ضربه ۱/۵میلیارد ‌دلاری به امنیت غذایی

گروه اقتصادی: در دو دهه اخیر دو بار در تولید گندم خودکفایی در کشور داشتیم. اما بنابر دلایلی هر دو بار از خودکفایی در تولید گندم، مجبور به واردات آن شده‌ایم. عوامل از دست دادن این خودکفایی کدامند؟عوامل مختلفی بر از دست رفتن خودکفایی در تولید گندم مؤثر بوده است که خشکسالی، سیاست‌های اشتباه و ضعف مدیریت را می‌توان مهمترین این دلایل دانست.

آمار واردات گندم به کشور نشان می‌دهد در دهه ۸۰ از سال ۸۳ تا ۸۶، میزان واردات گندم صفر یا کمتر از یک میلیون تن در سال است اما در سال ۸۸ دوباره واردات گندم افزایش یافته و به بیش از یک میلیون تن رسیده است.
در دهه اخیر هم آمار واردات در سال‌های ۹۶ تا ۹۸ حدود صفر تا یک میلیون تن است اما به یکباره در هشت ماهه اول امسال بیش از چهار میلیون تن گندم وارد کشور شده است که نشان می‌دهد ایران دوباره در میان کشورهایی با بیشترین میزان واردات گندم قرار گرفته است. به این ترتیب بعد از چند سال خودکفایی دوباره واردکننده گندم، به عنوان اساسی‌ترین کالای مصرفی کشور شده‌ایم.

مسیر خودکفایی تا واردات در کشور
در یک دهه سال ۹۰، میزان واردات دو بار به صفر نزیک شده است. آمار واردات نشان می‌دهد از سال ۹۰ تا ۹۲ کمترین واردات و در سال ۹۳ جهش وارداتی (بیش از ۱٫۲ میلیون تن) داشتیم.در سال‌های ۹۶ تا ۹۸ هم کمترین واردات را داشتیم و یکباره جهش وارداتی را در سال ۹۹ (بیش از یک میلیون تن) داشتیم. واردات سال ۹۹ درحالی است که در سال ۹۸ به‌خاطر افزایش بارش و پرآبی بیشترین تولید گندم (نزدیک به ۱۴ میلیون تن) در کشور به ثبت رسید. بر اساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی مجموع سطح زیر کشت گندم در طول دهه ۹۰ (۹۸-۱۳۹۰) روند کاهشی (از ۸٫۵ میلیون هکتار به شش میلیون هکتار) و میزان تولید (از ۸٫۸ میلیون تن به ۱۳٫۶ میلیون تن) افزایشی بوده است که این موضوع به معنای بهبود وضعیت عملکردی تولید گندم در کشور است.اما چرا با وجود عملکرد بهتر در تولید تا سال ۹۸، از سال ۹۹ دوباره وارد کننده گندم شدیم. درحالی که بر‌اساس سیاست‌های کلان و سیاست مبتنی بر امنیت غذایی، گندم به عنوان کالای استراتژیک، باید تحت حمایت‌های مختلف از تولید تا فروش باشد.

واردات گندم در حالی رو به افزایش گذاشته که محمود حجتی، وزیر وقت جهاد کشاورزی، در نامه‌ای به محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر وقت صنعت، معدن و تجارت، در بهمن‌ماه سال‌۱۳۹۴ اعلام کرد که در سال ۱۳۹۵نیازی به واردات گندم نیست و از ثبت و سفارش این محصول جلوگیری شود.

در این نامه ذکر شده، واحدهایی که علاقه‌مند به واردات هستند با ارز آزاد اقدام به این کار کنند و کارخانجات آرد نیز به شرط صادرات می‌توانند معادل آن گندم وارد کنند. براساس نامه وزیر کشاورزی به وزارت صنعت، معدن و تجارت با توجه به میزان تولید، واردات و ذخایر کشور، از سال آینده نیازی به واردات گندم نیست و ثبت سفارش آن ممنوع می‌شود.

در نامه وزیر جهاد کشاورزی به این موضوع اشاره شده بود که برنامه‌ریزی وزارت جهاد کشاورزی به گونه‌ای است که تا سال ۱۳۹۶ به خودکفایی در تولید گندم خواهیم رسید اما علت اعلام ممنوعیت واردات گندم طی سال آینده، کافی بودن میزان موجودی گندم کشور با توجه به میزان تولید، واردات و ذخایر کنونی است.

در پاییز سال ۹۸ و بعد از بارش‌های مناسب در بهار این سال و افزایش تولید گندم، حجتی از نیازبه واردات گندم خبر داد و علت آن را پایین بودن نرخ خرید تضمینی و نفروختن گندم از سوی تولیدکنندگان به دولت اعلام کرد.

حجتی در مهر سال ۹۸ از تصمیم دولت برای واردات گندم خبر داد و گفت: «نفروختن گندم‌های تولیدی به دولت از دلایل واردات گندم در سال‌جاری است.متأسفانه ما علی‌رغم آنکه در سال‌جاری تولید گندم‌مان افزایش داشت به دلایلی نتوانستیم گندم را حتی به میزان سال قبل‌تر که با خشکسالی هم مواجه بودیم خریداری کنیم. زمانی که قیمت خرید گندم در داخل نصف آن سوی مرز است طبیعی است که مشکلاتی پیش خواهد آمد. در چنین شرایطی، دولت تصمیم گرفت گندم را وارد کند.»

گندم در میان کالاهای اساسی قرار دارد که دولت براساس قانون موظف است برای حمایت از تولید، تولیدکننده و مصرف کننده و همچنین تأمین امنیت غذایی، هر سال – با قیمتی تضمینی که قبل از شروع فصل کشت باید اعلام شود – آن را از گندمکاران بخرد. اما در سال‌های اخیر قیمت خرید تضمینی متناسب با هزینه‌های تولید نبود که همین موضوع به اعتقاد کارشناسان و همان‌طور که وزیر جهاد کشاورزی وقت عنوان کرده، موجب کاهش فروش گندم به دولت شده است.