تیر خلاص بر تالاب شادگان

گروه جامعه: اصرار به سدسازی‌های مکرر در حالی در کشور ادامه دارد که برخی متخصصان ساخت آن را با شعار توسعه و اشتغال ساخته می‌شوند امری نامبارک می‌دانند که باعث تخریب محیط زیست و قطع جریان رودخانه می‌شوند. چه آنکه به گفته برخی کارشناسان در سدسازی‌های داخل کشور و به‌ویژه ساخت سد‌های مخزنی بهای اندکی برای حق آبه‎‌های مربوط به بقای زیست بوم و محیط زیستی در نظر گرفته می‌شود که رودخانه قبل از احداث سد به آن‌ها متعهد بوده است.

این روز‌ها هم ساخت سد مارون ۲ باعث اعتراضات فراوانی از سوی فعالان محیط‌زیست به‌ویژه در استان خوزستان شده است؛ تا جایی‌که کارزاری برای توقف اجرای این پروژه نیز راه‌اندازی شده است. این سد قرار است در بالادست سد مارون ۱ و روی رود مارون احداث شود درحالیکه در حال حاضر که هنوز این سد ساخته نشده، «دبی» آب ورودی به تالاب شادگان بسیار پایین بوده و این تالاب در شرایط مناسبی قرار ندارد.

این اعتراضات که از طرف مردم شهرستان‌های مختلف اطراف تالاب شادگان و متنفع از آن صورت گرفته تا جایی ادامه یافته که مجتبی یوسفی عضو کمیسیون عمران مجلس نیز مجلس شورای اسلامی درباره آن گفته است: «اتفاقی که اکنون برای خشک شدن نخل‌ها و عدم تامین آب کشاورزی در پایین دست خوزستان رقم خورده، به واسطه احداث سد مارون یک و مشکلات آن است و حال تصور کنید احداث سد مارون ۲ چه وضعیت بدتری را رقم خواهد زد.» او همچنین بر غیرقانونی بودن احداث این سد به دلیل عدم اخذ مجوز‌های زیست محیطی تاکید کرده بود.

تالاب زنده شادگان در لیست تالاب‌های در حال مرگ
محمد داس‌مه وکیل فعال در حوزه محیط زیست  می‌گوید: تالاب بین‌المللی شادگان در شرق خوزستان واقع شده است که تا کنون ۴۸۶ هزار هکتارآن ثبت شده است. همچنین نام این تالاب در فهرست کنوانسیون جهانی رامسر هم قرار دارد. شادگان بزرگ‌ترین تالاب در خاورمیانه و یکی از سه تالابی است که نام بزرگ‌ترین تالاب‌های جهان را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین این تالاب جزو مناطق حفاظت‌شده کشور است.

وی ادامه می‌دهد: سیاست‌های اشتباه دولت در حوزه آب و عدم رسیدگی به این تالاب باعث شد که تالاب شادگان در لیست مونترو قرار بگیرد. در این لیست جهانی نام تالاب‌های قرمز یا در معرض نابودی ثبت می‌شود. این موضوع برای دولت ایران تعهدآور است و البته جالب هم نیست که یک تالاب با چنین وسعتی در لیست مونترو قرار بگیرد دولت و حاکمیت باید پاسخگو باشد که تالابی که در لیست کنوانسیون رامسر است چرا باید در لیست مونترو قرار بگیرد.

این وکیل دادگستری با اشاره به سدسازی‌های صورت گرفته بر رودخانه‌های منتهی به هورالعظیم و شادگان در دوران هاشمی رفسنجانی می‌گوید: رودخانه جراحی باید حقابه تالاب شادگان را تامین کند این رودخانه از تلاقی رودخانه‌های مارون و اعلا در رامهرمز تشکیل شده است. اما ۸۰ درصد دبی آب از مارون است. سیاست‌های دولت هاشمی باعث ساخت سد مخزنی مارون در بهبهان شد و ده‌ها هزار هکتار زمین زیر کشت آبی است. از بانک جهانی هم به این منظور استقراض و بهبهان تبدیل به یکی از قطب‌های کشاورزی کشور شد ضمن آنکه این شهر یک دشت بوده و برای کشاورزی مستعد است.

به گفته داس‌مه، سیاست‌های هاشمی ادامه یافت تا اینکه در رامشیر و دهدشت و... نیز شبکه‌های آبیاری زده شد. این مسائل باعث شد که حقابه کشاورزی بر حقابه محیط‌زیستی تالاب رحجان بیابد. البته تامین حقابه تنها مشکل تالاب شادگان نیست بلکه مواردی مانند ریخته شدن ذهاب صنایع نیشکر هفت‌تپه و سرریز شدن فاضلاب شهر بهبهان بدون تصفیه (که به مارون ریخته و از مارون وارد تالاب می‌شود)، سرریز شدن پسماند شهر‌های شادگان و آبادان به عرصه و حریم تالاب شادگان طی سال‌های متوالی باعث شده است که تالاب شادگان در شرایط نامساعدی قرار بگیرد.

تبعات خشک شدن نخیلات تالاب شادگان چیست؟
آنطور که او می‌گوید: شادگان اقیانوسی از نخیلات است با این حال شرایط آن چنان ناگوار شده که در سال ۹۱ فرج‌الهی فرماندار وقت شادگان طی مصاحبه اعلام کرد با فاجعه خشک شدن ۵۰۰ هزار نخل مواجهیم. اما امروز طبق آمار رسمی یک میلیون و ۸۰۰ هزار نخل در شادگان خشک شده‌اند. حقابه کشاورزی باغات نخیلات هم از تالاب شادگان تامین می‌شود.

داس‌مه همچنین عنوان می‌کند که آب بخشی از تالاب شور و بخش دیگر آن شیرین است، اما عدم تامین حقابه محیط زیستی تالاب نه تنها به زیستگاه جانوری آن آسیب زد بلکه نخیلات خشک و معیشت مردم به خطر افتاد. این درحالی است که شهرستان شادگان یکی از محروم‌ترین نقاط ایران است. از طرف دیگر با توجه به اینکه بخشی از تالاب در آبادان واقع شده شاهد خشک شدن نخل‌های در آبادان هم بوده‌ایم.

او می‌افزاید: سال‌ها سازمان آب و برق تلاش می‌کردند که در سال چندین بار حقابه تالاب تامین شود به همین دلیل هم چند بار درسال رودخانه مارون باز می‌شود و آب به تالاب می‌ریزد. اگر سد مارون ۲ تاسیس شود دیگر آب به بهبهان نمی‌رسد و از آنجا به سمت تالاب نمی‌رود. یعنی با این اقدام حقابه تالاب که امروز به ناکافی بودن آن معرتضیم، کاملا از بین می‌رود. نتیجه این اقدام از بین رفتن تمام نخیلات در شادگان و بخشی از آن در آبادان است. این مساله نه تنها منجر به فقر و آسیب بیشتر می‌شود که تالاب را تبدیل به یکی ازبزرگ‌ترین کانون‌های ریزگرد داخلی می‌کند.

این فعال محیط زیست تاکید می‌کند که وسعت تالاب شادگان غیرقابل تصور است، سال گذشته در غرب خوزستان تنش آبی داشتیم که به دلیل عدم تامین حقابه تالاب هورالعظیم اتفاق افتاد این تالاب بیش از ۱۰۰ هزار هکتار مساحت دارد، اما تالاب شادگان ۴۸۶ هزار هکتار است و خشک شدن آن می‌توان تا شهر شیراز را هم تحت تاثیر گرد و خاک قرار دهد. ما گزارش رسمی از سازمان زمین‌شناسی داریم که اعلام کرده ریشه ریزگرد‌های داخلی تالاب‌ها هستند. یعنی هرجا تالابی خشک شده ایجاد ریزگرد شده است.

وی می‌گوید: با این روند تالاب از بین رفته و تعهدی که ما و دولت نسبت به آیندگان و کنوانسیون رامسر داشتیم از بین می‌رود. همچنین مردمی که زیست آن‌ها به این تالاب وابسته است به فلاکت دچار می‌شوند.داس‌مه با اشاره به ایرادات اساسی وارده بر سد مارون ۲ می‌گوید: ما طرح آب‌رسانی و هیدرولیکی سد مارون ۲ را در اختیار داریم، متولیان ساخت این سد می‌گویند در فاز اول سد مارون ۲ حدود ۳۵ هزار هکتار اراضی را تحت پوشش خود قرار می‌دهد، اما با خواندن طرح متوجه می‌شویم که ۴۲ درصد از اراضی هدف این سد به دلیل کوهستانی بودن قابلیت کشاورزی ندارد که نشان می‌دهد مطالعات لازم روی این طرح صورت نگرفته است.

تلاش مجلس یازدهم برای ساخت سد مارون ۲
او معتقد است که هزاران دلار از پول کشور قرار است صرف ساخت سدی شود که تبعات آن فاجعه‌بار خواهد بود. از سوی دیگر بنا بر اعلام سلاجقه رئیس سازمان محیط زیست هنوز مجوز زیست محیطی برای این طرح صادر نشده است و براساس قانون طرح‌هایی که مجوز زیست محیطی ندارند نمی‌تواند تامین اعتبار شود. با این حال طرح این سد که اعتبار آن از بودجه پیشنهادی ۱۴۰۱ حذف شده بود متاسفانه طی اقدامی عجیب در مجلس انقلابی در قالب ماده ۲۳، به بودجه مصوب امسال الحاق شد (البته بعد از تصویب) که این مساله هم مورد اعتراض نمایندگان استان خوزستان قرار گرفته است.

این وکیل دادگستری همچنین به این موضوع هم اشاره می‌کند که این موضوع در دادستانی کل کشور در حال پیگیری است و نظرات کارشناسان و اساتید، نظرات ذی‌نفعان و انجمن‌های صنفی کشاورزی شادگان، فعالان محیط زیست بهبهان، جایگاه، امیدیه، رامشیر، شادگان و آبادان طی نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور خواستار لغو اجرای سد مارون ۲ شدند که این نامه در سایت کارزار ثبت و به امضای ۱۳ هزار نفر رسید. اجرای این سد برابر است با نابودی تالاب شادگان و نابودی مردم شط خوزستان.

داس‌مه در پاسخ به این سوال که از ساخت این سد به جز وزارت نیرو چه سازمان‌های دیگری حمایت می‌کنند، می‌گوید: سد مارون ۲ با لابی‌های نماینده کهگیلویه انجام می‌شود. در حالیکه دوران دخالت افراد سیاسی که دانش روز را در مسائل تخصصی ندارند تمام شده است. ما اگر در حوزه آب دچار تنش هستیم به دلیل دخالت‌های نا به جای مدیران سیاسی است که باعث دستکاری در طبیعت شده است. آنها به دنبال ایجاد این سد هستند برای ایجاد اشتغال، درحالیکه استان خوزستان دچار تنش آبی و قربانی سد‌سازی‌های بیش از حد شده است بنابراین با توجه به تبعات فاجعه‌بار ساخت این سد در بالادست کهگیلویه و بویراحمد اقدام به این کار خیانت است.