بهار نیوز - کرونا در کمین کودکان کار و خیابان

گروه جامعه-رسانه هاروزنامه شهرونددر گزارشی نوشت:«دستکش یا ماسک نداری؟» دست‌هایش را از داخل سطل بیرون می‌آورد و متعجب نگاه می‌کند. «مامور دستکشی؟» «ندارم» را ‏همزمان با به حرکت درآوردن چرخ و گونی زباله‌ها روی زمین به زبان می‌آورد. «از کرونا چیزی می‌دانی؟» ابروهایش را در هم می‌کشد. ‏سرش را توأمان تکان می‌دهد و این یعنی هنوز خبر بد را نشنیده است. ‏
او نمی‌داند کرونا چیست
نامش نصیر است، قد و قواره‌اش بیش از ١۵‌سال را نشان نمی‌دهد اما خودش از گفتن سن واقعی‌اش طفره می‌رود، زبانش مدام میان ١٨ ‏و ١٩ می‌چرخد اما ثابت نمی‌شود. از اهالی شهریار تهران است، شب‌ها به تهران می‌آید و زباله‌های خشک پلاستیکی را از هم تفکیک ‏می‌کند. «از کرونا چیزی نشنیدی نصیر؟ نمی‌ترسی بیمار شوی؟» قدم‌هایش روی آسفالت خیابان، سروصدای زیادی به پا می‌کند. دو ‏خواهر و یک برادر کوچک‌تر از خودش دارد که گاهی با او همراهی می‌کنند. همراهی که البته او رضایتی از آن ندارد. «خودم بیام کار کنم ‏بهتره. این‌طوری راضی‌ترم. من که نمی‌دونم چیه اما هرچی باشه، کار من سرجاشه.» سرعت قدم‌هایش همگام با سرعت ادای کلماتش ‏می‌شود و این یعنی تمایلی به ادامه گفت‌وگو ندارد. جمله ماسک بزن، هنوز به نقطه نرسیده که صدای خنده‌اش با حرکت دستش، ‏شمایل بی‌اعتنایی به خود می‌گیرد و دور می‌شود. ‏برابر گزارش‌های رسمی هفته گذشته، سرانجام نخستین موارد ابتلا به بیماری کرونا در شهر قم شناسایی شد. در روزهای گذشته تبلیغ ‏رعایت نکات بهداشتی از سوی مسئولان موجب شده بسیاری از شهروندان از وسایلی مانند ماسک و دستکش استفاده کنند. در این ‏میان اما به نظر می‌رسد برخی گروه‌های در معرض خطر در چرخه پیشگیری از بیماری کرونا جا مانده‌اند. گروهی که به کودکان کار و ‏خیابان شناخته می‌شوند و پراکندگی آنها این روزها، در کارگاه‌های زباله‌گردی، چهارراه‌های شلوغ و حتی مترو و بی‌آرتی بیشتر از ‏هر وقتی است. این گروه از کودکان که گاهی به استخدام پیمانکاران مدیریت شهری در می‌آیند، جزو آسیب‌پذیرترین گروه‌ها به شمار ‏می‌روند.

براساس آمارهای رسمی وزارت کار نزدیک به ۵٠٠ هزار کودک کار در کشور وجود دارد. آماری که احتمالا قدری بیشتر است. ناهید تاج‌الدین، ‏نماینده مردم اصفهان در گفت‌وگویی که د‌ر سال ٩۶ با خبرگزاری تسنیم انجام داد، گفته بود به دلیل اینکه اغلب کودکان کار هیچ‌گونه ‏اوراق هویتی برای شناسایی ندارند، نمی‌توان تعدادشان را به صورت دقیق تخمین زد. همچنان‌که آمار دقیقی از کودکان کار ‏و خیابان در ارگان‌های رسمی وجود ندارد، آمار مشخصی از نسبت توزیع کار در میان آنها هم موجود نیست. ‏سال گذشته رضا جعفری رئیس اورژانس اجتماعی کشور، درباره کار کودکان، به ایسنا گفته بود: «حدود ۶۳‌درصد از این کودکان دستفروشی ‏می‌کنند، حدود ۷‌درصد از آنها به شغل پادویی به‌ویژه منطقه بازار مشغول هستند. همچنین ۶‌درصد از آنها به جمع‌آوری ضایعات و ‏زباله‌گردی می‌پردازند.» چندی پیش اما انجمن حمایت از حقوق کودک، آماری منتشر کرد که بر طبق آن مشخص شد، در کشور ‏حدود ١۴‌هزار زباله‌گرد وجود دارد که حدود یک سوم جمعیت آنها را کودکان تشکیل می‌دهند. کودکان شاغل این روزها با شمایل ‏قبلی خود در خیابان‌ها دیده می‌شوند، با همان لباس‌هایی که قبلا تن می‌کردند، با همان رویه‌ای که قبلا داشتند دستفروشی می‌کنند و ‏با همان شرایط به آدم‌ها نزدیک می‌شوند، بی‌آنکه بدانند ممکن است کسی در اطراف‌شان مبتلا به ویروس کرونا باشد و آنها نیز در ‏معرض ابتلا باشند.‏

چرا حالا که تعطیل شدی، خانه نماندی؟
با اسپنددانی در دست، پشت چراغ قرمز ایستاده است. نامش علی است و همیشه پاتوق خودش و دوستانش آریاشهر است، پسری که به ‏گفته خودش کلاس دومی است و عصرها برای کمک خرج خانواده‌اش بعد از مدرسه راهی چهارراه‌های غرب تهران است. «چرا خانه ‏نماندی؟» جمله‌ام را با گزاره‌ امروز هم گل می‌خواهی ادامه می‌دهد: «امروز که تعطیلم گفتم از صبح بیام بیشتر ‏پول بگیرم.» از دوستانش خبری نیست، پاتوق‌شان خالی است. «کمی دیرتر میان امروز.» چراغ قرمز هنوز عدد ٨٠ را نشان ‏می‌دهد، این یعنی وقت برای سوال بعدی هم هست. «از کرونا چیزی نشنیدی؟» دست‌هایش را که به لبه شیشه ماشین تکیه داده بود، ‏تکان می‌دهد و بله بلندی می‌گوید. «برای همین اسفند آوردم تا ضدعفونی کنه.» لبخند می‌زند و بین جملاتش حالا یه پولی بده را تکرار ‏می‌کند. «بچه‌ها نمی‌گیرن خاله، حالا یه پولی بهم بده.» جمله آخرش را نقطه می‌رساند، سرفه می‌کند و همزمان چراغ سبز روی عدد ٢٠ ‏شمرده می‌شود. ‏

هنوز پروتکل و دستورالعملی وجود ندارد ‏
هرچند پیمانکاران شهرداری همچنان به‌کارگیری کودکان زیر ١٨‌سال را برای زباله‌گردی انکار می‌کنند، اما واقعیت‌های ‏خیابان‌های شهر چیز دیگری نشان می‌دهد. حجت نظری، سخنگوی کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران درباره اینکه ‏چرا شهرداری تاکنون پیمانکارانش را ملزم نکرده که اقدامات ایمنی و امکاناتی به کودکان کار بدهد، به «شهروند» می‌گوید: «گاهی گزارش ‏می‌شود پیمانکاران برای انجام امور از کودکانی استفاده می‌کنند که زیر ١٨‌سال دارند. ما معمولا اگر با این مسأله مواجه شویم ‏با آن برخورد و ورود می‌کنیم. در این مورد خاص، پروتکلی که در سطح شهر برای آموزش به کودکان برای جلوگیری از ‏ابتلا به این ویروس وجود داشته باشد، هنوز تدوین نشده، یعنی نه‌تنها ما بلکه بشریت هنوز آمادگی مواجهه با این ویروس را ندارد و به ‏نظر می‌رسد ما همچنان از سرعت رشد ویروس عقب هستیم.» باید به مجموعه‌های ذی‌ربط شهرداری توصیه‌هایی برای تهیه ‏دستورالعمل شود. عضو شورای شهر تهران، توصیه و دستورالعمل را راه موثری می‌داند: «باید به شرکت شهر سالم و دیگر حوزه‌های ذی‌ربط ‏توصیه کنیم که برای گروه‌های مختلف سنی دستورالعمل‌های خاص خودشان را تهیه و ابلاغ کنند، هرچند که وظیفه اصلی مدیریت ‏شهری نیست اما همکاری لازم است، همچنین از وزارت بهداشت هم می‌خواهیم که به این مسأله خاص ورود کند.» ‏

تنها پروتکل برای زباله گردان بزرگسال است
وزارت بهداشت، که انگشت‌ سایر نهادها برای ایجاد دستورالعمل و پیشگیری به سمت آن است، هنوز درباره جلوگیری از شیوع کرونا ‏در میان گروه‌هایی مانند کودکان کار و خیابان اظهارنظر روشنی نکرده است. تنها گروه خاصی که تاکنون درباره آن صحبت شده است، ‏معتادان ساکن در کمپ اعتیاد بودند. این پیگیری به ایجاد دستورالعملی برای کمپ‌های ترک اعتیاد منجر شد. گروهی از افراد ساکن ‏کمپ‌های ترک اعتیاد، زباله‌گردان بزرگسالی هستند که در طول روز با کودکان زباله‌گرد دمخورند. در این باره مجتبی غالبی، ‏رئیس کانون سراسری انجمن‌های صنفی کارفرمایی مراکز درمان اعتیاد کشور، به دنبال پایین بودن سیستم ایمنی معتادان و همچنین ‏توجه به رعایت مسائل بهداشتی در نامه‌ای، از معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواستار اجرای اقدامات ‏پیشگیرانه‌ای به منظور فروکش کردن اپیدمی کرونا در مراکز سرپایی درمان اعتیاد شد‎. در یکی از بندهای این نامه آمده بود: «از آنجا ‏که بخش قابل توجهی از بیماران مراکز مانند (کارتن‌خواب‌ها و جمع‌آوران ضایعات) به علت سوء تغذیه، ضعف ایمنی، رعایت نکردن ‏بهداشت فردی و تماس با سطوح آلوده، جزء گروه‌های پرخطر ابتلا و انتشار بیماری هستند یک خط ارتباطی مستقیم برای ارجاع ‏موارد مشکوک به کرونا به سیستم بهداشتی درمانی ایجاد شود.»‏

بی‌پولی بدتره یا کرونا؟
‏«این چیزی که می‌گی که از بی‌پولی بدتر نیست؟ باید همه جنسامو تا شب بفروشم، هیچی نفروختم، اگه می‌تونی یه کمکی بهم بکن، این ‏آدامسا تو مغازه ١٠ تومنه، ۵ تومن میدم، حراج کردم.» مترو از روزهای معمول خلوت‌تر به نظر می‌رسد. ایستگاه‌هایی که معمولا یکی در ‏میان کودکان با بسته‌های آدامس و کوله‌پشتی‌هایی روی دوش به آن وارد می‌شوند هم خلوت‌تر هستند. نرگس، شاید تنها دختر بچه‌ای ‏است که خودش را به ایستگاه دروازه دولت رسانده و قرار است در ایستگاه شلوغ بعدی پیاده شود. نگاه‌ها روی صورتش سنگین است. این ‏را خودش هم فهمیده که به هر فردی که نزدیک می‌شود با لهجه‌ای که به نواحی جنوبی کشور نزدیک است، می‌گوید ارزان‌تر از هر وقتی ‏می‌فروشد. وقتی از او می‌پرسم چرا دستکش یا ماسک ندارد، می‌گوید دست‌هایش را تمیز شسته و ماسکش را هم قبل از سوار شدن به ‏این قطار دور انداخته. دست‌هایش را روی صندلی‌هایی که در ایستگاه‌های شلوغ خالی می‌شود، می‌کشد و به مسافران نزدیک می‌شود، ‏آدامس‌هایش فروش نرفته و می‌گوید: «این کرونا که می‌گید از بی‌پولی که بدتر نیست؛ هست؟»‏

فرشید یزدانی، مدیرعامل انجمن حمایت از ‏حقوق کودکان می‌گوید: «کودکان کار به صورت عام و به صورت خاص در معرض بیشترین آسیب هستند، زیرا امکان و ‏توان جسمی و حمایت از خود را ندارند. نه غذای خوب می‌خورند و نه نوع شرایط زندگی آنها به نحوی است که بتواند آنها را در ‏مقابل ابتلا به بیماری مصون نگه دارد.» ‏نداشتن اسکان مناسب می‌تواند باعث شیوع این بیماری در بین کودکان کار و خیابان ‌شود. به گفته یزدانی «چون زندگی بسیاری از این کودکان به صورت کمپی است و آنها با هم غذا می‌خورند، طبیعتا امکانات محافظت از خود را هم در ‏مقابل این بیماری خاص ندارند. از طرف دیگر به این کودکان آموزش هم داده نمی‌شود. در مبحث آموزش این روزها گفته می‌شود ‏که دست‌ها به کرات شسته شود. از طرف دیگر، شرایط زندگی کودکان و نداشتن اسکان مناسب هم این امکانات را به کودکان نمی‌دهد. ‏آموزش هم که بدون امکانات بی‌فایده است. از طرف دیگر، دسترسی این کودکان به رسانه‌ها کمتر است و نمی‌دانند که چگونه باید از خود محافظت کنند.» ‏

باید برای کودکان کار چه کرد؟
یزدانی اما اقدام سریع را در این موقعیت لازم می‌داند: «به نظرم باید شهرداری، شورای شهر، بهزیستی و وزارت بهداشت در اقدامی سریع ‏‏سه‌مرحله را برای کمک و پیشگیری از کروناویروس در میان کودکان کار به کار ببندد، در اختیار دادن امکانات حداقلی به این کودکان، ‏شامل دستکش و مواد ضدعفونی‌کننده باید در دستور کار مسئولان قرار گیرد، دوم آموزش استفاده از اینها باید در دستور کار قرار ‏گیرد و سوم هم اصلاح محل اسکان این کودکان است. کودکان کار زباله‌گرد، معمولا در کمپ‌ها و کنار زباله‌هایی که جمع‌‎آوری ‏می‌کنند، می‌خوابند و این اماکن از نظر بهداشتی به شدت سطح پایینی دارد و محدود است. اگر بتوانیم امکانات اسکان موقت برای گذران ‏این دوران را به این کودکان اختصاص دهیم اقدامی موثر است. این کودکان اگر به بیماری دچار شوند، در آمار جایی ندارند و به‌دلیل ‏نداشتن بیمه و امکانات درمانی، احتمالا بیشتر از سایر افراد در معرض آسیب‌اند.»‏