ایستاده درغباراثری بااستانداردهای جهانی

فیلم سینمایی «ایستاده در غبار» داستانی از زندگی احمد متوسلیان از کودکی بزرگسالی است. روایتی از زندگی این رزمنده بزرگ در تاریخ دوران دفاع مقدس، که در حین بازگشت از یک عملیات نظامی به سمت ایران به شکلی ناگهانی ناپدید می شود. اما با توجه به نوع روایت فیلم این پرسش که «ایستاده در غبار» مستند است یا یک اثر سینمایی(؟) برای برخی مخاطبان مطرح می شود. عده ای معتقدند این اثر، فیلم سینمایی‌ست زیرا تمام پلان‌های آن ساختگی است و حتی یک پلان آرشیوی هم در آن وجود ندارد که البته قبل از تیتراژ ابتدایی نیز به صورت نوشته ای به این نکته اشاره می شود. اما مگر در سینمای مستند، بخشی وجود ندارد که به مستند بازسازی شده معروف است؟ پس با این تعبیر می توان این فیلم را مستندی بازسازی شده پنداشت؟
بدون شک «ایستاده در غبار» مستند نیست اما فیلمی‌ست که روایتی مستند گونه دارد، هر چند که بر اساس یک انسان و ماجرای واقعی پیرامون او ساخته شده است. در سینمای جهان بویژه در دو سه دهه اخیر همواره این شکل از سینما را شاهد بوده ایم، سینمای داستانی‌ای که تلاش کرده تا با الهام از آثار مستند، ساختاری مستند گونه یافته و در مقابل نیز سینمای مستند، در بخش‌هایی تلاش کرده تا به سینمای قصه گوی داستانی نزدیک باشد. اما «ایستاده در غبار» علاوه بر الهام از این شیوه، بگونه دیگری است که سازنده آن یک شکل جدید و کاملاً شخصی از یک روایت سینمایی مستند گونه را ارائه داده است. فیلمساز به جای آنکه از تصاویر آرشیوی و مستند استفاده کند از صدای آرشیوی مستند بهره می گیرد.
مهدویان فیلمنامه‌ای نوشته که زیاد از دیالوگ استفاده نشده زیرا فقط دیالوگ هایی باید نوشته می شد که صوتی واقعی و مستند آن در آرشیو موجود باشد، بنابراین صدای احمد متوسلیان در فیلم صدای واقعی اوست که روی تصاویر بازسازی شده گذاشته شده است.
کار دیگری که مهدویان برای روایت اثر خود بکار برده تا شباهت فیلمش را به یک فیلم مستند نزدیک کند این است که از یک راوی بیرون قاب استفاده می کند تا برخی از جزئیات و ماجرا را به صورت «نریشن«(متنی که بر روی فیلم قرائت می شود) روی یکسری تصاویر روایت کند.
به عنوان مثال، برخی صحنه هایی که دوستان و اطرافیان احمد متوسلیان از اخلاق و اتفاقاتی که بر او از بچگی تا بزرگسالی وی گذشته است را روایت می کنند و ما فقط صدای خارج از قاب آنها را می شنویم که به نوعی جبران دیالوگ هایی است که می بایست در فیلم موجود می بودند.
پس کارگردان در این فیلم، روایت مرسوم در یک فیلم سینمایی را به کار نبرده و از روایتی مستند گونه چه در محتوا و چه در فرم استفاده کرده است. اما برای نوشتن درباره این فیلم به نظر اجحاف است اگر به جلوه های ویژه میدانی همچنین طراحی صحنه و لباس فوق العاده دقیق و منطبق با موضوع فیلم اشاره نکرد. جلوه های ویژه میدانی صحیح «ایستاده در غبار»، این اثر را بسیار باور پذیر کرده که تأثیر بسزا و غیر قابل انکاری را بر روی مخاطب می گذارد و در کنار این جلوه ویژه جذاب، طراحی صحنه و لباس نیز به خوبی در خدمت کار قرار گرفته تا در باور پذیری و کیفیت کار تاثیر مثبتی داشته باشد.
حتی دقت در چیدمان صحنه و فضاسازی به حدی است که بیننده را به خوبی به دوران دفاع مقدس می برد و حس و حال صحنه را به زیباترین شکل ممکن به مخاطب القا می کند که همه اینها از مطالعه دقیق و پژوهش کاربردی طراحان صحنه و لباس همچنین متخصص جلوه های ویژه میدانی و خالق آن خبر می دهد. اما این اثر سینمایی نیز مانند هر فیلم دیگر ایرانی یا خارجی در بخش هایی نیز با ضعف هایی همراه است. به عنوان نمونه در برخی لحظات، عکس‌العمل برخی بازیگران فرعی، تصنعی و ادا گونه می شود که در ذوق مخاطب می زند.
از جمله وقتی که دوستان احمد زمان غذا خوردن سر سفره در خانه پدر احمد حضور دارند و با تغییرهای گل درشت در حالات صورت و چشم‌ها احساس شان را بروز می‌دهند و اکنون صدای خارج از قاب یکی از آنها که در آن زمان در این مجلس حضور داشته است، روی این تصاویر نشسته و در مورد تعارفی بودن او و دیگر اخلاق متوسلیان صحبت می کند.
البته این موضوع می تواند یکی از ایراد کارگردانی باشد زیرا یا انتخاب نماهای خیلی نزدیک منجر به آن شده و یا در صحنه آنطور که باید کاراکترها از سوی کارگردان کنترل شده عمل نکرده اند.
هر چند که در کل فیلم موارد خیلی محدودی از این ایرادات را می توان سراغ داشت اما در یک فیلمی که همه اجزا به درستی در کنار هم قرار گرفته اند تا یک اثر خوب و باور پذیر و مستند گونه به نظر برسد، کوچکترین اشتباه همچون وصله ای ناجور خودنمایی می کند.
اما با تمام نقاط قوت و اندک ضعفی که «ایستاده در غبار» دارد، به درستی عنوان بهترین فیلم سی وچهارمین جشنواره فجر را به خود اختصاص داده است.
این فیلم بدون شک اثری خوب با استانداردهای روز جهان است که دیدن آن برای هر مخاطبی می تواند جذاب و تاثیرگذار باشد و حالا چند روز است که در سینماهای سراسر کشور اکران شده است.