آخرین گره احیای برجام کجاست؟

 پس از چهار روز رفت‌‌‌وآمد هیات اروپایی بین هتل کوبورگ، محل اقامت هیات ایرانی و هتل ریتز-کارلتون، محل اقامت هیات آمریکایی و ردوبدل کردن پیام‌‌‌ها و دیدگاه‌‌‌های طرفین به یکدیگر، سرانجام عصر روز گذشته، استفانی لیختنشتاین خبرنگار پولیتیکو به نقل از دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا از «اتمام مذاکرات» خبر داد و ادعا کرد: «بهترین توافق ممکن را مذاکره کردیم، اکنون این طرفین مذاکرات هستند که باید توافق را بپذیرند.»
به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی انتخاب، خبرنگار پولیتیکو نوشت: «دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا می‌‌‌گوید که طرفین، مذاکره وین را طی چند ساعت آینده ترک می‌کنند.» همچنین با پایان این دور از گفت‌وگوها، هیات مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی ایران شب گذشته به تهران بازگشت. به گزارش «ایسنا»، رایزنی‌ها و تماس‌ها با هماهنگ‌کننده و طرف‌های دیگر ادامه خواهد داشت.
آخرین رایزنی ایران و اروپا
همزمان یک مقام ارشد وزارت امور خارجه از ارائه پیشنهادهای جدید انریکه مورا به طرفین مذاکراتی خبر داد. به گزارش «ایسنا» این مقام ارشد وزارت امور خارجه ادامه داد: «در چهار روز گذشته، مذاکرات فشرده‌‌‌ای در خصوص چند موضوع باقی‌‌‌مانده برای اطمینان از تامین ملاحظات و نگرانی‌های کشورمان برگزار شد. در جریان این گفت‌وگوها ما مواضع خود را با طرف‌‌‌های مقابل به اشتراک گذاشتیم و در برخی موضوعات نیز پیشرفت‌‌‌های نسبی حاصل شد.»
وی تاکید کرد: «با توجه به مباحث صورت‌گرفته طی سه روز گذشته، انریکه مورا چند ایده در مورد برخی موضوعات باقی‌‌‌مانده به طرف‌‌‌ها ارائه داد و ما به محض دریافت این ایده‌‌‌ها، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را به ایشان منتقل کردیم، اما طبیعتا این موارد نیازمند بررسی جامع هستند و ما نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به هماهنگ‌‌‌کننده و سایر طرف‌‌‌ها منتقل خواهیم کرد.» این مقام ارشد وزارت امور خارجه گفت: «بدون تردید اصل اساسی برای ما حراست از حقوق و تامین منافع ملت ایران است.» وی در ادامه تاکید کرد: «احقاق این حقوق و تامین منافع و تضمین اجرای پایدار تعهدات طرف مقابل و جلوگیری از تکرار رفتارهای غیرقانونی آمریکا دغدغه جدی تیم مذاکره‌‌‌کننده است.»
این در حالی است که پیش‌تر منابع مطلع و خبرگزاری‌‌‌ها از باقی‌ماندن «دو، سه» موضوع اختلافی، از جمله مساله پادمانی یعنی سه مکان ادعایی که در آن رد اورانیوم یافت شده است، خبر دادند و گفتند تا این موضوعات حل و فصل نشوند، ایران پای هیچ توافقی را امضا نخواهد کرد.
انتظار رئیس‌جمهور از محتوای توافق
محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی توییتر نوشت: «در تمامی گفت‌وگو‌‌های تلفنی آیت‌الله رئیسی با روسای جمهور فرانسه، روسیه و چین، موضع قاطع ایشان این بود که فقط زمانی که ادعا‌‌های پادمانی حل و فصل و بسته شود، توافق نهایی قابل دست یافتن است.» همچنین محمد مرندی، مشاور هیات مذاکره‌کننده هسته‌‌ای ایران در گفت‌وگویی که روز شنبه ۱۵ مرداد ماه یعنی روز سوم مذاکرات انجام داد، شانس دستیابی به توافق در وین را ۵۰درصد عنوان کرد. مرندی در گفت‌وگو با شبکه خبری المیادین گفت که پیشرفت‌هایی در مذاکرات هسته‌‌ای حاصل شده اما باید محتاط بود. به گزارش خبرگزاری مهر، مرندی با بیان اینکه پیشرفت اجمالی حاصل شده است، افزود: «اما برخی از موضوعات همچنان به حل و فصل نیاز دارد.» وی با بیان اینکه ایالات متحده کارنامه خوبی درباره توافق ندارد، توضیح داد که آمریکا باید تصمیماتی را جهت رفع نگرانی‌‌های ایران اتخاذ کند. مرندی با تاکید بر این موضوع که برای ایران پیشرفت مهم است، گفت: «‌تا زمانی که پیشرفت ادامه داشته باشد مذاکرات تداوم دارد. چیزی که برای ما مهم است دستیابی به یک توافق منصفانه است.»
آمریکا تجدید نظر کرده است
در ادامه مشاور هیات مذاکره‌کننده ایران با اشاره به این موضوع که نمی‌دانم به توافق دست خواهیم یافت یا نه، شانس دستیابی به توافق را ۵۰ درصد عنوان کرد. وی تاکید کرد: «‌از منابع اروپایی به ما خبر رسیده که آمریکایی‌‌ها درباره برخی مسائل توافق تجدیدنظر کرده‌‌اند. اروپایی‌‌ها و آمریکایی‌‌ها در تحمیل تصمیمات خود بر ایران پیرامون توافق هسته‌‌ای شکست خوردند.» به گفته مرندی، موضوع سپاه پاسداران شرطی در مذاکرات نبود اما رسانه‌های غربی درباره آن دست به بزرگ‌نمایی زدند. وی ادامه داد: «‌تمام خواسته‌های ایران در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک است نه خارج از آن. اختلاف مربوط به ایران و ایالات متحده پیرامون موضوعات باقی‌مانده است و اختلافی بین ایران و اروپایی‌‌ها یا روسیه وجود ندارد.»
اخبار متفاوت از وین
با این حال رسانه‌های غربی ادعاهای متفاوتی را نسبت به دیدگاه تیم ایرانی بیان می‌کنند. روزنامه وال‌‌استریت ژورنال در گزارشی که بامداد دوشنبه منتشر کرد، نوشت: «مذاکره‌کننده ارشد اتحادیه اروپا عصر یکشنبه در این مذاکرات گفت که مذاکرات ایران و آمریکا برای احیای توافق هسته‌‌ای ۲۰۱۵ نزدیک به اتمام است. با وجود این‌، هنوز مشخص نیست که آیا تهران توافق نهایی را می‌‌پذیرد یا خیر؟» این روزنامه آمریکایی در ادامه آورده است: «انریکه مورا، هماهنگ‌کننده این مذاکرات گفت که متن توافق ممکن است در ساعات آینده نهایی شود. با این حال، ایران باید تصمیم بگیرد که آیا مطالبه‌‌اش مبنی بر احیای برجام تنها در صورت بستن پرونده تحقیقات آژانس را کنار می‌‌گذارد یا نه؟»
با توجه به این اظهارات و موضع‌‌گیری‌‌های غرب می‌توان دریافت که آنها تلاش دارند تا بار دیگر توپ را در زمین تهران بیندازند. درواقع غرب با فضاسازی رسانه‌‌ای مبنی بر آمادگی‌‌اش برای اعلام نهایی شدن مذاکرات سعی دارد در بازی مقصریابی خود ایران را مقصر هرگونه شکست احتمالی جلوه دهد. اما این ادعای وال‌‌استریت ژورنال بلافاصله با واکنش تهران روبه‌رو شد و یک مقام وزارت امور خارجه در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره این ادعا مبنی بر احتمال آماده شدن متن نهایی توافق در وین ظرف چند ساعت آینده، گفت: «با توجه به ادامه بحث‌ها درباره چند موضوع مهم باقی‌‌مانده، هنوز در مرحله‌‌ای قرار نداریم که از نهایی شدن متن سخن بگوییم.» به گزارش «ایسنا» این مقام وزارت امور خارجه افزود: «هیات مذاکره‌‌کننده جمهوری اسلامی ایران نظرات سازنده خود را با هدف پیشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارائه کرده است و نتیجه گفت‌وگوها به اراده طرف مقابل برای اتخاذ تصمیمات سیاسی لازم بستگی دارد.»
این مقام تاکید کرد: «همچنان معتقدیم در صورتی که تصمیمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، می‌توان به سرعت مذاکرات را جمع‌‌بندی کرد، اما هنوز در این مرحله قرار نداریم.»
اختلاف کانونی چیست؟
همچنین وال‌‌استریت ژورنال با تاکید دوباره بر اینکه ایران در مذاکرات اصرار دارد که برای احیای برجام، پرونده تحقیقات آژانس انرژی اتمی درباره پیدا شدن مواد هسته‌‌ای اعلام نشده در این کشور باید بسته شود، نوشت: «‌چند دیپلمات غربی روز یکشنبه گفتند که تهران در مذاکرات چند روز گذشته این شرط را مورد تاکید قرار داده، اما توافقی در این زمینه وجود ندارد.»
مقامات غربی می‌‌کوشند این‌گونه وانمود کنند که مساله پادمانی یا همان سه مکان ادعایی ارتباطی به آنها ندارد و ایران باید این مساله را با آژانس حل و فصل کند. همچنان‌که مقامات اروپا و آمریکا در این خصوص گفته‌‌اند که ایران باید با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند و تاکید کرده‌‌اند که برای خاتمه دادن تحقیقات یا تعیین ضرب‌‌الاجل مشخص برای کار آژانس مداخله نمی‌کنند. اشاره وال‌‌استریت ژورنال به این موضع‌‌‌‌گیری طرفین غربی در حالی مطرح می‌شود که چند ماه پس از توافق حاصل شده بین ایران و ۱+۵ در تیر ماه ۱۳۹۴، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی قطعنامه‌‌ای پس از ۱۲ سال پرونده بررسی موضوعات باقی‌مانده گذشته (موسوم به پی‌ام‌دی) را مختومه اعلام کرد. موضوعی که در آن زمان مورد توجه ایران قرار گرفت و محمدجواد ظریف، وزیر خارجه وقت در مصاحبه‌‌ای که در آذر ماه سال ۹۴ داشت، گفت: «‌سرانجام شورای حکام پس از ۱۲ سال، با اذعان به تکمیل نقشه راه بین ایران و آژانس، بسته شدن پرونده موسوم به پی‌ام‌دی را با استفاده از عبارت صریح close consideration در بند ۹ قطعنامه خود اعلام کرد.» ظریف تاکید کرد: «بر اساس این قطعنامه می‌توان به صراحت گفت موضوع جعلی ابعاد به اصطلاح نظامی برنامه هسته‌‌ای ایران، موسوم به پی‌ام‌دی، به تاریخ پیوسته است.»
اما داستان پی‌‌‌ام‌دی به تاریخ نپیوست و بار دیگر به دلیل ادعاهای بی‌پایه و اساس بنیامین نتانیاهو، نخست‌‌وزیر پیشین اسرائیل در سال ۲۰۱۹ این پرونده به صورت غیررسمی درباره سه سایت ورامین، مریوان و تورقوزآباد بازگشایی شد. بر پایه همین ادعاها نیز در خرداد ماه سال جاری آژانس قطعنامه‌‌ای علیه ایران صادر و خواستار پاسخگویی ایران درباره این سه مکان ادعایی شد. شورای حکام بامداد پنج‌‌شنبه ۱۹ خرداد قطعنامه ارائه‌‌‌‌شده علیه ایران توسط آلمان، فرانسه، انگلیس و آمریکا را تصویب کرد؛ این قطعنامه با رای موافق ۳۰ کشور، رای مخالف دو کشور چین و روسیه و رای ممتنع سه کشور هند، لیبی و پاکستان به تصویب رسید.
کمی قبل از انتشار این قطعنامه، خبرگزاری رویترز در گزارشی اعلام کرده بود که آمریکا و تروئیکای اروپا پیش‌‌نویس قطعنامه‌‌ای را برای ارائه به نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تهیه کرده‌‌اند که از ایران درخواست می‌کند به سوالات پادمانی آژانس فورا پاسخ دهد. بنا بر گزارش رویترز، پیش‌‌نویس این قطعنامه از ایران می‌خواهد به سوالات باقی‌‌مانده آژانس درباره ذرات اورانیوم پیدا شده در سه مکان هسته‌‌ای توضیح دهد. درواقع غرب تلاش کرد در آستانه شروع دوباره گفت‌وگوها از این مساله به عنوان اهرم فشاری علیه ایران استفاده کند.
این درخواست کشورهای غربی از ایران در شرایطی مطرح شد که یک بار این مساله بین ایران و آژانس حل و فصل شد؛ اما دوباره به‌دلیل ادعاهای واهی مقامات اسرائیلی از جمله نتانیاهو این ادعاها در دستورکار قرار گرفت. به همین دلیل ایران در این مذاکرات تاکید دارد که مساله پادمانی حتما باید حل و فصل شود تا بعد از حصول توافق احتمالی، بار دیگر این پرونده با ادعاهای تکراری باز نشود.
چرا که پس از حصول توافق برجام نه تنها آمریکا بر تعهدات خود پایبند نماند و دونالد ترامپ، رئیس‌‌جمهور سابق این کشور به صورت یکجانبه از این توافق خارج شد، بلکه سه کشور اروپایی نیز به تعهدات خود پایبند نبودند و پی‌ام‌دی را دوباره مطرح کردند و به‌عنوان سند در قطعنامه اخیر شورای حکام آوردند. این در حالی است که به گزارش وال‌‌استریت ژورنال به نقل از دیپلمات‌‌های غربی، در متن توافقی که روی آن کار می‌شود، اشاره‌‌ای به درخواست‌‌های ایران برای بستن تحقیقات آژانس وجود نخواهد داشت. اگر غرب نخواهد به این درخواست بحق ایران پاسخ دهد مشخص نیست که سرنوشت این گفت‌وگوها چه خواهد شد.
باقری به تهران برمی‌‌گردد؟
در عین حال به گزارش این رسانه آمریکایی، روز دوشنبه به مناسبت روز عاشورا، مذاکره رسمی صورت نگرفت. با این حال، هدف این است که متن نهایی برای تصمیم‌گیری نهایی در روز‌‌های آینده آماده باشد. مشخص نیست که علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، برای رایزنی به تهران باز می‌گردد یا نه.
شرط موفقیت چیست؟
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز روز یکشنبه طی تماس تلفنی با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد گفت که موفقیت مذاکرات هسته‌‌ای منوط به انعطاف واشنگتن در مذاکرات است. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت امور خارجه، وزیر امور خارجه ایران افزود: «ما معتقدیم که آژانس باید با فاصله‌گرفتن از مسائل سیاسی نامربوط و غیرسازنده، مسائل پادمانی باقی‌مانده را از مسیر فنی به‌طور کامل حل کند.» امیرعبداللهیان تاکید کرد که جمهوری اسلامی برای دستیابی به توافق قوی و پایدار جدی است. وی توضیح داد: «نتیجه این موضوع بستگی به این دارد که آیا ایالات متحده بخواهد به توافق برسد یا خیر.»
۵ دقیقه یا ۵ ثانیه تا خط پایان!
روسیه نیز روز یکشنبه ارزیابی خود را از روند مذاکرات ارائه داد و میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات، چهار روز پس از شروع گفت‌وگوها به خبرنگاران گفت: «ما ۵ دقیقه یا ۵ ثانیه از خط پایان فاصله داریم.» اولیانوف با اشاره به اینکه «سه یا چهار مشکل» باقی مانده است که باید حل شود، تاکید کرد که برخی از آنها شامل زیرمجموعه‌‌ای از مسائل هستند.
این مقام روسی در گفت‌وگویی درباره حل موضوعات پادمانی بین ایران و آژانس گفت: «موضوعات باقی‌مانده باید هر چه زودتر حل شوند و ما از موضع ایران در این خصوص حمایت می‌کنیم.» رئیس تیم مذاکره‌کننده روسیه احتمال دستیابی به توافق را امکان‌پذیر توصیف کرد.
پیش‌تر نیز شبکه خبری المیادین به نقل از خبرنگار خود در وین درباره دو روز نخست گفت‌وگوها گزارش داد: «‌طی دو روز گذشته، درباره پیشنهاد اروپا و ایده‌های تهران، تبادل نظر شد.» وی تاکید کرد در مذاکرات احیای برجام، پیشرفت‌هایی صورت گرفته است، ولی هنور روی موضوعاتی که تاکنون باقی مانده، توافق نهایی صورت نگرفته است. خبرنگار المیادین همچنین خبر داد که آنچه درباره عقب‌‌نشینی ایران در مذاکرات گفته می‌شود، بازی رسانه‌‌ای غربی است و با واقعیت همخوانی ندارد.
مورا خوش‌‌بین است
انریکه مورا، معاون دبیرکل اقدام خارجی اتحادیه اروپا نیز روز یکشنبه و پس از دیدار جداگانه با نمایندگان ایران و ایالات متحده آمریکا درباره روند گفت‌وگو‌‌ها اظهار کرد: «ما در حال حرکت رو به جلو هستیم و انتظار دارم که گفت‌وگو‌‌ها را زود به پایان خواهیم رساند.» مورا در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا هنوز خوش‌‌بین هستید، گفت: «بله مطمئنا.»
انریکه مورا این مطلب را عصر یکشنبه در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایرنا» مطرح کرد. او گفت مذاکرات در چهار روز گذشته پیشرفت‌هایی داشته است. این مقام اروپایی درباره اختلافات باقی‌‌مانده برای رسیدن به توافق نهایی نیز تاکید کرد که نمی‌توانم وارد جزئیات شوم. به گفته مورا، طرفین درباره برخی مسائل فنی در متن ارائه شده توسط بورل مذاکره می‌کردند. او در پاسخ به سوالی مبنی براینکه آیا آمریکایی‌‌ها آماده رفع تحریم‌ها هستند نیز توضیح داد: «‌این شرط توافق است که آنها تحریم‌ها را رفع کنند و ایرانی‌‌ها به تعهدات هسته‌‌ای خود عمل‌‌ کنند. این توافقی است که در حال مذاکره درباره آن هستیم.»
فرق بین توافق و پیش‌نویس نهایی
همچنین در حالی در روزهای گذشته برخی مقامات و رسانه‌های غربی گفته‌‌اند که ایران و آمریکا به پیش‌نویس نهایی نزدیک شده‌‌اند که باید توجه کرد، بین پیش‌‌نویس نهایی و توافق تفاوت است و زمانی این پیش‌‌نویس می‌تواند به توافق تبدیل شود که دغدغه‌های ایران از جمله مساله سه مکان ادعایی و چند مساله دیگر برطرف شود. لارنس نورمن خبرنگار وال استریت ژورنال نیز در توییتی در این خصوص نوشت: «تفاوت قائل شدن بین نهایی شدن متن و به نتیجه رسیدن توافق بسیار مهم است. متن همان‌طور که انریکه مورا، هماهنگ‌کننده مذاکرات احیای برجام گفت، نزدیک به نهایی شدن است و ممکن است تا چند ساعت آینده نهایی شود، اما نهایی شدن توافق به مسائل پادمانی بستگی دارد.»
آنچه شاید طرف غربی به آن بی‌‌توجه است این است که نباید میان برجام و موضوعات پادمانی تفاوت قائل شوند و تلاش کنند این مساله را به آژانس نسبت دهند؛ زیرا سه کشور غربی با تکیه بر همین موارد ادعایی توانستند دو ماه پیش قطعنامه‌‌ای علیه ایران در شورای امنیت صادر کنند و حتی موفقیت گفت‌وگوها را نیز منوط به پاسخ‌دادن ایران درباره این سه مکان ادعایی کرده‌‌اند.
حال اگر در روزهای آینده توافقی حاصل شود بدون شک این توافق حاصل پافشاری تیم مذاکره‌کننده ایران بر خط قرمزهاست، به همین دلیل هم بیش از چند ماه است که گفت‌وگوها به طول انجامیده است؛ زیرا ایران می‌خواهد این‌بار حداکثر امتیازات را کسب کرده و زیر توافقی را امضا کند که کشور بدعهدی چون آمریکا به‌راحتی نتواند از تعهدات خود ذیل آن توافق عدول کرده و بعد هم تلاش کند توپ را در زمین تهران بیندازد.
همچنین بر اساس اخبار منتشرشده مشخص است که پیش‌‌نویس کنونی نسبت به پیش‌‌نویس‌‌های قبلی‌‌ به‌ویژه پیش‌‌نویس ماه مارس از منظر پایداری رفع تحریم‌ها و اطمینان‌‌بخشی به فعالان اقتصادی از نظر حفظ دستاوردها و حراست از امکان بازگشت‌‌پذیری سریع در مقایسه با سند برجام ارتقای چشمگیری داشته و تا همین‌جای کار نیز ایران توانسته است امتیازات زیادی از طرف مقابل بگیرد.