تخریب مدرسه تاریخی ظفر در همدان

گروه فرهنگی: در شرایطی که پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی، اجتماعی و فرهنگی هگمتانه آماده و برای یونسکو ارسال شده است، چندی پیش مدرسه تاریخی «ظفر» مربوط به دوره پهلوی در محله ذوالریاستین یعنی در دل بافت تاریخی در یک روز تعطیل به یک‌باره تخریب شدتا بار دیگر به ثمررسیدن پرونده ثبت جهانی هگمتانه در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد.  این مدرسه خاطره جمعی چند نسل از شهروندان همدانی را شامل می‌شد که یک‌باره بر سرشان آوار شد.

البته این موضوع جدید نیست و طی سال‌های اخیر با بی‌توجهی میراث فرهنگی، شهرداری همدان بارها لودر خود را بر سر آثار تاریخی که در محدوده بافت تاریخی قرار دارند، آوار و هر بار تکه‌ای از تاریخ و فرهنگ این شهر را نابود کرده است. در همه این اتفاقات هم مسئولان ابتدا موضوع را انکار، بعد تکذیب و در نهایت به نهاد دیگری ارجاع می‌دهند تا فراموش شود. ۴ سال پیش هم ۳ خانه تاریخی در محله قدیمی کبابیان به بهانه رفع خطر و با هدف ساخت پارکینگ طبقاتی توسط شهرداری تخریب شد، عمارت جنانی حال و روز خوشی ندارد و عده‌ای برای ساختمان ثبت‌ملی‌شده بانک ملی واقع در میدان تاریخی همدان خواب‌ها دیده‌اند. با این اوصاف، ثبت جهانی هگمتانه خیالی بیش نیست و در آینده‌ای نزدیک خبری از بافت و آثار تاریخی در همدان نخواهد بود.

 شهرداری زیر بار نمی‌رود
مدرسه تاریخی ظفر در حال طی‌ کردن مراحل ثبت ملی بود که به یک‌باره فرو ریخت. مسئولان میراث فرهنگی مدعی هستند مالک بنا مشخص نیست.مدیر شهرداری منطقه یک که لودرهایش در عکس‌های مربوط به تخریب این اثر تاریخی دیده می‌شود، مدعی است مالک شخصا اقدام به تخریب بنا کرده در حالی که یک بنا بدون مجوز و اطلاع شهرداری آن هم در دل بافت تاریخی نمی‌تواند تخریب شود.

مسعود دهبانی‌صابر می‌گوید: هنگام خاک‌برداری، همکاران ما در سازمان پسماند به تعطیلی کار و ممانعت از ادامه کار اقدام کرده‌اند، اما توجه داشته باشید در سال ۸۹ این ملک تغییر کاربری پیدا کرده و طی مصوبه‌های کمیسیون ماده ۵ که میراث فرهنگی نیز عضو آن است با رعایت تعریض معبر از آموزشی به تجاری تغییر کاربری داده. این ملک متعلق به آموزش و پرورش بوده اما به مالک شخصی فروخته است.

روایت میراث فرهنگی
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان هم در این باره می‌گوید: برای این کار هیچ استعلامی از میراث فرهنگی گرفته نشده، اما در این شرایط هم از آن‌جایی که لکه‌های تاریخی همدان مشخص است، بنا نباید تخریب می‌شد. وظیفه نظارت بر ساخت‌وساز در شهر بر عهده شهرداری است و مالک در نامه‌ای که به میراث فرهنگی ارسال کرده، مدعی شده رفع خطر و خاک‌برداری توسط او انجام نشده.

علی مالمیر با تاکید بر اینکه مساله چگونگی مواجهه با این اتفاق اهمیت بسیاری دارد، می‌افزاید: بر اساس ضوابط شورای عالی معماری و شهرسازی، حتی اگر بنا تاریخی نباشد -که هست- اما مربوط به نقشه سال ۱۳۴۷ باشد، باید مانند قبل ساخته شود تا مالکان دیگر بناها هم بدانند نمی‌توانند با تخریب این بناها، آن‌ها را به برج تبدیل کنند.

وی با بیان اینکه حتی اگر بنای تاریخی تغییر کاربری هم پیدا کند، می‌توان از آن استفاده کرد، ادامه می‌دهد: یک بنای تاریخی می‌تواند کاربری‌های متفاوت داشته باشد، اما نباید تخریب شود. بنابراین مصوبه کمیسیون ماده ۵ مبنی بر تغییر کاربری از آموزشی به تجاری دلیل بر تخریب بنا نیست.

مالمیر با تاکید بر اینکه باید تکلیف‌مان را با یک موضوع مشخص کنیم و آن این‌که آیا همدان بافت تاریخی داشته باشد یا نه؟ تصریح می‌کند: این سوال جدی است، چون نمی‌توانیم بگوییم هم بافت تاریخی داشته باشیم هم نداشته باشیم. اگر قرار است بافت تاریخی داشته باشیم، باید الزامات آن را هم رعایت کنیم، اگر هم قرار است بافت تاریخی نداشته باشیم، برای خودمان محدودیت ایجاد نکنیم اما هزینه‌هایش را هم پرداخت کنیم. ضمن این‌که بافت تاریخی همدان در هسته اصلی و مرکزی شهر قرار گرفته است، محله ذوالریاستین به عنوان یکی از ارزش‌های نهفته معماری در پرونده ثبت جهانی هگمتانه مطرح شده و با این کار ما قطعا در ثبت جهانی هگمتانه دچار مشکل خواهیم شد.

 مالک مقصر است
رئیس شورای شهر همدان هم معتقد است تخریب بنا باید مراحل قانونی را طی می‌کرده، محمود مسگریان می‌گوید: هرگونه تغییر در بافت تاریخی مستلزم استعلام از میراث فرهنگی است، اما این‌که آیا میراث فرهنگی پاسخ استعلام شهرداری را داده یا نه، مشخص نیست. شهرداری نمی‌تواند بدون مجوز و تفاهم‌نامه چنین بنایی را تخریب کند و به نظر می‌رسد مسئولیت تخریب با مالک باشد.

 موضوع در دست بررسی است
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر هم می‌گوید مالک منکر تخریب شده است. سعید حاجی‌بابایی توضیح می‌دهد: البته مالک موافق تخریب است، اما مسئولیت تخریب را نمی‌پذیرد و عامل تخریب را هم نمی‌شناسد که جای تعجب دارد. اگر یک نفر آجر از روی آجر بردارد، ماموران پلیس ساختمان سر می‌رسند و جلوی کار را می‌گیرند، چطور یک پلاک تاریخی نابود شده و نتوانسته‌اند جلوی آن را بگیرند؟ این موضوع در دست بررسی است و نتایج آن به رسانه‌ها اعلام خواهد شد.

 لودرهای شهرداری پای میراث فرهنگی
یک فعال میراث فرهنگی هم در این‌باره می‌گوید: مالک قبلا هم در و پنجره‌های بنا را درآورده بود. روز حادثه هم همسایه این بنای تاریخی با یگان حفاظت میراث فرهنگی تماس گرفته و به تخریب این بنای تاریخی اعتراض کرده است. یگان حفاظت وارد ماجرا و با تخریب‌گران درگیر شده، اما نتوانسته است جلوی کار را بگیرد و پلیس ۱۱۰ وارد ماجرا شده. اگر شهرداری در جریان تخریب نبود، پس لودرها و ماشین‌های پسماند در محل چه می‌کرده‌اند؟ شهرداری برای چنین کارهایی مجوز کتبی نمی‌دهد، بلکه فقط به مالک چراغ سبز نشان می‌دهد.

حسین زندی با بیان اینکه شهرداری به دنبال درآمد است و در شهرداری همدان نگاه فرهنگی وجود ندارد، می‌افزاید: شهرداری مارلیک برای کاوش یک تپه تاریخی بودجه می‌گذارد، اما شهرداری همدان لودرهایش را برای بناهای تاریخی می‌فرستد. بر چه اساسی همدان را پایتخت تاریخ و تمدن می‌نامند؟ مگر این عنوان به دلیل کوچه و محلات، خاطرات، گذشته و هویت این شهر نیست؟ چطور شهرداری در بافت تاریخی چشمش را به روی تخریب‌ها می‌بندد، آن وقت در حاشیه شهر برای ساخت‌وسازها به دنبال مجوز است؟

 پیگیری فعالان مدنی
این فعال میراث فرهنگی تأکید می‌کند: فعالان مدنی با این تفکر آشنا هستند و می‌دانند پیگیری‌های میراث فرهنگی در این زمینه جواب نمی‌دهد، بنابراین خودشان موضوع را پیگیری، شکایت و اقامه دعوی خواهند کرد چون بر اساس ماده ۵۵۸ و ۵۵۹ قانون مجازات اسلامی، کسی که آثار تاریخی را تخریب می‌کند یا به آن آسیب می‌زند، ۱۰ سال مجازات حبس دارد و باید بنا را به حالت اول برگرداند. درخواست ما این است که دادستان به عنوان مدعی‌العموم موضوع را پیگیری کند. قطعا افکار عمومی هم از این موضوع حمایت خواهد کرد.