بهار نیوز - راه‌كارهايي براي مدیریت خشکسالی

سید چمران موسوی
خشکسالی پدیده‌ای است که کشور ما در گذشته به کرات تجربه کرده و امسال نیز به شکل بی‌سابقه‌ای در حال شکل گیری است. این نوع خشکسالی نه اولین آن است و نه آخرین آن. در سال‌های دور گذشته نیز این خشکسالی‌ها به شکل‌های گوناگون رخ داده اند. خشکسالی ها، با بارش‌های کم نزولات در فصول مرطوب سال شروع می‌شوند و با کاهش آورد آب رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی اثر خود را نشان می‌دهند. فرق اساسی خشکسالی امسال با خشکسالی‌های گذشته در این است که مقدار استفاده از آب‌های جاری و تحت‌الارضی بسیار متفاوت شده است.

در گذشته بهره‌کشی و استفاده از آب‌های شیرین بسیار کمتر از وضعیت حال بود، لذا نمود و بروز بیرونی خشکسالی کمتر زندگی و معیشت مردم را تحت تاثیر قرار می‌داد اما اکنون وضعیت کاملاً متفاوت است زیرا تقریباً تمام آب‌های شیرین قابل استحصال مورد استفاده قرار گرفته و برنامه ریزی مصارف بر اساس آورد متوسط دراز مدت بسته شده است. در این نوع برنامه ریزی غلط، باید به‌طور متوسط یک سال در میان (نصف سال‌های پیش رو) منتظر تعطیلی بخشی از موارد مصرف باشیم. مدیریت آب در مناطق خشک و نیمه خشک مثل کشور ما که سیکل هیدرولوژیکی آن نوسان بسیار و شدید دارد بر مبنای تجویز مصرف در حد متوسط آورد تاریخی، ما را به ناکجا آباد خواهد برد و سبب مشکلات اجتماعی و معیشتی و زیست محیطی فراوان خواهد شد.

نمونه بارز این برنامه ریزی غلط را ما اکنون در حوضه منابع آب کل کشور و خصوصاً کارون بزرگ به عینه در حال تجربه هستیم. با تاکید بر همین برنامه‌ریزی غلط و صرفاً بر مبنای متوسط آورد تاریخی رودخانه (که عددی اغوا کننده است) انتقال آب بین حوضه‌ای را تجویز می‌کنیم، توسعه ناپایدار در بخش‌های مختلف مصرف مانند کشاورزی و صنعت را دامن می‌زنیم، و خلاصه بدون ملاحظه اجازه برداشت از منابع آب را صادر می‌کنیم. نتیجه یک چنین برنامه ریزی غلطی همین می‌شود که امروز می‌بینیم، دریاچه ارومیه خشکیده است.

تالاب‌های کشور نابود شده، کانون‌های گرد و غبار فعال شده و امان از ما بریده است، آب شرب و بهداشت مردم را دچار مشکل سلامتی می‌کنیم، هرسال بخشی از فعالیت‌های کشاورزی را تعطیل می‌کنیم و دولت را ملزم به پرداخت خسارت می‌کنیم و... و سرانجام یک چنین وضعیتی چه می‌شود؟ سلامتی مردم دچار مشکل جدی می‌شود، مهاجرت لجام گسیخته به شکل حاشیه نشینی در شهرها شدت می‌گیرد و اختلالات اجتماعی و روانی یک به یک پدیدار می‌شوند، و رفته رفته پرداخت خسارت از توان دولت خارج می‌شود و به علت به صرفه نبودن، سرانجام دولت از خیر تولیدات کشاورزی می‌گذرد و بحران معیشت و اشتغال پدیدار می‌گردد.

امّا متولیان امر در این مواقع چه کار می‌کنند؟ محتمل‌ترین روش این خواهد بود که وضعیت فعلی را غیرقابل پیش بینی و نادر قلمداد نمایند و البته بدشان نمی‌آید که نبود بارش ها، به گناهان مردم، توطئه غرب و استکبار، و یا پدیده‌های موهوم مرتبط گردد تا بدین وسیله شائبه‌ای بر برنامه ریزی و مدیریت غلط آنها وارد نشود. دوم آنکه طی جلساتی تصمیمات مدیریتی خود را مقتدرانه صادر می‌کنند و بدون آنکه زحمت زیادی به خود و حوزه خود بدهند با کمک قوه قهریه امر به تعطیلی معیشت کشاورزان محروم می‌دهند تا حلقه عدم توانایی، علم و مدیریتشان با ظاهر مدیریتی قاطع کامل شود و البته ممکن است مدیرانی احساساتی نیز پیدا شوند که به جهت وضعیت پیش آمده احساساتشان جریحه دار شده و اشکی نیز جاری ساخته و همه را با خود وادار به گریه و زاری نمایند تا بدین وسیله، دل سوزی و استیصال خود را به نمایش گذاشته و عامه را تحت تاثیر قرار دهند. همه مطالب فوق حکم مقدمه بحث اصلی را دارد که پس چه باید کرد و یا چه باید می‌کردیم و یا مسئولین ذیربط چه کاری باید انجام دهند؟ در جواب می‌توان نکات زیر را بیان کرد.