شهر دوستدار کودک به چه معناست؟

گروه جامعه: ماده ۷۵ برنامه پنج‌ ساله توسعه شهر تهران مصوب بهمن ۹۷، شهرداری را موظف می‌کند در راستای دستیابی به اهداف شهر دوستدار کودک اقداماتی نظیر تجهیز مبلمان شهری، ایجاد و تجهیز فضای بازی، برگزاری رویداد‌های مشارکتی کودکان در سطح شهر و ... را انجام دهد، اما به نظر می‌رسد که خلاء‌های موجود نظیر عدم وجود برنامه مدون میان مدت، فقدان وحدت رویه بین مدیران شهری، وجود فرایند‌های طولانی و غیرکاربردی برای اجرا و ... همچنان سد راه اجرای این مصوبه باشد.

حقیقت آن است که موضوعی مانند شهر دوستدار کودک، با توجه به وجود معضلات پررنگی مثل فقر، آلودگی‌های محیطی، و حتی بازی‌های سیاسی مدیران شهری در اولویت این افراد قرار ندارد. البته باید توجه داشت که کودکان به عنوان گروهی حساس و نیازمند به توجه ویژه، آسیب بیشتری از این بحران‌ها می‌بینند؛ بنابراین پرداختن به شهر دوستدار کودک نباید به عنوان یک پروژه جداگانه نگریسته شود بلکه ضروریست این مساله به عنوان جزیی از برنامه توسعه همه جانبه شهر تلقی شود که مدیران و مسئولان شورای شهر و شهرداری از آن غفلت کرده‌اند.

شهر دوستدار کودک به چه معناست؟
محمدکریم آسایش از تدوین کنندگان سند الزامات و ضوابط عام شهر دوستدار کودک  در خصوص شهر دوستدار کودک گفت: مفهوم شهر دوستدار کودک بر دو بعد بنیادین تکیه دارد. نخست، تجسم فضایی پیمان‌نامه جهانی حقوق کودکان، یعنی نحوه تحقق حقوقی نظیر بقاء و رشد کودکان، خدمات و تسهیلات مناسب نگهداری کودکان، امنیت، آموزش، مراقبت‌های ویژه، زندگی شایسته و احترام کودکان دارای معلولیت، بهداشت و سلامت و خدمات درمانی، سطح زندگی مناسب برای رشد جسمی، ذهنی، معنوی، اخلاقی و اجتماعی، استراحت، داشتن اوقات فراغت، پرداختن به بازی و فعالیت‌های تفریحی متناسب با سن کودک و مشارکت آزادانه در زندگی فرهنگی و هنری، منع هرگونه بهره کشی (اقتصادی، جنسی، نظامی).

وی اضافه کرد: بعد دوم وجود چنین شهری بر مشارکت کودکان برای شکل دادن به شهر مبتنی است، بعد اول و دوم به یکدیگر پیوسته بوده و تضمین آن نیز چهارچوب و نهاد حقوقی حمایت از حقوق کودک است.آسایش خاطرنشان کرد: توجه به این موضوع ضروری است که اگرچه شهر دوستدار کودک دارای اصولی عام است، اما یکی از تأکید‌های آن بر لحاظ کردن ویژگی‌های خاص هر شهر برای تمرکز بر موضوع و تم آن است، برای مثال در شهر‌هایی که با مسأله حاد کودکان کار مواجه است باید این مساله محور برنامه شهر دوستدار کودک قرار گیرد.

دستورالعمل‌هایی برای ساخت شهر دوستدار کودک
آسایش با اشاره به تعهد ایران به صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) جهت اجرای «طرح شهر دوستدار کودک» و الحاق شهر تهران به این طرح در سال ۱۳۸۶، توضیح داد: این تعهد به مصوبه سال ۸۸ شهر دوستدار کودک توسط شورای اسلامی شهر تهران انجامید. در کنار آن اقدامات و بسترسازی‌های نهادی یا پروژه‌ای از قبل اتفاق افتاده بود که می‌توان به تشکیل شورای دانش‌آموزی، مجلس دانش‌آموزی، برنامه پرسش مهر، شکل‌گیری گروه کودکان و نوجوانان مرکز بین المللی گفتگوی تمدن‌ها تحت عنوان «بچه‌های زمین»، طرح‌های شهردار مدرسه و غنچه‌های شهر اشاره کرد.

وی با بیان اینکه مصوبه سال ۸۸ شورای اسلامی شهر تهران تا سال ۱۳۹۴ به جهت فقدان آیین نامه اجرایی بلاتکلیف ماند، اظهار کرد: یکی از ایراد‌ها در زمینه مصوبه و آیین نامه اجرایی شهر دوستدار کودک تهران، فقدان مشارکت حتی با سازمان‌های مردم نهاد حوزه کودکان بود در واقع طی این سال‌ها هیچ اطلاع رسانی به سازمان‌های مردم نهاد این حوزه صورت نگرفته بود.

این فعال حوزه شهر افزود: در شهریور ماه سال ۱۳۹۷ دستورالعمل شهر‌های دوستدار کودک توسط سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور تدوین و ابلاغ شد که مطابق با آن تشکیل شورای اجرایی شهر دوستدار کودک در شهرداری‌ها و واحد شهر دوستدار کودک در آن‌ها الزامی و مقرر شد تا ۱۴۰۴ ایران باید دارای شهر‌های دوستدار کودک شود.

وی خاطرنشان کرد: در خرداد ۱۴۰۰، شیوه‌نامه تهیه اطلس شهری شهر‌های دوستدار کودک در چهارچوب دستورالعمل شهر‌های دوستدار کودک توسط سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور تدوین و ابلاغ شد. در نهایت در مرداد ۱۴۰۰ نیز سند الزامات و ضوابط عام شهر دوستدار کودک توسط شورای عالی شهرسازی و معماری ایران تصویب و در شهریور ماه ابلاغ شد، در تدوین این سند شاهد همکاری‌های گسترده نهادی و مدنی و تخصصی و جلب مشارکت واحد‌های شهر دوستدار کودک در شهرداری‌ها بودیم.

چرا شهر دوستدار کودک مورد بی‌توجهی مدیریت شهری است؟
آسایش در خصوص اینکه چرا تاکنون اقدام خاصی در راستای تبدیل تهران به شهر دوستدار کودک از سوی شورا و شهرداری تهران صورت نگرفته است؟ گفت: برای پاسخ به این موضوع باید چهار موضوع را آسیب شناسی کرد. نخست در خصوص رویکرد عمومی مدیریت شهری، دوم در خصوص الگو و روند شهردوستدار کودک در ایران و تهران، سوم، جایگاه ساختاری و سازمانی شهر دوستدار کودک به‌ویژه در شهرداری تهران و چهارم، آسیب شناسی سازمان‌های مردم نهاد حوزه کودکی.

این پژوهشگر حوزه شهری عنوان کرد: شهرداری‌ها اصولا توجه کمی به گروه‌های اجتماعی ساکنان در شهر دارند، چون انسان محور نیستند و این در مورد کودکان، افراد دارای معلولیت، سالمندان و زنان صدق می‌کند. این موضوع در بودجه‌ها نیز مشخص است. برای مثال کل بودجه پیشنهادی شهرداری تهران در سال ۱۳۹۸ برای کودکان در قالب فعالیت‌های فرهنگی و هنری صرفا یک میلیارد تومان بود که واقعا شوخی هم نیست.

وی خاطرنشان می‌کند: شهرداری ها توجه ناچیزی به پروژه‌های نرم افزاری، خرد یا مناسب‌سازی دارند، چون از نظر آن‌ها جلوه نمایشی ندارد. مضاف بر آنکه رویکرد خانواده گرایی عام‌گرا به نادیده انگاری کودک به عنوان موجود مستقل و دارای حق می‌انجامد چنانکه در خصوص زنان نیز همینطور است. توجه کنیم که در خصوص به رسمیت شناختن مفهوم کودکی همواره با چالش مواجه بوده‌ایم، تداوم مساله کودک‌همسری و اصرار بر اینکه بلوغ شرعی یا جسمانی خط مرزی برای ورود به بزرگسالی است خود گواه این مساله است.

مناسب سازی در تهران فقط به نام کودکان است
به گفته آسایش، مفهوم شهر دوستدار کودک در ایران و تهران عمدتا به «مناسب سازی شهر برای کودکان» تقلیل یافته و چون آن بعد مشارکتی و نهادی لازم را نداشت، تحقق پذیری پایینی یافت که البته امید است سند الزامات و ضوابط عام شهر دوستدار کودک این نقیصه را برطرف کند.

وی با بیان اینکه در شهرداری تهران برخلاف سایر شهر‌ها واحد مرتبط با شهر دوستدار کودک نه در معاونت شهرسازی و معماری که در معاونت اجتماعی و فرهنگی و ذیل واحد آموزش شهروندی است، عنوان کرد: با توجه به این موضوع شهر دوستدار کودک به جای حوزه کالبدی شهر بیشتر به سمت فعالیت‌های فرهنگی میل کرده است. نکته آنکه حوزه آموزش شهروندی خود حوزه‌ای مهجور در شهرداری بوده و نقشی زینتی یافته است و این را در فقدان برنامه نظام‌مند برای آن، نقش بسیار کمرنگ در تبلیغات فرهنگی سازمان زیباسازی و عدم برنامه‌ریزی برای ایفای نقش مناسب در رویداد‌های فرهنگی شهرداری از جمله برنامه‌های نوروزی شاهد بوده‌ایم.

این پژوهشگر حوزه شهر تاکید کرد: اگر شهر دوستدار کودک موضوعی فرابخشی است، دستگاه‌های متولی یا مرتبط باید برای پیشبرد امر با یکدیگر تشریک مساعی کنند و مثلا واحد شهر دوستدار کودک اداره آموزش شهروندی فعالانه با بخش‌های مختلف در معاونت‌های شهرسازی و معماری، حمل و نقل و ترافیک و خدمات شهری وارد تعامل شود. نکته بسیار مهم آن است که بسیاری از موضوع‌های مهم در زمینه کودکان مربوط با معاونت خدمات شهری است مانند بحث فضا‌های بازی، بوستان‌ها، زیباسازی و مسأله کودکان زباله گرد که مرتبط با سازمان پسماند است.

وی خاطرنشان می‌کند: مساله اساسی در همه شهرداری‌ها، فقدان جایگاه فرابخشی است. لازم است در موضوع‌های شهر دوستدار کودکان، زنان، افراد دارای معلولیت، سالمندان و مهاجران یک جایگاه فرابخشی در شهرداری‌ها وجود داشته باشد. زمانی در شهرداری تهران نقش مشاور امور بانوان را داشتیم که تشکیلاتی فراگیر و فرابخشی داشت، ولی با حذف سمت مشاور در شهرداری، این جایگاه از بین رفت.

حکم تخلیه موزه عروسک‌ها توسط شهرداری؛ بی‌توجهی به شهر دوستدار کودک
آسایش در خصوص  آسیب شناسی نهاد‌های مدنی حوزه کودکی گفت: برای تقویت تحقق پذیری شهر دوستدار کودک ضروری است که مطالبه گری جدی توسط سازمان‌های مردم نهاد صورت پذیرد این در حالی است که سازمان‌های مردم نهاد حوزه کودکی، عمدتا سازمان‌های مردم نهاد حوزه کودکان کار هستند و مبحث شهر دوستدار کودک هم چندان در دستور کار آن‌ها قرار ندارد.

این فعال حوزه شهر اظهار کرد: یک آسیب عمومی هم ناپایداری در مدیریت شهری است که توافق عامی وجود ندارد و با تغییرات مدیریتی همه مسائل تحت الشعاع این تغییرات قرار می‌گیرد، از جمله این موارد می‌توان به وضعیت معلق و دچار بن بست شده در پروژه محلات پایلوت شهر دوستدار کودک در دوره کنونی یا بی‌توجهی به مصوبه آذر ماه ۱۳۹۹ شورای شهر تهران در خصوص موزه‌های کودک با صدور حکم تخلیه موزه عروسک‌ها توسط شهرداری تهران اشاره کرد.

وی عنوان کرد: رسیدن به شهر دوستدار کودک مساله‌ای نسبی است و برای آن میل و اراده لازم است. دوم آنکه زمانی می‌توان از فاصله تا رسیدن به یک هدف گفت که سنجش درستی از وضعیت وجود داشته باشد، اما با توجه به عدم انجامِ اطلس شهری کودکان و نوجوانان نمی‌توان تصویر درستی از فاصله فعلی تا رسیدن به شهر دوستدار کودک داشت، اما با شرحی که داده شد می‌توان گفت که به لحاظ اقدامات عملی در آغاز راه هستیم گرچه به لحاظ بسترسازی‌های قانونی و نهادی گام‌های خوبی برداشته شده است.