ايران؛ نوشتن‌ خاطرات هم ترسناك است

این مترجم و فعال فرهنگی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان این‌که خاطره‌نویسی چند نوع است، اظهار کرد: یک نوع خاطره‌نویسی این‌گونه است که فرد به صورت روزمره یادداشت برمی‌دارد و نوع دیگر آن این است که صاحب خاطره بعد از گذشتن سال‌ها خاطرات خود را می‌نویسد. همچنین نوع دیگر آن خاطره‌نویسی به معنای کلی‌اش نیست و فرد درباره یک واقعه دیده‌ها و شنیده‌هایش را نقل می‌کند. معتبرترین نوع خاطره‌نویسی نوعی است که به صورت روزمره نوشته می‌شود. به صورت مشخص کتاب «حیات یحیی» نوشته یحیی دولت‌آبادی و «شرح زندگانی من» حمدالله مستوفی روشنگر  بخش مهمی از تاریخ اجتماعی، سیاسی و ادبی گذشته است.او در ادامه افزود: برخی رجال گذشته نیز بعد از انقلاب خاطرات خود را نوشته‌ و سعی کرده‌اند نشان دهند نقش محوری داشته و مثلا گفته‌اند فلان مسئله را به شاه گفتیم که انجام دهد و...،  که  چندان قابل اطمینان نیست.  البته  به نظر می‌رسد خاطرات اسدالله علم و علی‌اصغر حکمت مانند خاطرات مستوفی و دولت‌آبادی روشنگر مسائل اجتماعی و تاریخی است. خاطرات اسدالله اعلم درباره دوره محمدرضاشاه پهلوی  است و اطلاعاتی درباره عصر مغرور شدن او  و اتفاقات قبل از انقلاب می‌دهد که نشان‌دهنده سوءظن او به اطرافیانش است.

همایون‌پور با اشاره به خاطرات حکمت که هنوز مجوز انتشار نگرفته است، گفت: خاطرات او از چند جهت حائز اهمیت است؛ یکی این‌که منحصر به خاطرات سیاسی نیست. او از ۱۶ سالگی زمانی که در شیراز بوده خاطرات خود را نوشته و درباره شرایط آن زمان گفته است،  درباره دوره‌ای که در کالج البرز بوده نوشته و  بعد از آن‌که  کفیل وزارت فرهنگ  می‌شود، درباره سفرهای خود به مناطق مختلف می‌گوید و  شرحی از ساخت مدارس در آن‌جا می‌دهد که از جهت تاریخ آموزش و پرورش در ایران بسیار مهم است. حکمت همچنین پایه‌گذار فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دانشگاه تهران بوده که شرح آن‌ها را در خاطراتش گفته است. ظاهرا چیزی که مانع صدور مجوز برای انتشار این کتاب شده بخش سیاسی خاطرات اوست.

او در ادامه بیان کرد: علی‌اصغر حکمت در دوره رضاشاه پهلوی و محمدرضا شاه پهلوی وزیر بوده است. خاطرات او برای آشنایی با تاریخ آن دوره  مهم است، اما  جلوگیری از  انتشار خاطرات او به دلیل این‌که وزیر  شاه بوده، نشان از کوته‌بینی دارد. هرکسی خاطرات حکمت را بخواند نه تنها مجذوب خاطرات  او می‌شود، بلکه می‌بیند نکاتی را درباره استبداد رضاشاه و سبک‌سری محمدرضا شاه در پرده بیان کرده و  نگرانی خود را از آینده مملکت گفته است.این مترجم با اشاره به خاطرات علم گفت:  خاطرات علم منتشر شد؛ او نکاتی را بیان  کرده بود که انتشار آن‌ها هیچ آسیب اجتماعی و سیاسی به مملکت وارد نکرد. خاطرات حکمت قدیمی‌تر از آن است و مربوط به تاریخ است و هیچ زیانی برای مملکت نخواهد داشت. امیدوارم با حسن نیتی که وزارت ارشاد نشان می‌دهد، مجوز کتاب خاطرات حکمت صادر شود، زیرا این کتاب از  نظر فرهنگ و تاریخ اهمیت‌ زیادی دارد و به لحاظ ادبی غنی است و قطعات کم‌ و بیش بی‌نظیری به خاطر تسلط بر شعر و ادب فارسی دارد.

او همچنین خاطرنشان کرد: خاطره‌نویسی جنبه‌های مختلفی دارد؛ به لحاظ تاریخی و اجتماعی روشنگر است، همچنین در لابه‌لای خاطرات می‌توانیم درباره قیمت ارزاق یا کم بودن آن‌ها اطلاعاتی به دست بیاوریم. در واقع این‌ها مرحله‌ای از تاریخ اجتماعی و اقتصادی است، اما  مهمترین وجه خاطره‌نویسی، به نظر من، وجه فرهنگی است و به حوادث روشنی می‌افکند که  برای نسل جدید و جدیدتر  مفید است و باعث روشن شدن ذهن و دور شدن آن از  تعصب  و یک‌سونگری و تجدیدنظر درباره قضاوت‌هایی که درباره رجال سیاسی آن دوره شده است، می‌شود.  به نظر من در این قضاوت‌ها همه ما مقصر هستیم؛ فکر می‌کردیم همه رجال آن زمان خائن و نوکر بیگانه هستند که خواندن این خاطرات نشان می‌دهد خیلی از آن‌ها این‌گونه نیستند. کسی که کارش را درست، طبق قانون و با شرافت و اخلاق  و بدون فساد انجام دهد در هر رژیمی قابل تحسین است و قضاوت نسبت به حکومت‌ها و رژیم‌ها نباید باعث شود که نسبت به فرد به فرد کارمندان رژیم بدبین‌ شویم و اتهام بزنیم.  هرمز همایون‌پور درباره این‌که خاطره‌نویسی در کشور ما نسبت به کشورهای دیگر چه وضعیتی دارد، گفت: من به صورت پراکنده خاطرات دیگر کشورها را خوانده‌ام. آن‌چه وجود دارد این است که در کشورهای دیگر به دلیل شرایطشان و نداشتن ترس از عواقب آن، خاطره‌نویسی آزادانه‌تر است. مثلا خاطرات  جنگ جهانی دوم وینستون چرچیل و یا ژنرال دوگل علاوه بر این‌که از لحاظ  ادبی  برجسته‌ هستند وقایع تاریخی را  بدون ترس مطرح می‌کنند