كري پس از ديدار با ظريف: مذاكرات دشواري است
جاش ارنست در پاسخ به این پرسش که آیا وزیر امور خارجه آمریکا این اختیار را دارد که ضرب الاجل بیستم ژوئیه در مذاکرات مربوط به ایران را تمدید کند، گفت: «جان کری در جریان گفت‌وگوهای وین به ارزیابی میزان جدیت ایران پرداخت». به گزارش خبرگزاری رویترز، وی افزود که کری قصد دارد تا به واشنگتن بازگشته و پیشنهادهایی را به باراک اوباما برای ادامه مسیر ارائه کند. وزیر امور خارجه آمریکا که روز یکشنبه هفته جاری برای شکستن بن بست در مذاکرات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران به وین سفر کرد، روز دوشنبه دو دور گفت‌وگوی مفصل با محمد جواد ظریف، همتای ایرانی خود انجام داد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، کری مذاکرات با ظریف را «واقعا دشوار» توصیف کرد و گفت: «ما در میانه گفت‌وگو‌ها درباره منع تکثیر سلاح هسته‌ای و کنترل برنامه اتمی ایران هستیم، و می‌توانم به شما بگویم که این مذاکرات واقعا دشوار است».
نشست سه جانبه اشتون، ظریف و کری
وزیر امور خارجه آمریکا دوشنبه شب نیز نشست سه جانبه‌ای را با کاترین اشتون، مسوول امور سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمد جواد ظریف برگزار کرد. جان کری پس از این دیدار گفت که «جلسه خوبی» با آنها داشته است. وی اظهار داشت: «ما در حال کار هستیم. ما سخت در حال کار هستیم. مباحث جدی زیادی وجود دارد. این یک نشست خوب بود».
در همین حال، یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا مذاکرات سه جانبه امشب را «طولانی» و «سازنده» توصیف کرد و گفت که «هیات‌های مذاکره کننده سخت مشغول کار هستند تا ببینند آیا می‌توانند پیشرفتی را رقم بزنند». به گفته وی که نخواست نامش فاش شود، گفت‌وگوهای سه جانبه دوشنبه شب، «جدی» بوده ولی همچنان نیاز به کار بیشتری است.
از سوی دیگر، روزنامه وال استریت ژورنال در شماره روز دوشنبه خود از قول دیپلمات‌های درگیر در مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ گزارش داد که تهران برای نخستین بار درباره کاهش ظرفیت غنی سازی اورانیوم در طول دوره قرارداد جامع و نهایی از خود انعطاف نشان داده است. ایران و گروه پنج به علاوه یک در ششمین دور از مذاکرات خود از زمان روی کار آمدن دولت حسن روحانی در مرداد پارسال، به دنبال دستیابی به توافقی جامع و نهایی برای حل و فصل آنچه که غرب ابهام‌ها و نگرانی پیرامون ماهیت برنامه هسته‌ای ایران می‌خواند، هستند.
طرفین در آذر پارسال به توافقی موقت در ژنو دست یافتند که بر اساس آن ایران بخشی از فعالیت‌های مربوط به غنی سازی اورانیوم را به حال تعلیق در آورد و در مقابل، تحریم‌ها بر ضد تهران اندکی کاهش یافت. مذاکره کنندگان در وین باید تا روز بیستم ژوئیه این توافق را به قراردادی دائم تبدیل کنند. این احتمال مطرح شده است که در صورت عدم دستیابی به توافق تا آن روز، زمان مذاکرات تمدید شود.
روز گذشته روزنامه گاردين در گزارشي نوشته بود: مذاکره‌کنندگان ايران و گروه ۱+۵ تلاش می‌کنند تا در آخرين روزهای باقيمانده تا ضرب‌الاجل ۲۰ ژوئيه به يک توافق نهايی برسند، اما چنين توافقی زمانی ممکن خواهد بود که موانع موجود برطرف شود. ين روزنامه در گزارشی به پنج مانع اصلی دستيابی ايران و قدرت‌های جهانی به توافق بر سر برنامه هسته‌ای تهران پرداخته است:
غنی‌سازی
بزرگترين مانع يک توافق اين سوال اساسی است که برنامه غنی‌سازی ايران تا چه اندازه بايد گسترده باشد. مسئله کليدی در اينجا ظرفيت غنی سازی اورانيوم ايران است. شش قدرت جهانی مذاکره‌کننده با ايران در وين از تهران می‌خواهند که با يک ظرفيت تحقيقاتی شامل تنها چندهزار سانتريفيوژ موافقت کند که بسيار کمتر از ظرفيت کنونی اين کشور يعنی ۱۹هزار سانتريفيوژ است. ۱۰هزار تای اين ماشين‌ها در حال حاضر فعال هستند.
اين يک مسئله کليدی است چون ظرفيت کمتر به اين معنی است که زمان گريز هسته‌ای طولانی‌تر است؛ مدت زمانی که ايران لازم دارد تا در صورت تمايل يک بمب هسته‌ای بسازد. بنابراين هرچه اين ظرفيت کوچک‌تر باشد ديگر کشورهای جهان آسودگی بيشتری خواهند داشت.
ايرانی‌ها می‌گويند که چنين محدوديتی نقض حق اين کشور برای برخورداری از برنامه هسته‌ای صلح آميز شامل توليد سوخت مورد نياز رآکتورهايش است. رهبر جمهوری اسلامی ايران اخيرا اعلام کرده است کشورش برای تأمين سوخت موردنياز نيروگاه هسته‌ای بوشهر، رآکتور تحقيقاتی تهران و رآکتور جديد اراک نيازمند ۲۰۰هزار سانتريفيوژ قديمی است که هم‌اکنون از آنها استفاده می‌کند. ديپلمات‌های غربی می‌گويند که روسيه طی قراردادی موظف است سوخت ايران را تا سال ۲۰۲۱ تأمين کند. ايران از طرفی ديگر اعلام می‌کند که درس‌های گذشته به اين کشور ياد داده که در برنامه هسته‌ای‌اش به کشورهای خارجی وابسته نباشد.
اين يک شکاف عميق است که عبور از آن سخت است. يکی از راه‌های احتمالی برای حل آن موافقت با سطح غنی‌سازی پايين برای مدت چند سال است و سپس توسعه آن به تأييد آژانس بين‌المللی انرژی اتمی وابسته خواهد بود. راه‌حل ديگر اين است که روسيه سوخت مورد نياز بوشهر را به مدت چند سال از قبل تأمين کند تا احتمال هرگونه شک و ترديد در خصوص اعتماد به تأمين کننده سوخت از بين برود. همچنين اين ذخيره سوخت بايد بر اساس پادمان‌های آژانس در ايران نگهداری شود.
اراک
ايران بيش از ۱۲سال است که مشغول ساخت رآکتور آب سنگين اراک است که در آستانه کامل شدن قرار دارد. اين رآکتور برای توليد ايزوتوپ‌های مورد نياز در زمينه‌های علمی، پزشکی، کشاورزی و صنعتی است. برخی افراد بدبين در غرب می‌گويند که اين راکتور قدرتمندتر از آن است که برای چنين استفاده‌هايی مورد نياز باشد. آنها معتقدند که رآکتور اراک برای توليد پلوتونيوم يکی از مواد مورد نياز در پروسه توليد بمب استفاده می‌شود.
اما ايران با متوقف کردن اين پروژه به اين دليل که تاکنون زمان و هزينه زيادی برای ساختش صرف کرده مخالفت می‌کند. اما راه آسانی برای حل آن وجود دارد. تغيير طراحی اين راکتور به اين معنی است که کمتر از يک کيلوگرم پلوتونيوم در سال توليد کند راکتور اراک در صورت تکميل می‌تواند حدود ۹ کيلوگرم پلوتونيوم توليد کند که به گفته کارشناسان برای ساخت دو کلاهک هسته‌ای کافی است. ايران تأکيد دارد که به دنبال استفاده از اين پلوتونيوم در توليد ساخت سلاح هسته‌ای نيست و هدف راکتور اراک تنها توليد ايزوتوپ است.
فعاليت‌های سابق ايران در ساخت سلاح
اين سوال که ايران در گذشته و دست کم تا سال ۲۰۰۳ آن طور که سرويس‌های اطلاعاتی غربی مدعی‌اند دارای برنامه‌های گسترده‌ای برای دستيابی به تکنولوژی ساخت کلاهک هسته‌ای بوده هنوز حل نشده باقی مانده است. اين مسئله خارج از مذاکرات هسته‌ای ايران و در جريان نشست‌های دوجانبه ميان مقامات ايرانی و آژانس بين‌المللی انرژی اتمی مورد بررسی قرار گرفته است. سخت است بتوان تصورکرد که يک توافق نهايی بدون اين که سالها در مورد فعاليت‌های گذشته ايران بدون پاسخ باقی بماند به دست آيد.
چگونگی نظارت آژانس بين‌المللی انرژی اتمی بر برنامه هسته‌ای ايران
نظارت بلندمدت و بيشتر بازرسان آژانس بين‌المللی انرژی اتمی بخشی از هرگونه توافق هسته‌ای خواهد بود. دست کم يک رژيم بازرسی‌های بيشتر که آژانس آن را پروتکل الحاقی می‌خواند شامل آن خواهد بود. اين بدين معنی است که تيم‌های نظارتی آژانس به تمام بخش‌های چرخه هسته‌ای از استخراج اورانيوم تا به آخر دسترسی داشته باشند و به آنها اجازه می‌دهد تا نمونه‌های محيطی را از هرجايی که مناسب دانستند بردارند. اغلب ديپلمات‌های غربی حتی خواستار بازرسی‌های سرزده يعنی پروتکل الحاقی اضافی هستند اما ايران ممکن است اين را نپذيرد چون می‌گويد که سنگ محک آنها بايد همانند هر کشور ديگری باشد.
تحريم
کاهش تحريم‌ها تنها برگه قدرت‌های جهانی برای چانه زدن بر سر ميز مذاکره است و يکی از حساس‌ترين موضوعات محسوب می‌شود چون کشورهايی که اين تحريم‌ها را عليه ايران اعمال کرده‌اند برايشان سخت است که بخواهند آنها را لغو کنند. آمريکا و اتحاديه اروپا در سال‌های گذشته طی اقداماتی که به تصويب سازمان ملل رسيده است محدوديت‌های متعددی را در زمينه‌های تجاری با ايران ايجاد کرده‌اند.
يکی از نکات حائز اهميت در اينجا اين است که دولت اوباما نمی‌تواند کاهش تحريم‌ها را به عنوان يک هديه ارايه کند و تنها کنگره است که قادر به اين کار خواهد بود. متأسفانه قانون‌گذاران جمهوری‌خواه نيز حاضر به همکاری در اين زمينه نيستند. همچنين اتحاديه اروپا بايد تحريم‌های صادرات نفت و محدوديت‌های معاملاتی را تنها در صورتی که توافق حاصل شود لغو کند. خريد نفت و گاز ايران می‌تواند به اقتصاد اين کشور کمک زيادی کند و همچنين اجازه آزاد شدن حدود ۱۰۰ ميليارد دلار از پول نفت بلوکه شده ايران در خارج از مرزهای کشور را می‌دهد.
