«کارت زرد» از کجا به پارلمان آمد؟

کارت زرد و قرمز برای جریمه کردن بازیکنان خطاکار در فوتبال و برخی رشته های ورزشی دیگر مورد استفاده قرار می گیرد؛ مهم نیست که چند سال از ورود آن به زندگی حرفه ای ورزشکاران می گذرد اما این دو کارت که یکی به اخطار و دیگری به اخراج تعبیر می شود، در دنیای نمایندگی مجلس معنای متفاوتی یافته است. ماجرای کارت زرد در عالم سیاست بیش از آنکه منشاء قانونی داشته باشد، اصطلاحی است که از سوی برخی نمایندگان و رسانه ها رایج شد و داستان آن به مجلس هشتم و بازنگری قانون آیین نامه داخلی مجلس باز می گردد. تا پیش از آن، اگر نماینده ای سوالی از یکی از وزرای دولت داشت، در صورت قانع نشدن در کمیسیون های تخصصی، موضوع در صحن مجلس مطرح می شد و وزیر به سوال نماینده پاسخ می داد و مجلس در یک رای گیری اعلام می کرد که آیا از توضیحات وزیر قانع شده است یا نه.

اما زمان اصلاح آیین نامه مجلس و از آنجا که وکلای ملت به دنبال تقویت بعد نظارتی خود بر دولت وقت (دولت اول احمدی نژاد) بودند، مقرر کردند تا پس از سوال وزیر، موضوع به رای نمایندگان گذاشته شود و کل مجلس درباره وارد بودن یا نبودن سوال اظهار نظر کند. با این تغییرات و بر اساس ماده 211 آیین نامه داخلی مجلس، هرگاه در هر دوره مجلس سه بار با رای اکثریت نمایندگان حاضر سوالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر در صورت رعایت مفاد اصل 88 قانون اساسی و آیین نامه داخلی مجلس در دستور کار مجلس قرار می گیرد. اصل 89 قانون اساسی ساز و کار روشنی درباره نحوه استیضاح وزرا دارد و به صراحت آورده است که نمایندگان مجلس می توانند در مواردی که لازم می دانند وزیر یا هیات وزرا را استیضاح کنند؛ استیضاح زمانی در مجلس قابل طرح است که با امضای حداقل 10 نفر از نمایندگان تقدیم مجلس شود.

همین صراحت قانونی سبب شد که مصوبه اولیه مجلس هشتم درباره فرجام سوالات نمایندگان از وزرا به استیضاح آنان ختم نشود و شورای نگهبان قانون اساسی با استناد به همین اصل 89 قانون اساسی که ساز و کار استیضاح وزرا را روشن کرده است، مصوبه را به مجلس بازگرداند تا وکلای ملت با قید عبارت «می تواند» اشکال وارده را رفع کنند. از این رو، قانع نشدن نمایندگان از توضیحات وزیر در حین بررسی سوال در صحن و رای به وارد بودن سوال نماینده به خودی خود نمی تواند عاملی برای استیضاح وزیر باشد که از آن با قید «کارت زرد» یا اخطار نام می برند. برای نمونه در زمان دولت دهم هشت وزیر در صحن علنی مجلس نتوانستند وکلای ملت را قانع کنند اما این مساله موجب استیضاح آنان نشد که برای نمونه می توان به «منوچهر متکی» وزیر اسبق امور خارجه اشاره کرد که به خاطر سوالاتی از قبیل آزادی معصومی نژاد و دمیرچی در ایتالیا، عملکرد شورای عالی ایرانیان و حضور در اجلاسی که حاشیه هایی داشت مورد سوال قرار گرفت و نتوانست مجلس را قانع کند.


** کارت زرد و ابهامات آن
همه می دانند که «کارت زرد» در عالم ورزش معنای اخطار دارد و بازیکن دو کارته باید از زمین اخراج شود اما سوال این است که آیا می توان همین تعبیر را در عالم سیاست و در مفهوم حقوقی آن نیز به کار برد؟ «محمدرضا میرتاج الدینی» که سابقه نمایندگی در کارنامه خود دارد و در دوره ای نیز معاون پارلمانی رییس جمهوری در دولت دوم احمدی نژاد بوده است، در این باره به ایرنا می گوید: عنوان کارت زرد قانونی نیست زیرا در ماده 210 آیین نامه داخلی مجلس تصریح شده است که در صورت قاﻧﻊ ﻧﺸﺪﻥ نماینده سوال کننده از اظهارات وزیر، ﺭییس ﺟﻠﺴﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ وارد بودن سوال ﺍﺧﺬ ﻣﻲﻛﻨﺪ.

به گفته میرتاج الدینی، ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻲ ﻛﻪ ﺍﻛﺜﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻥ ﺣﺎﺿﺮ، ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻭﺍﺭﺩ ﺑﻮﺩﻥ ﺳوﺍﻝ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻥ ﺑﺪﻫﻨﺪ، ﺭییس ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﻇﻒ ﺍﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺭییس ﺟﻤﻬﻮﺭی ﺟﻬﺖ ﺭﺳﻴﺪﮔﻲ ﺍﺭﺟﺎﻉ دهد. وی یادآور شد: گاهی اوقات پس از رای گیری آرای موافقان بیشتر از آرای مخالفان می شود ولی باز هم اعلام می شود که نمایندگان از پاسخ وزیر قانع نشدند در حالی که این سوال نماینده است که باید رای نصف بعلاوه یک را کسب کند نه پاسخ وزیر.

طبق آیین نامه مجلس، اکثریت مطلق در رای گیری به منزله نظر نصف بعلاوه یک نمایندگان حاضر است که این شیوه رای گیری در مواردی از جمله انتخاب رییس مجلس، رییس کل و دادستان دیوان محاسبات کشور، رای اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و وارد بودن سوال نمایندگان از وزرا، کاربرد دارد. به گفته میرتاج الدینی، بر این اساس اگر در جریان بررسی سوال از وزیری، نصف به علاوه یک رای موافق کسب شود یعنی این که نمایندگان مجلس سوال نماینده را وارد ندانستند و نباید به اصطلاح کارت زردی به وزیر تعلق گیرد.

این شائبه در جریان رای گیری درباره سوال حمید رسایی از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش آمد زیرا از 224 نماینده حاضر در صحن علنی 105 رای موافق اخذ شد در حالی که برای اعلام وارد بودن سوال نماینده از وزیر، حداقل 113 نماینده باید نظر موافق می دادند اما در نهایت اعلام شد که مجلس پاسخ وزیر را قانع کننده ندانسته است. با این توصیف یکی از ابهامات موجود در زمینه رای گیری درباره سوال از وزرا این است که آیا «وارد بودن سوال نماینده» به رای گذاشته شده است یا «پاسخ وزیر» زیرا این دو موضوع تفاوت حقوقی بسیاری دارد و نیاز به رفع ابهام از سوی مجلس است. «عزت الله یوسفیان ملا» رییس کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس با تایید وجود این ابهام در آیین نامه به ایرنا می گوید: این ابهام در قالب طرحی رفع و به هیات رییسه مجلس تقدیم شده است تا در صحن مجلس بررسی و تصویب شود.

وی افزود: اکنون در زمان رای گیری درباره سوال از وزرا برخی نمایندگان تصور می کنند که بحث قانع شدن از توضیحات وزیر مطرح است در حالی که طبق آیین نامه سوال نماینده به رای گذاشته می شود که همین ابهام، اشکالاتی را در رای گیری ها بوجود آورده است. نماینده مردم آمل در مجلس، اشکال دیگر به شیوه فعلی را تصمیم برخی نمایندگان سوال کننده مبنی بر انصراف از رای گیری در صحن مجلس می داند و می گوید: برخی نمایندگان پس از ارایه توضیحات وزیر اعلام می کنند که قانع نشده اند اما در عین حال از هیات رییسه می خواهند، رای گیری نکند که این شیوه نیز غلط است.

** کارت زرد و جایگاه حقوقی آن
باید دانست به کارگیری عبارت «کارت زرد» درباره «وارد بودن سوال نماینده» جایگاه قانونی و حقوقی ندارد زیرا چنین اصطلاحی در آیین نامه داخلی مجلس نیامده است. این در حالی است که در مسابقات ورزشی، وقتی داور یک مسابقه به بازیکنی کارت زرد اول را می دهد یعنی اینکه اگر اخطار دیگری مرتکب شود، با کارت زرد دوم از زمین اخراج می شود و از یک بازی دیگر هم محروم است که همین مفهوم ورزشی آن در ذهن افکار عمومی نیز نقش بسته است. عزت الله یوسفیان ملا رییس کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس می گوید: «کارت زرد» اصلا در آیین نامه و قانون وجود ندارد و حتی اگر سه بار وزیر نتوانست مجلس را قانع کند، باز هم نمی توان بر مبنای آن وزیر را استیضاح کرد بلکه باید روال قانون اساسی در استیضاح وزرا رعایت شود.

وی افزود: اگر کارت قرمز را استیضاح قلمداد کنیم، این کارت زردها به کارت قرمز ختم نمی شود و الزامی برای استیضاح وزیر بوجود نمی آورد. این نماینده مجلس بر این باور است که به کارگیری اصطلاح «کارت زرد» درباره واکنش مجلس به سوال از وزرا تنها برای افزودن بر بار روانی موضوع است زیرا اگر وزیر 10 کارت زرد هم بگیرد تا زمانی که طرح استیضاح وی با امضای حداقل 10 نماینده تدوین و تقدیم هیات رییسه نشود، به جریان نمی افتد. عبدالرضا مصری سخنگوی هیات رییسه مجلس نیز در این باره به ایرنا گفت: «کارت زرد» اصطلاحی است که بین نمایندگان مجلس و وزرا رایج شده است وگرنه در آیین نامه داخلی مجلس چنین عنوان و اصطلاحی وجود ندارد.

نماینده مردم کرمانشاه در مجلس تاکید کرد: آیین نامه داخلی مجلس می گوید که اگر مجلس سوال نماینده را وارد دانست، رییس مجلس موظف است موضوع را به رییس جمهور ارجاع دهد، وگرنه عبارتی به نام کارت زرد در آیین نامه وجود ندارد. وی در عین حال بکارگیری این اصطلاح را عاملی برای فهم بیشتر و بهتر موضوع، برای افکار عمومی دانست. با این حال کارشناسان حقوقی و امور رسانه بر این باورند از آنجا که عنوان «کارت زرد» در قانون ذکر نشده و جایگاه قانونی ندارد، تکرار آن از طریق رسانه ها، مفهوم اشتباهی را به جامعه تحمیل می کند در حالی که مفاهیم حقوقی باید به شیوه درست به مردم آموزش داده شود. در هفته پیش رو، سه «وزیر امور خارجه»، «راه و شهرسازی» و «تعاون، کار و رفاه اجتماعی» راهی مجلس می شوند تا سوالات نمایندگان را پاسخ دهند؛ صرف نظر از این که آیا مجلس توضیحات وزیر را قانع کننده می داند یا به وارد بودن سوال نماینده رای می دهد، مهم این است که مردم از قانونگذاران پایبندی به روح قانون در گفتار و عمل را می آموزند.