تاملی در رویكردصدا و سیما در قبال «برجام»

پس از ماه ها تلاش، مذاكره و انتظار، بیست و سوم تیرماه پارسال سرانجام ماراتن مذاكرات هسته ای ایران و 1+5 با میوه برجام (برنامه جامع اقدام مشترك) به بار نشست و بارقه ای از امید برای بهبود شرایط كشور را در دل مردم روشن كرد. اینك حدود سه ماه از اجرای برجام می گذرد و اندك اندك دستاوردهای آن بر همگان آشكار می شود. با این حال، برجام و دستگاه دیپلماسی كشور مدت ها است آماج حمله همه جانبه دلواپسان و مخالفان دولت قرار گرفته است. بر هیچ كس پوشیده نیست كه برجام برآمد گفتمان و منطق مذاكره دولت یازدهم و از همه مهمتر دستاوردی ملی است و حمله های تند منتقدان اگر چه با هدف به چالش كشیدن دولت صورت می گیرد اما در نگاهی ژرف تر به معنای نادیده انگاشتن منافع ملی است. در این میان نقش و كنش رسانه همگانی چون صدا و سیما كه عنوان رسانه ملی را به دنبال می كشد از دید بسیاری از ناظران پرسش برانگیز به نظر می رسد.

*** انتقاد مسوولان از همصدایی صدا و سیما با مخالفان برجام
به گفته بسیاری از مسوولان و ناظران، رسانه ملی كوشیده است همپای مخالفان برجام با انتشار جهت دار اخبار و تهیه برنامه ها و گزارش هایش، این دستاورد ملی را زیر سوال برد. از این منظر، یكسونگری های این رسانه باعث شده طی نزدیك به سه سالی كه از عمر دولت یازدهم می گذرد، صدا و سیما به تریبونی برای منتقدان و مخالفان دولت تبدیل شود.
موج انتقادهای صدا و سیما علیه برجام و سیاست های دولت به اندازه ای بوده كه دولتمردان كشور را نیز گله مند كرده است. «صادق حسین جابری انصاری» سخنگوی وزارت امور خارجه در تازه ترین موضع گیری ها (چهاردهم اردیبهشت ماه) در زمینه عملكرد صدا و سیما گفت: یكی از انتقادات ما به رسانه ملی این است كه اگر سیاست های اساسی در مسایل خارجی در مجاری تصمیم گیر شكل می گیرد، چرا در رسانه ملی كه نباید به یك جریان خاصی تعلق داشته باشد، مورد حمایت قرار نمی گیرد؟

سوگیری های رسانه ملی، پیش از این نیز «اسحاق جهانگیری» معاون اول رییس جمهوری را به شكایت واداشت. وی در 31 فروردین ماه، رویكرد رسانه ملی را نه به نفع كشور، نظام و عزت مردم بلكه موجب وارد آمدن آسیب به كشور ارزیابی و عنوان كرد: پخش شدن نقاط یاس ‌آفرین نتیجه خوبی ندارد و با چنین رویكردی كه فقط مشكلات بیان شود، هیچ چیزی پیش نمی ‌رود... صدا و سیما در برنامه‌ های تلویزیونی به نقاط قوت كه دولت انجام می ‌دهد، نمی ‌پردازد.

«حسن روحانی» رییس جمهوری، پیشتر یعنی در سی ام مرداد ماه 1393 در این باره گفت: رسانه ملی حاضر نیست خدمات دولت را برای مردم تبیین كند و دولت از لحاظ تبلیغاتی دست تنها است. روحانی همچنین این پرسش را مطرح ساخت كه چرا صندوق بین المللی پول، بانك جهانی و رسانه های خارجی باید بگویند كه كار دولت ایران در اقتصاد در تاریخ كشورهای درحال توسعه، كم نظیر بوده و چرا صدا و سیما نگوید؟

*** ساخت و نمایش برنامه های هدفمند برای به چالش كشیدن دولت یازدهم و برجام
از زمان شروع به كار دولت یازدهم و به ویژه پس از توافق بر سر برجام، رسانه ملی از هر فرصتی برای ناكارآمدنمایی دولت در زمینه های گوناگون و سیاه نمایی علیه برجام سود برده است. تهیه و نمایش برنامه های مستند همچون «رژیم بازرسی ها»، «شطرنج با گرگ ها»، «از هیروشیما تا لوزان»، «لایه های پنهان پروژه مذاكره، بحث فقط هسته ای نیست»، « تدبیر بنفش» و ... گواهی بر این موضوع است.

پخش یكی از قسمت های برنامه «ثریا» با عنوان «پدرخوانده» یكی از سیاه نمایی های مثال زدنی صدا و سیما در زمینه برجام بود. پدرخوانده به عنوان سومین قسمت از مجموعه مستند «ارباب رخنه‌ها» كه سوم اردیبهشت ماه از شبكه یك سیما پخش شد حتی مدعی نقش آفرینی برادران «راكفلر» در مذاكرات هسته ای و رخنه پذیری تیم دیپلماسی ایران در برابر لابی های غربی شد. تسلط دوباره بر ایران زیر عنوان «پروژه ایران» و از سرگیری روابط دوباره ایران و آمریكا موضوع هایی دیگر بود كه پدرخوانده به آن پرداخت. در نگاه بسیاری از صاحبنظران، رویكرد نقد و مخالفت با برجام در صدا و سیما به گونه ای است كه گویی این رسانه می كوشد مخاطبان را نسبت برجام و دیگر دستاوردهای دولت یازدهم بدبین و بی اعتماد سازد.

*** صدا و سیما؛ انتشار بی كم وكاست صدای مخالفان و انعكاس كم رمق دستاوردهای دولت
بسیاری می گویند، صدا و سیما با پوشش گسترده نظرهای مخالفان داخلی و خارجی برجام، در یك تلاش غیرحرفه ای به دنبال القای بی نتیجه بودن برجام است. این در حالی است كه بسیاری از كارشناسان و رسانه های خارجی، برجام را یكی از مهمترین امتیازاتی دانسته اند كه ایران از غرب ستانده است. با وجود این، روحانی و مردان دستگاه دیپلماسی او، هم در كشاكش گفت وگوهای هسته ای و هم در زمان كنونی كه چند ماه از اجرای برجام می گذرد از كمترین حمایت صدا و سیما برخوردار بوده اند. بسیاری می گویند در گفت وگوهای خبری نیز كه با موضوع برجام در صدا و سیما پخش شده و می شود همواره حضور مخالفان دولت و برجام پررنگ است و در معدود دعوت های حامیان برجام به بخش های خبری، پرسش های به گونه ای است كه گویا حامیان در مقام متهم قرار می گیرند.

صدا و سیما حتی در انعكاس نظرهای مردمی درباره عملكرد دولت نیز سوگیری كرده و در گزارش های خیابانی خود بیشتر به دنبال نمایش نظر منتقدان رفته است. این در حالی است كه لغو تحریم ها موجی از امیدواری را در میان مردم پدیدار ساخته است؛ امیدواری كه به آشكارترین شكل ممكن خود را در حضور پرشور مردم پای صندوق های رای در هفتم اسفند پارسال و دهم اردیبهشت ماه نشان داد. رویكرد صدا و سیما در این زمینه مورد انتقاد بسیاری از كارشناسان حوزه ارتباطات و سیاست بوده و انتقاد چهره های سیاسی خارج از قوه مجریه را نیز بر انگیخته است. در این باره، «محمدحسن ابوترابی فرد» نایب رییس مجلس شورای اسلامی چندی پیش با انتقاد از نحوه پوشش خبرهای لحظه به لحظه از گفت و گوهای هسته ای بیان كرد كه چطور در زمان صحبت مذاكره كننده ارشد دولت پیشین همه دوربین ها در جلسه حضور داشتند اما اكنون اینطور نیست؟

نحوه پوشش برجام، موضع یكسویه این رسانه در خصوص مذاكره های هسته ای، غیبت دوربین های تلویزیون در زمان سخنرانی مقام های دولتی، بلندتر بودن صدای مخالفان نسبت به موافقان سیاست های دولت در برنامه ها صدا و سیما و حضور پررنگ چهره های منتقد دولت در برنامه های كارشناسی، نمونه هایی از انتقاد كارشناسان به عملكرد سازمان صدا و سیما بوده است. به این ترتیب، صدا و سیما با رویكردی معنادار در قبال مسوولان اجرایی، به جای آنكه نمایش دستاوردهای ملی را با هدف تقویت وحدت داخلی و حفظ امید و در راستای اهداف كلان نظام در دستور كار خود قرار دهد به بلندگویی برای نقدهای غیرمنصفانه و تكسونگرانه تبدیل شده است.