برجام در دو راهی احیا یا فروپاشی؟

گروه سیاسی: درحالی که خبرنگار روزنامه وا‌ل‌استریت ژورنال خبر داده است که دیپلمات‌های ارشد سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) مدعی شده‌اند که پیشنهاد‌های ایران با برجام مغایر بوده، به طوری که به زعم آن‌ها برخی از پیشنهادات ایران فراتر از مفاد برجام بوده است، رئیس هیات مذاکره کننده ایران در پاسخ به این که برخی دیپلمات‌های اروپایی گفته اند که پیشنهاد‌های ایران غیرقابل قبول و تندروانه است گفت: اینکه طرف‌های اروپایی خیلی درباره برخی از پیشنهاد‌های ما رضایت نداشتند درست است، اما این‌ها بر اساس مبانی مشترک میان دو طرف تنظیم شده و اعتراضی به اینکه این‌ها نامربوط هستند، نداشتند و گفتند که با دیدگاه‌های ما مطابقت ندارد.
 علی باقری افزود: من هم گفتم این طبیعی است ما قرار نیست در مذاکرات چیز‌هایی بگوییم که مطابق دیدگاه‌های شما باشد، ما مطالبی می‌گوییم مطابق دیدگاه‌های خودمان، اما نکته این است که این‌ها بر اساس یک مبنایی است که مورد قبول طرف‌های مقابل هم هست و هیچ یک از طرف‌های اروپایی ادعا نمی‌کرد که پیشنهادات مبانی حقوقی و قانونی که مورد قبول دو طرف باشد، ندارد.
وی افزود: پیشنهاد‌هایی که ایران به طرف‌های مقابل در مذاکرات ارائه داده، به گونه‌ای است که نمی‌توان رد کرد. این پیشنهاد‌ها بر اساس مفاد توافق سال ۲۰۱۵ است و همه تحریم‌های آمریکا در حوزه هسته‌ای باید فورا لغو شوند.
در همین خصوص یك کارشناس مسائل بین‌الملل، با اشاره به اینکه ایران باید برای رسیدن به توافق سطح انتظارات خود را کاهش دهد، اظهار داشت: با توجه به ترکیب هیئت مذاکره کننده ایرانی که در وین حضور داشت بنده پیش‌بینی می‌کردم با استفاده از یک دیپلماسی نرم احتمالا قضیه در همین دوره هفتم فیصله پیدا کند و توافق صورت گیرد، اما با توجه به انتظاراتی که ایران مطرح کرده بود، عملاً مذاکرات با شکست روبرو شد.
علی بیگدلی  افزود: اگر ایران از پیشنهاداتی که ارائه کرده عقب نشینی نکند، مذاکرات به نتیجه نخواهد رسید، این در حالی است که اروپا تصور می‌کرد که ایران چنین پیشنهاد‌هایی را برای گرفتن امتیازات بیشتر نظیر لغو تحریم‌ها مطرح کرده، اما اگر همچنان ایران بر خواسته‌های خود پافشاری کند، احتمال تشکیل جلسه شورای حکام و صدور قطعنامه علیه پرونده هسته‌ای کشورمان و ارجاع آن از آژانس به شورای امنیت و تکرار اتفاقات ده سال گذشته وجود دارد.
وی گفت: اگر قرار باشد علیه ایران در شورای امنیت قطعنامه صادر شود، چین و روسیه ممکن است این قطعنامه را وتو کنند، اما با توجه به وجود مکانیزم ماشه در برجام هر یک از اعضای اروپایی می‌توانند این مکانیزم را فعال کنند که موضوع می‌تواند برای ایران عواقب و تبعات بسیار جبران‌ناپذیری را داشته باشد، از سویی بنده نسبت به حصول توافق در مذاکرات خوشبین بودم، برخی نیز با توجه به چنین موضوعی به من خرده گرفتند، اما با توجه به نتیجه و اتفاقاتی که در وین رخ داده، بنده نسبت به ادامه مذاکرات و حصول توافق بدبین شده‌ام، به طوریکه اگر قرار باشد که روند فعلی ادامه پیدا کند، فروپاشی برجام می‌توانند ناگزیر باشد.این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه غربی‌ها با پیشنهاداتی که ایران داده، به طور قطع مخالفت خواهند کرد، ادامه داد: در این رابطه یک سند مربوط به مباحث هسته‌ای ایران است که در آن به نظر می‌رسد ایران بر حق خود بر غنی‌سازی ۲۰ و ۶۰ درصدی اورانیوم تاکید کرده و از آن کوتاه نخواهد آمد و در سند دوم نیز که مربوط به رفع تحریم‌ها می‌شود، در آن نیز ایران خواستار رفع اکثر تحریم‌ها شده است.
وی ادامه داد: اگر قرار بود که ایران چنین خواسته‌هایی را مطرح کند بهتر بود که اصلاً مذاکره صورت نگیرد، زیرا عملاً این درخواست‌ها فراتر از انتظارات اروپا است و اگر چنین درخواست‌هایی از طرف آن‌ها مورد قبول واقع شود در واقع ایران تمامی امتیازات را دریافت کرده، بدون اینکه تعهدات خود را اجرا کند، بنابراین در چنین شرایطی غرب با این رویکرد ایران کنار نخواهد آمد و مذاکرات با شکست روبرو می‌شود.
گره های مذاکرات وین کجاست؟
یک پژوهشگر حوزه بین المل گفت: انتظار می‌رود که درگفت و گو‌های بعدی به تدریج مواضع منعطف‌تر شود و طرفین مقداری از رویکرد سر‌سختانه گذشته فاصله گیرند.
دیاکو حسینی در تحلیل نتایج مذاکرات وین، عنوان کرد: «فکر می‌کنم دور هفتم گفت و گوهایی که در وین انجام شد، همانطور که از پیش هم انتظار می‌رفت به بیان دیدگاه‌های طرفین برای موضوعات مورد اختلاف و سنجیدن جدیت طرفین، گذشت. البته انتظاری هم نمی‌رفت که در این دور اختلافی حل و فصل شود یا دیدگاه‌ها به یکدیگر نزدیک شوند اما در عین حال به نظر نمی‌رسد که در دور هفتم گفت و گو ها، چشم‌انداز چندان روشنی برای کاهش اختلافات به وجود آمده باشد. طبعا انتظار می‌رفت این چشم انداز بعد از این گفت و گو‌ها به وجود بیاید که طی گفت و گوهای آتی امکان‌پذیر خواهد بود که دیدگاه‌ها به یکدیگر نزدیک شوند.»وی با تاکید بر اینکه در دور اول گفت و گو‌ها معمولا مواضع بسیار انعطاف‌ناپذیر و مطالبات هم برای نشان دادن قاطعیت طرفین عمدتا حداکثری است، بیان کرد: «انتظار می‌رود که در گفت و گو‌های بعدی به تدریج مواضع منعطف‌تر شود و طرفین مقداری از رویکرد سر‌سختانه گذشته فاصله گیرند. در دور بعدی گفت و گو‌ها فکر می‌کنم به این درک نسبت به نقاط قابل انعطاف مواضع طرفین برسیم.»
حسینی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه تغیررات اعمالی احتمالی ایران در پیش‌نویس توافق چه بوده است، ابراز کرد: «برای اینکه در دور قبل هم محرمانه بوده و اعلام عمومی نشده است، نمی‌توانم حدس بزنم در گذشته چه مواردی مطرح شده و امروز کدام یک مورد اصلاح قرار گرفته است.»
این تحلیلگر حوزه بین الملل ادامه داد: «از نگاه طرف امریکایی به دلیل پیشرفت‌هایی که در برنامه‌های هسته ای ایران از جمله حجم اورانیم غنی شده بالای حد مجاز در برجام رخ داده، نقصی که در پروژه نظارت آژانس در برنامه هسته‌ای ایران وجود دارد، و همینطور آنچه طرف امریکایی به عنوان زمان گریز هسته‌ای ایران نامیده می‌شود یعنی از یک سال به آنچه امروز گفته می‌شود در کمتر از یک ماه و طبیعتا با گذشت زمان گریز هسته‌ای و نگاه غرب، کاهش بیشتری هم پیدا خواهد کرد. ضمن اینکه نقاط کوری که در نظارت آژانس وجود دارد بیشترخواهد شد. در نتیجه از نگاه امریکایی‌ها زمان برای به نتیجه رسیدن گفت و گو ها بسیار محدود است. ولی از نظر ایران اینطور نیست.»
حسینی درباره علت اینکه زمان از نظر ایران محدود نیست، گفت: «ایران اینطور استدلال کرده است که با آژانس همکاری کامل یا لازم را دارد. از نظر ایران ادامه تحریم‌ها فوریتی ایجاد نمی‌کند و اقتصاد کشور بنابر تفسیری که ایران دارد، از فشاری که پیش از این داشته خارج شده، تاب‌آوری و سازگاری با تحریم‌ها بیشتر شده و به همین دلیل هم طرف ایرانی عجله ای برای گفت و گو‌ها ندارد. ولی به نظر می‌رسد غرب فشار زمان را بر خود احساس می‌کند.»
حسینی در باره اینکه آیا ادعای برخی بر اینکه اساسا پیش‌نویس به دست آمده ناقص بوده و انتفاع اقتصادی به ایران نمی‌رسانده، درست است، گفت: «من پیش‌نویس را چون ندیده‌ام قضاوت دقیقی را نمی‌توانم داشته باشم ولی فکر می‌کنم اگر بنا باشد چنین قضاوت‌هایی را بکنیم طبیعتا باید هر دو پیش‌نویس را به طور عمومی منتشر کنیم و اجازه چنین قیاسی را بدهیم؛ در غیر اینصورت صرفا به یک ادعا تبدیل می‌شود.»وی در این باره خاطر نشان کرد: «به نظر هم نمی‌رسد پیش‌نویسی که در دولت جدید هم فراهم شده، کمک چندان زیادی به این بکند که اقتصاد ایران به طور کامل مصون از تحریم‌ها باشد. به این دلیل که بخش بزرگی از تحریم‌هایی که برای اقصاد ایران مانعی ایجاد می‌کنند، مربوط به تحریم‌های غیر هسته‌ای است. مگر اینکه ما فرض بگیریم در پیش‌نویس دومی که ارائه شده، همه رفع همه تحریم‌ها هدف گذاری شده است که طبعا درخواستی فراتر از برجام است و بعید می‌دانم چنین اتفاقی در اصلاح پیش‌نویس صورت گرفته باشد. بنابراین اگر قرار است قضاوت درست و منصفانه داشته باشیم، باید هر دو پیش‌نویس منتشر شود.»
این کارشناس مسائل بین الملل در پاسخ به این پرسش که گره مذاکرات کجاست، بیان کرد: «شکاف انتظارات. به باورمن در 2015 هم این شکاف را داشتیم و به دلیل خروج امریکا از برجام و پیامد‌های آن، امروز به مراتب عمیق‌تر است. وضع دو برابری تحریم‌هایی که علیه ایران با برچسب‌های مختلفی که اعمال شد، کار را پیچیده‌تر کرده و هدف ترامپ هم زدن برچسب‌های مختلف به تحریم‌های مشابه بود. از این گذشته پیشرفت‌های هسته‌ای ایران انجام داده و به مرحله بی سابقه‌ای هم رسیده بنابراین فاز تازه‌ای از برنامه هسته‌ای ایران رسیده که در گذشته از سوی ایران بی‌سابقه بوده است.»
حسینی افزود: «نکته بعدی این است که برخی از بندهای به اصطلاح غروب برجام را پشت سر گذاشتیم و برخی دیگر نزدیک است و همین نزدیکی طرف امریکایی را وادار کرده که برای اینکه بتواند بازگشت به برجام را توجیه کند و از فشار دولت بایدن اجتناب کند، می‌بایستی تلاش کند که این بندها را یعنی مسئله هسته‌ای و ایران را تمدید کند. ضمن اینکه اگر بایدن به وعده خود عمل نکند و نواقص برجام از نگاه امریکا را اصلاح نکند، امکان بازگشت دولت بایدن به برجام سخت خواهد بود چرا که تحت فشار سنگینی از سوی جمهوری‌خواهان که قرار است در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره به زودی با دموکرات‌ها رقابت کنند، قرار خواهد گرفت. با این تفاسیر دولت بایدن مجبور است نشان دهد که به برجام بازگشته و نواقصی که منجر به انتقاد از برجام، در درون امریکا شده بود را برطرف کرده در حالیکه چنین چشم‌اندازی از مذاکرات پیشرو وجود ندارد و به احتمال بسیار زیاد ایران تحت هیچ شرایطی حاضر نخواهد بود که این نارسایی‌های از نگاه امریکا را مورد بحث و مذاکره قرار دهد. همه این موارد باعث شده که یک شکاف عظیمی میان مطالبات ایران و امریکا بوجود بیاید.»
وی تاکید کرد: « همچنین تجربه خروج ترامپ از برجام و اعمال دوباره تحریم‌ها، باعث شده ایران برای عدم تکرار آن تضمینی بخواهد به خصوص که امکان یک دوره‌ای شدن دولت بایدن وجود دارد و  در انتخابات میاندوره‌ای هم جمهوری‌خواهان احتمال دارد که اکثریت سنا و مجلس نمایندگان را به دست گیرند و در نتیجه همان کار دولت ترامپ را انجام دهند. در عین حال ارائه چنین تضمینی هم در عمل امکان‌پذیر نیست و این موضوع یکی از مشکلات حادی است که میان ایران و امریکا وجود دارد. همچنین تجربه دولت اوباما نشان داد که تحریم‌ها به اندازه کافی با شفافیت اجرا نشد و این نگرانی از طرف ایران وجود دارد که حتی اگر تحریم‌ها بر روی کاغذ و در توافق لغو شود، آن انگیزه‌های سیاسی برای ممناعت از انتفاع ایران از برجام و تحریم‌های اولیه، مانع از این شود که ایران بتواند از برجام سود ببرد.»
حسینی خاطر نشان کرد: «با این تفاسیر باید تضمین و نوعی فرمولی وجود داشته باشد که به ایران اطمینان دهد که می‌تواند با وجود تحریم‌های اولیه از منافع اقتصادی برجام استفاده کند. من فکر می‌کنم این یکی از چالش‌های عمده‌ای است که از زمان دولت اوباما شروع شد و به ایران این تجربه را داد که چنین وضعیتی هم وجود دارد. به هر روی تا این موارد حل و فصل نشود، گمان نمی‌کنم  که توافق معنایی داشته باشد و طرفین به یکدیگر نزدیک شوند ولی همین اختلاف نظرات یک شکاف عظیمی را ایجاد کرده که پر شدنش به باور من بسیار سخت است.»