اهداف درازمدت داعش چیست؟

داعش یکی از ثروتمندترین سازمان های تروريستي در جهان است که کنترل سرزمین های عظیمی، از الباب در شرق حلب در سوریه تا سلیمان بیک در ۶۷۰ کیلومتری استان صلاح الدین عراق را در دست دارد و صریحا می گوید که هدفش تشکیل یک خلافت اسلامی به خليفه گري ابوبكر البغدادي است. در حال حاضر داعش می خواهد به تحرکات نظامی خود برای تصرف مناطق بیشتر و دستیابی به سرمایه های مالی ادامه دهد، اما مسئله مهم این است که داعش تنها بازیگر جنگ علیه دولت نوری مالکی نیست و با وجود درگیری های پر اکنده، یک "ائتلاف مصلحتی" متشکل از گروه های اسلامی، بعثی و قبیله ای شکل گرفته است که هدفش پایان دادن به مشروعیت دولت نوری مالکی است.

اما دوام این ائتلاف ضعیف تعیین کننده نقش داعش در جدالی است که در واقع به قیام سنی های عراق تبدیل شده است. با کنترل مردم و تشکیل نوعی حکومت مطلقه، داعش می تواند از خود تصویر یک دولت نو ظهور سایه در عراق را ترسیم کند و طبیعتا در صدد گسترش آن به سوریه است که هم اکنون هم بسیاری از بخش های آن منجمله شهر رقه را تصرف در آورده است. این شهر را اکنون "قلب تپنده" گروه داعش می دانند.

داعش یک سازمان توحیدی جهادی است که بوروکراسی و حساب رسی وسواس گونه مرکزی دارد، اما در محل، دارای سازمان دهی سیاسی نظامی است. اگر سیاست گذاران در هر نقطه از جهان بین داعش سوریه و داعش عراق تمایز قائل شوند، می توان آن را ساده انگاری نگران کننده ای تلقی کرد. با عبور گروه های پیکارجو از مرز که تقریبا با مصونیت کامل صورت می گیرد و حملات نظامی دولت های عراق و سوریه در داخل خاک یکدیگر طی دو ماه گذشته، نوار مرزی بین دو کشور عملا از بین رفته است.

اولین هدف داعش تحکیم کنترل بر شهر هایی است که در دو سوی مرز به تصرف در آورده است. حملات اخیر داعش در اطراف شهر ابوکمال در سوریه و پیوستن اعضای مهم جبهه النصره در این شهر به داعش، درست همان استراتژی مورد نظر این گروه برای کسب شهرتی زیاد است تا موجب بی اهمیت جلوه کردن سایر گروه های رقیب در مناطق مهم از نظر استراتژیکی شود.

داعش از عملیات خود در سال ۲۰۱۳ در عراق که فشار زیادی بر این گروه وارد آورد درس گرفته است. در عراق، داعش به جای یک حمله سریع به بغداد صبورانه نقاط ضعف دولت عراق را هدف قرار می دهد تا مناطقی را به تصرف در آورد که راه را برای یک حمله همه جانبه به بغداد، پایتخت هموار می سازد. در سوریه داعش به تحکیم کنترل خود بر مناطق غنی از نظر مالی در شمال شرق پرداخته و در نظر دارد بار دیگر بر دیرالزور و حسکه در نوار مرزی عراق تسلط پیدا کند.

به نظر می رسد که باز گشت داعش به مناطقی در غرب حلب، ادلیب، شمال حما و لاذقیه در پایان سال جاری تقریبا اجتناب ناپذیر است. داعش تشنه بی ثباتی است و مرتبا برای ایجاد آن تلاش می کند، اما به روش های متفاوت اداره امور هم اهمیت می دهد. تنها ساعاتی پس از تصرف موصل، داعش منشور سیاسی خود براساس الگوی به کار برده شده در رقه و دیگر نقاط سوریه را بین مردم توزیع کرد. داعش علاوه بر اجرای قوانین سختگیرانه در مورد مذهب، حجاب زنان، منع مواد مخدر، مشروبات الکلی و سیگار، دارای برنامه های رفاه اجتماعی است و خدمات بسیاری را در زمینه بازرگانی، مالیاتی و شرکت های حمل و نقل ارائه می دهد. مسئله مهم این است که داعش وابسته به کمک مالی از خارج نیست و دارای منابع مالی کافی است.

به نظر می رسد که طی ماه های آینده داعش اهداف خود را در نقاط بیشتری پی گیری خواهد کرد و خطری که کشورهای همسایه عراق را تهدید می کند افزایش خواهد یافت. در عراق، داعش مناطق تحت کنترل خود را تا مناطق مرزی اردن که اکنون در دست افراد قبایل ضد نوری مالکی است، توسعه داده است. اردن هم با توجه به پیشروی های داعش، تدابیر امنیتی در نوار مرزی خود با عراق را افزایش داده است.

در داخل اردن حمایت از داعش در شهر جنوبی معان افزایش پیدا کرده و در نقاط دیگر هم ممکن است داعش حامیان پنهانی داشته باشد. داعش در این مرحله قصد حمله کردن به اردن را ندارد، اما حضور نیروهای نظامی اردن در نوار مرزی ۱۷۷ کیلومتری این کشور با عراق افزایش پیدا کرده است. به نظر نمی رسد که داعش اصولا بخواهد حضور گسترده ای در اردن داشته باشد ولی می شود پیش بینی کرد که دست به حملات پراکنده بزند و از حمایت بیشتری در داخل این کشور برخوردار شود. داعش هم چنین سعی خواهد کرد که حامیانی در داخل عربستان سعودی و لبنان پیدا کند.

در ترکیه هم شایعاتی وجود دارد حاکی از آن که اخیرا دولت ترکیه با بستن گذرگاه مرزی به شمال سوریه باعث سرگردانی ده ها و شاید صدها تن از کسانی شده است که احتمالا قصد پیوستن به داعش را داشته اند و این مسئله زمینه دیگری برای بی ثباتی در نوار مرزی ترکیه را فراهم آورده است.

داعش از سوی شبکه القاعده به دلیل به چالش طلبیدن مشروعیت آن، طرد شده است. امروزه داعش خود را یک گروه جهادی پیشتاز در جهان معرفی می کند و با پیشرفت های نظامی چشمگیر، ثروت فراوان و شبکه رسانه ای موثر راه دستیابی به اهداف درازمدت خود را هموار می بیند. افراد تازه ای هر روزه به این گروه می پیوندند که بسیاری از آن ها از کشورهای غربی هستند. داعش که القاعده را به چالش طلبیده است، حال در یک مرحله حساس می خواهد که برتری خود را تثبیت کند.
در چنین شرایطی است که گسترش عملیات داعش به سایر نقاط بیش از پیش محتمل به نظر می رسد.