تاثیر جدی تغییر اقلیم بر مهاجرت روستاییان

بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، مهاجرت از روستاها طی سال‌های اخیر افزایش یافته و بسیاری از روستاها طی سال‌های اخیر خالی از سکنه شده‌اند. به طوری که سهم جمعیت روستایی از ۳۹ درصد در سال ۱۳۷۵ به ۲۹ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است.

با توجه به خشکسالی‌های پی‌درپی در سال‌های اخیر، این فرضیه وجود دارد که تغییرات اقلیمی یکی از عوامل اصلی موثر بر کاهش جمعیت روستاهای کشور است. مساله مهاجرت روستائیان از ابعاد مختلفی اهمیت دارد. برای نمونه؛ حاشیه‌نشینی شهرهای بزرگ به عنوان یکی از پیامدهای مهاجرت، هزینه‌های بسیار سنگینی را بر جامعه و کشور تحمیل می‌کند.

بنابراین؛ بررسی عوامل موثر بر مهاجرت روستائیان به منظور ارائه راهکارهای سازنده در جهت کاهش آسیب‌های ناشی از مهاجرت اهمیت بسیاری دارد. بر همین اساس و باتوجه به اهمیت نقش اقلیم بر معیشت روستائیان، پژوهشگران گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه شیراز، با انجام مطالعه‌ای رابطه متغیرهای اقلیمی و مهاجرت روستایی را بررسی کردند.

برای انجام این مطالعه از یک تکنیک اقتصاد سنجی به نام Panel VAR استفاده شد. همچنین پژوهشگران در این پژوهش از داده‌های بازه زمانی ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۲ استان‌های ایران در رابطه با متغیرهای اقلیمی میانگین دما، بارش سالانه استفاده کردند. داده‌های مربوط به ارزش افزوده بخش کشاورزی در این بازه زمانی نیز به عنوان تقریبی از وضعیت اقتصادی مناطق روستایی، از سایت مرکز آمار ایران استخراج شد.

با توجه به این‌که داده‌های مربوط به مهاجرت در هیچ منبع در دسترس نیست؛ به همین دلیل دراین مطالعه مهاجرت خالص با روش غیر مستقیم ارائه‌شده توسط سازمان ملل متحد برآورد شد. بر اساس این روش؛ افزایش جمعیت هر منطقه بین دو مقطع زمانی، حاصل افزایش طبیعی جمعیت (تفاوت ولادت و فوت) و مهاجرت خالص است. بنابر این با استفاده از اطلاعات مربوط به ولادت و فوت مناطق (سازمان ثبت احوال کشور) و جمعیت (مرکز آمار ایران)، میزان مهاجرت روستایی، به دست آمد.

بررسی‌های این مطالعه نشان داد که تمامی متغیرهای بارندگی، دما و ارزش افزوده بخش کشاورزی، بر مهاجرت از روستاهای ایران تاثیر معنادار دارند.این یافته‌ها حاکی از آن است که مطابق با انتظار، بارندگی اثر معکوس بر مهاجرت روستایی دارد و همراه با کاهش بارندگی و بروز خشکسالی، مهاجرت روستایی افزایش می‌یابد.
از طرف دیگر؛ افزایش میانگین دمای سالانه وگرم‌شدن زمین، با توجه به اثر منفی آن بر عملکرد محصولات کشاورزی، افزایش مهاجرت را در پی دارد. عوامل اقلیمی، اثرات مشابهی بر ارزش افزوده بخش کشاورزی دارند و ارزش افزوده بخش کشاورزی با مهاجرت رابطه منفی دارد. بنابراین؛ نتیجه گرفته شد که اثر متغیرهای اقلیمی بر مهاجرت، به همراه کاهش ارزش افزوده کشاورزی، شدت می‌یابد و افزایش مهاجرت از مناطق روستایی را در استان‌های کشور توضیح می‌دهد.

همچنین افزون بر اثر خشکسالی بر مهاجرت روستاییان، بخش کشاورزی نیز به عنوان یکی از بخش‌های مولد اقتصاد کشور تحت تاثیر مهاجرت روستاییان و همچنین بد شدن شرایط اقلیمی لازم برای کشاورزی، با تهدید جدی مواجه است.

نتایج این مطالعه نشان داد که بیش از ۷۰ درصد از تغییرات مهاجرت روستایی توسط متغیرهای اقلیمی، ۲۴ درصد توسط خود مهاجرت و ۴ درصد توسط ارزش افزوده کشاورزی توضیح داده می‌شود. بنابراین، به خوبی می‌توان استنتاج کرد که تغییر اقلیم عامل بسیار اثرگذار بر مهاجرت روستایی است.

پژوهشگران این مطالعه بر اساس نتایج به‌دست آمده می‌گویند: «با توجه به پیچیده و چندگانه بودن تصمیم به مهاجرت و اثرپذیری آن از متغیرهای اقتصادی و اقلیمی، به نظر می‌رسد که یکی از راهکارهای اصلی برای جلوگیری از خالی شدن روستاها، تنوع‌بخشی به فعالیت‌های اقتصادی روستاییان است. چنین منظوری جز با اعمال سیاست‌های مشوق و هدفمند دولت حاصل نمی‌شود».در انجام این تحقیق، درنا جهانگیرپور و محمد بخشوده؛ پژوهشگران دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز، مشارکت داشتند.یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «تاثیر تغییر اقلیم بر مهاجرت روستائیان: کاربرد رویکرد Panel VAR» در دو فصل‌نامه پژوهش‌های محیط زیست، منتشر شده است.