ازدواج می‌دانند و معتقدند در این رابطه زن و مرد به یک نفر متعهد می‌شوند و دنبال روابط متعدد نامشروع نمی‌روند. آیت الله صانعی، اما ضمن مخالفت با این استدلال می‌گوید: مشروعیت عقد موقت برای شرایط اضطراری مانند جنگ‌های طولانی بوده و کارکردش برای جلوگیری از فساد تنها برای همین زمینه است. وی می‌افزاید: متعه نه تنها نمی‌تواند مانع فساد شود بلکه اگر از موارد فی الجمله اش خارج شود و در عرض ازدواج دائم قرار بگیرد اساس زندگی خانوادگی را نابود می‌کند. احمدی افزود: گروه‌ها و تفکراتی در طول دهه‌های گذشته سعی کردند صیغه را ترویج دهند، جامعه مدنی مخصوصاً جامعه زنان، اما در برابر آن مقاومت نشان دادند. این مقاومت، همه طیف‌های اعتقادی در میان زنان اعم از مذهبی و سنتی و غیرآن را در برمی گیرد.
شکل های جدید صیغه
کامیل احمدی در ادامه و در توضیح اشکال مختلف صیغه که بر بستری اجتماعی و حتی سیاسی شکل می‌گیرد گفت: اشکال مختلف صیغه و افراد و گروه‌هایی که مبادرت به آن می‌کنند متناسب با شرایط و نیاز‌های زمانه متفاوت است. به عنوان مثال نسخه‌ای که دهه‌های ۶۰ و ۷۰ وجود داشت، متناسب با شرایط پس از جنگ و دورانی که یک سری تنگنا‌های اجتماعی، فرهنگی و محدودیت‌هایی که در روابط بین زن و مرد وجود داشت، بود، اما اکنون با توجه به تحولات اساسی که در سطح روابط اجتماعی و نگرش افراد به وجود آمده صیغه دیگر کاربرد دهه ۶۰ و ۷۰ را نخواهد داشت. اکنون شاهد اشکال متنوعی از صیغه‌های کوتاه مدت، روزی، ساعتی، پارتی و سیاحتی هستیم.
احمدی در ادامه توضیح اشکال مختلف صیغه گفت: صیغه‌هایی هستند که طیفی از روسپیان به عنوان حفاظ قانونی از آن استفاده می‌کنند. بدین ترتیب است که صیغه حتی شکل تجاری یافته و به ویژه در شهر‌های زیارتی و سیاحتی به صنعتی پول ساز تبدیل شده است. وی افزود: صیغه‌ای که از طریق کانال‌ها و مراکز صیغه ترویج می‌شوند، حتی ابتدایی‌ترین اصول شرعی صیغه یعنی نگه داشتن عده را نیز رعایت نمی‌کنند و هیچ تعهدی نیز وجود ندارد. تعدد اشکال مختلف صیغه، آسیب‌هایی نیز به همراه دارد. از نظر بخش زیادی از زنان، عشرت طلبی و عادت به روابط متعدد از جمله این آسیب‌ها است. در پژوهش من البته زنانی هم بوده اند که نسبت به ازدواج موقت ابراز رضایت کرده اند در نتیجه نمی‌توان در یک قضاوت کلی گفت ازدواج موقت برای همه بد است.
افراد مختلف درباره صیغه چه می گویند؟
کامیل احمدی در ادامه با استناد به پژوهش میدانی خود در خصوص دلایل روی آوردن به صیغه گفت: زنان و مردانی که مبادرت به صیغه می‌کنند، دلایل مختلفی دارند. این دلایل در سه طیف کلی قابل طرح است:
اول ـ مساله اقتصادی: مردان مجرد می‌گویند توان پرداخت هزینه‌ها و مسئولیت ازدواج دائم را ندارند، بنابراین با صرف هزینه بسیار کمتر وارد ارتباطی موقت می‌شوند که امکانات ازدواج دائم را نیز در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. زنانی هم که صیغه می‌شوند مهم‌ترین دلیل خود را نیاز مالی و ترس از بی پولی عنوان می‌کنند.
دوم ـ دلایل عاطفی: مردان که صیغه می‌کنند و عمدتا هم در سن میانسالی به سر می‌برند عنوان کرده اند که در زندگی رسمی خود چندان دل خوش، احترام و محبت سابق را ندارند و همسرانشان بیشترین توجه خود را به بچه‌ها معطوف می‌کنند. آن‌ها برای عبور از بحران میانسالی ترجیح می‌دهند در یک رابطه موازی باشند تا محبت و توجه بیشتری دریافت کنند. زنان نیز ترس از تنهایی و نیاز به یک همدم ولو اینکه مرد بسیار کم در کنارشان حضور داشته باشد را دلیل صیغه شدن عنوان می‌کنند و می‌گویند تا پیداشدن امکان ازدواج دائم، صیغه خوب است.
سوم ـ دلایل جنسی: یکی از مهم‌ترین و پرتکرارترین دلایل و پاسخ مرد‌ها برای صیغه، تامین نیاز جنسی است. مردان پاسخ دهنده ضمن شکایت از سردی همسر و عدم توان جنسی او به دلیل یائسگی و سرد مزاجی، علاقه خود به رابطه جنسی ارضاکننده را دلیل خود برای صیغه می‌دانند زنان هم می‌گویند، چون احساس گناه ندارند از این رابطه لذت می‌برند.
آسیب های صیغه برای زنان چیست؟
کامیل احمدی به یکی دیگر از آسیب‌های رواج ازدواج موقت اشاره کرد و گفت: بر اساس آمار‌هایی که بنده در این پژوهش در سه کلان شهر تهران، مشهد و اصفهان بدست آوردم، افراد زیادی اعم از زن و مرد اذعان کردند که بعد از وارد شدن به چرخه ازدواج موقت و تکرار این روابط، دیگر تمایل زیادی به ازدواج دائم ندارند. آسیب دیگر این است که بیشتر زنان اعلام کرده اند به دلیل تامین نیاز مالی و مسکن، صیغه می‌شوند و حتی برایشان مهم نیست طرف مقابل کیست یا او را دوست دارند یا نه، طیفی دیگر امید دارند با ورود به ازدواج موقت، این رابطه تبدیل به ازدواج دائم شود. تحقیقات من، اما نشان می‌دهد این اتفاق به ندرت رخ می‌دهد.
وی افزود: مشکل دیگری که صیغه برای زنان ایجاد می‌کند جدا از محدودیت‌های قانونی، محرومیت از حقوق مدنی است. به عنوان مثال پرداخت نفقه بر ذمه مرد نیست مگر آنکه از قبل شرط شده باشد. زن صیغه‌ای از مرد ارث نمی‌برد و حق فسخ عقد موقت نیز با مرد است. خانم‌های زیادی به ما گفته اند شوهر صیغه آن‌ها بعد از مدتی ناپدید شده و، چون متعهد به اصول شرعی بودند قاعدتاً نمی‌توانستند وارد ازدواج دیگری شوند و اگر می‌شدند با احساس گناه شدید بوده است. مشکل دیگری که با استناد به پژوهش من، صیغه به ویژه در هنگامی که مرد متاهل است ایجاد می‌کند این است که مرد بعد از مدتی نمی‌تواند دو زندگی را با هم مدیریت کند و از ترس برملا شدن رازش در نزد زن اول، زن صیغه‌ای را رها می‌کند. حالت دوم وقتی است که زن اول به راز مرد پی ببرد، دعوای شدید، بی اعتمادی پس از آن و در موارد زیادی طلاق از پیامدهای آن است.
دفترخانه‌ها و آلبوم های زنان صیغه‌ای!
کامیل احمدی در مورد طیف زمانی ازدواج موقت گفت: در جامعه هدف من، مدت زمان صیغه از نیم ساعت تا یک سال متفاوت بوده، اما عمدتا از یک سال بیشتر نمی‌شد. وی در خصوص سوء استفاده‌هایی که بعضی از دفترخانه از مساله صیغه می‌کنند گفت: دلالی دفترخانه‌ها در این کار به این گونه است که در برخی از آن‌ها آلبوم عکس زنان صیغه‌ای و یا لیست اسامی آن‌ها وجود دارد که به مردان متقاضی ارائه می‌شود. این در حالی است که در گذشته افراد معتمد مهم، متولی این کار بودند. احمدی در پاسخ به این سوال که الگوی صیغه اغلب مبتنی بر دوگانه سکس ـ پول بوده یا عشق و عاطفه، گفت: در اشکال جدید صیغه به ویژه ساعتی و روزی از همان ابتدا نیت و هدف مشخص است، بنابراین عاطفه و عشق موضوعیتی ندارد. وی در خصوص میزان اعتقادات مذهبی طرفین صیغه گفت: لزوما افرادی که مبادرت به صیغه می‌کنند، مذهبی نیستند. تنها حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از جامعه هدف من اعتقادات بالای مذهبی داشتند و بقیه اعتقاد چندانی نداشتند.
احمدی افزود: برخلاف این نگاه کلیشه‌ای که مذهبی‌ها یا سنتی‌ها صیغه می‌کنند، در صیغه طیف‌های بسیاری وجود دارد که صیغه را روشی مطمئن‌تر می‌دانند؛ همین! در شهر‌های مذهبی و عمدتاً در مشهد این مسئله خیلی رایج‌تر است و قبح آن مقداری شکسته شده است به طوری که مراکز صیغه‌یاب این شهر، بسیار فعال هستند. این مردم شناس در خصوص آسیب‌هایی که صیغه به زنان وارد می‌کند گفت: تنها ۱۰ درصد جامعه آماری بنده از حقوق خود به عنوان زن صیغه‌ای آگاه بودند. همچنین تعداد کمی از افراد، ازدواج موقت خود را ثبت می‌کنند. این دو عامل باعث می‌شود که اگر زنی باردار شد مرد بتواند به راحتی از پذیرش آن استنکاف کرده و نفقه هم نداده و ناپدید شود. وی افزود: آسان شدن امر صیغه و اینکه حتی می‌توان به زبان فارسی و بین طرفین نیز خوانده شود، آسیب‌های آن را افزایش داده است.
کامیل احمدی در توضیح پدیدار شدن اشکال مختلف صیغه که ویژگی‌ها و قواعد صیغه سنتی را ندارند به این نکته اشاره کرد که در جامعه و جهان مدرن، همه پدیده‌ها و به ویژه روابط افراد، دچار تغییر می‌شوند، تحول در نگرش‌ها، مسائلی، چون ازدواج، طلاق و روابط جنسی و عاطفی را نیز متاثر کرده و اشکال مختلفی از آن را ایجاد می‌کند. در ایران نیز نگاه به ازدواج و رابطه و همچنین کارکرد‌های آن تغییر یافته و به ویژه نسل جوان، چندان به الگو‌های سنتی تن نمی‌دهند. احمدی افزود: وجود اشکال متعددی که تنها اسم صیغه را دارند و از ماهیت آن تهی هستند نیز در چنین فضایی قابل فهم است. احمدی در خصوص مختصات سنی زنانی که صیغه می‌شوند گفت: عمده کسانی که به صیغه یا ازدواج موقت تمایل داشتند رنج سنی ۲۰ تا ۳۰ سال داشتند و تقریباً ۲۸ درصد جامعه آماری بنده ۳۵ سال به بالا و از زنان زنان مطلقه بودند.
راهکارها
احمدی در ادامه به ارائه راهکار‌های حاصل از پژوهش پرداخت و گفت: هر گونه اصلاح و افزایش سن ازدواج در ماده ۱۰۴۱ باید در برگیرنده موضوع صیغه محرمیت نیز باشد، تصویب/اصلاح قانون برای ثبت نکاح موقت و جرم‌انگاری علیه استنکاف‌کنندگان از این قانون وهمچنین اجباری شدن ثبت نکاح تنها از طریق دفاتر ثبت ازدواج و طلاق و موظف کردن دفاتر ازدواج و طلاق به ثبت‌نام زنان خواهان صیغه در دفاتر مخصوص الکترونیکی و تهیۀ کارت هویت برای آنان لازم است.
همچنین قانون‌گذاری در زمینۀ نفقه و حق انحلال به نفع زنان در ازدواج موقت و حق طلاق برابر در صیغه، تصویب قانون تعیین دقیق سن ازدواج و صیغۀ محرمیت و افزایش این سن به ۱۸ سال برای دختران و پسران و جرم‌انگاری کیفری صیغۀ محرمیت در سنین کمتر از ۱۸ سالگی، ورود و مداخله فقه پویای شیعه با هدف انجام اصلاحاتی در پدیده صیغه و افزایش سن صیغه محرومیت، تصویب قانونی برای محدود کردن متعه به زنان و مردان دارای شرایط خاص و مختص کردن آن به جوانان مجرد دارای دلیل موجه و رضایت‌نامۀ همسر دائمی، تهیۀ کارت‌های سلامت و بهداشت برای زنان و مردانی که خواهان متعه هستند و خودداری دفاتر ثبت ازدواج و طلاق از جاری کردن صیغه بدون رؤیت اوراق هویتی و برگه‌های بهداشتی و سلامت زنان و مردان متعه، بسترسازی فرهنگی و اجتماعی به‌ویژه در جامعۀ روستایی، در حومۀ شهر‌ها و در مناطق فقیرنشین و استفاده از ظرفیت‌های محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) و رهبران دینی و محلی می‌تواند کارساز باشد.
احمدی با توجه به ضرورت ادامه تحصیل دخترانی که وارد ازدواج های موقت می‌شوند، اجباری شدن تحصیلات تا مقطع دیپلم به‌صورت رایگان یا با هزینۀ کم و آموزش مهارت‌های اجتماعی و فرهنگی به دانش‌آموزان و والدین را ضروری دانست و همچنین گفت: آگاهی‌بخشی عمومی از طریق رسانۀ ملی و شبکه‌های اجتماعی مجازی و تهیۀ برنامه‌های تخصصی روان‌شناختی، مذهبی و حقوقی دربارۀ پیامدهای صیغۀ محرمیت، گسترش دامنۀ فعالیت فعالان حقوق کودک و سازمان‌های اجتماعی مردم‌نهاد در بخش توانمندسازی کودکان و خانواده‌ها در نقاط مختلف شهری و روستایی، مشاوره‌های حقوقی و بهداشتی در ازدواج موقت، شناسایی مراکز تفریحی و توریستی که ازدواج موقت را به عنوان یکی از گزینه‌های خدمات خود به مشتریانشان ارائه می‌دهند و جرم‌انگاری فعالیت‌های این مراکز، منع برنامه های مذهبی/تلویزیونی در ترویج و تبلیغ، شناسایی و بستن کانال‌های صیغه‌یابی و جرم‌انگاری علیه مدیران سایت‌های مروج، از راهکارهایی است که می‌تواند با این پدیده مقابله کند.
