گروه بین الملل: دو میلیاردر اهل روسیه در سالهای جنگ و تحریم، از راه فروش سیگار و مشروبات الکلی که در کشورهای غربی تولید میشود، ثروتمندتر شدهاند.
این دو میلیاردر در عین حال ناچارند بخش قابلتوجهی از ثروت خود را برای حمایت مالی از صنایع تسلیحاتی و سازمان امنیت روسیه هزینه کنند، درحالیکه همزمان تفریحات آنها هنوز هم در تفرجگاههای غربی است.
به گزارش «پروئکت»، که یک رسانهٔ مستقل روسی برای روزنامهنگاری تحقیقی است، این دو میلیاردر روسی همچنین بازار دخانیات در اوکراین را از طریق واسطهها و شرکتهای جعلی کنترل میکنند.
سیدارتا موکرجی، پزشک و سرطانشناس معاصر هندی-آمریکایی، در یکی از کتابهای خود نوشته است «جنگ باعث رونق دو صنعت میشود: تسلیحات و دخانیات».
با این نقلقول، نشریهٔ روسی «پروئکت» در گزارش تحقیقی جدید خود به ماجرای دو میلیاردر پرداخته که در زمان جنگ روسیه علیه اوکراین از راه فروش سیگار و الکل پول هنگفتی به دست آوردهاند و مقدار زیادی از آن را برای حمایت از تولید سلاح در روسیه هزینه میکنند.
براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، روسیه از لحاظ مصرف دخانیات رتبهٔ اول در اروپا و رتبهٔ ششم در کل جهان را دارد.
پیش از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین، این بازار سودآور بین چهار ابرشرکت بینالمللی تقسیم شده بود، اما پس از وضع تحریمهای غرب، این شرکتها ناچار شدهاند از روسیه خارج شوند یا دستکم از طریق نمایندگیهایی خارج از روسیه، که عمدتاً در امارات متحدهٔ عربی ثبت شده، با عوامل جدید برای بازار سهام دخانیات روسیه به توافق برسند.
در حال حاضر حدود ۷۰ درصد کل فروش دخانیات در روسیه توسط شرکت «مگاپلیس» مدیریت میشود که متعلق به دو شهروند روسیه است: ایگور کسایف و سرگئی کاتزیف. آنها همچنین صاحب یک فروشگاه زنجیرهای فروش الکل با ۲۵ هزار شعبه در سراسر روسیه هستند.
براساس برآورد مجلهٔ فوربس، «مگاپلیس» سالانه از فروش سیگار بیش از یک تریلیون روبل (معادل حدود ۱۰ میلیارد دلار) و از فروش مشروبات الکلی حدود ۱.۲ تریلیون روبل کسب میکند. سود شخصی دو صاحب این شرکت به میلیاردها روبل میرسد.
براساس همین گزارش، تجارت این دو میلیاردر روسی به فروش دخانیات و مشروبات الکلی محدود نمیشود بلکه آنها از سهامداران مجتمع مسکونی-تجاری «مسکو سیتی» نیز هستند که برای مثال، خانوادهٔ بشار اسد، رئیسجمهور مخلوع سوریه، در آن دستکم ۱۹ آپارتمان به ارزش بیش از ۴۰ میلیون دلار دارد.
در فهرست جدید ثروتمندان روسی مجلهٔ فوربس، کسایف با ۵.۵ میلیارد دلار در رتبهٔ ۲۹ و کاتزیف با ۱.۹ میلیارد دلار در رتبهٔ ۷۲ قرار دارند. این یعنی داراییهای کسایف در سالهای جنگ از ۲.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ دو برابر شده است.به گزارش «پروئکت»، دلیل این موفقیت چشمگیر نه تنها افزایش قابل توجه مصرف دخانیات و الکل در روسیه بلکه داشتن دوستان بانفوذ این الیگارش روسی است.
به گزارش «پروئکت»، شرکت «مگاپلیس» بهویژه در سه سال گذشته سود نجومی کسب کرده، اما ریشهٔ آن به دههٔ ۹۰ بازمیگردد؛ سالهای «بیحسابوکتاب» پس از فروپاشی اتحاد شوروی.
براساس این گزارش، در آن سالها «مگاپلیس»عمدتاً مشغول قاچاق سیگار بود و صاحبانش پول هنگفتی از راه فرار از مالیات و سرپیچی از پرداخت تعرفههای گمرکی به دست آوردهاند.
در آن زمان نظارت بر واردات دخانیات و مشروبات الکلی به روسیه بر عهدهٔ سازمان امنیت این کشور بود.
به گزارش «پروئکت»، اینکه ایگور کسایف و سرگئی کاتزیف هیچگاه به دلیل فعالیتهای غیرقانونی خود پاسخگو نشدهاند چنین توضیح داده میشود که آنها از سه دهه قبل سود خود را با مأموران ارشد سازمان امنیت روسیه و بهویژه با خانوادهٔ نیکلای پاتروشف تقسیم میکنند.
پاتروشف ۱۰ سال رئيس سازمان امنیت روسیه و سپس ۱۶ سال رئيس شورای امنیت ملی روسیه بود. او همچنان از نزدیکترین افراد به ولادیمیر پوتین و از بانفوذترین سیاستمداران روسیه است.
ولادیمیر آنیسیموف که در ابتدا رانندهٔ پاتروشف بود و بعداً به معاونت سازمان امنیت روسیه رسید، اکنون نظارت بر سیستم امنیتی شرکت «مگاپلیس» را برعهده دارد.
به گزارش «پروئکت»، اکثر رقبای «مگاپلیس»، تحت فشار بازرسیهای ادارهٔ مالیات و بازجوییهای سازمان امنیت، بهمرور ناچار شدهاند با ایگور کسایف و سرگئی کاتزیف شریک شوند یا سهم خود از بازار را به آنها واگذار کنند.در سال ۲۰۰۳ ایگور کسایف و سرگئی کاتزیف بنیادی «غیرانتفاعی» به نام «مونولیت» تأسیس کردند که همچنان به فعالیت خود ادامه میدهد.
به گزارش «پروئکت»، این بنیاد که هیئت مدیرهٔ آن از اعضای کنونی و پیشین افاسب (سازمان امنیت روسیه) تشکیل شده، داراییهای خود را بیش از دو میلیارد روبل اعلام کرد که برای یک شرکت غیرانتقاعی در روسیه امری غیرعادی است.روزنامهٔ «نوایا گازتا» پیشتر گزارش داده بود که غولهای نفتی روسیه مانند «گازپروم» و «روسنفت» نیز از حامیان مالی بنیاد «مونولیت» هستند.به گزارش «پروئکت»، این بنیاد همچنین صاحب املاک و داراییهای اعلامنشدهای مانند یک تفرجگاه در بندر سوچی است که برای مإموران پیشین و کنونی سازمان امنیت روسیه دایر شده و مدیریت آن برعهدهٔ ویکتور پاتروشف برادر ارشد نیکلای پاتروشف است.
از دیگر نمونههای این داراییهای مخفیانه، مجتمع مسکونی در حومهٔ مسکو است که به جای یک مهد کودک ساخته شده است؛ این مهد کودک در دورهٔ اتحاد شوروی سابق متعلق به سازمان امنیت کشور بود اما با حمایت مالی ایگور کسایف «بازسازی شد» و در نتیجه، ۲۰ مإمور ارشد افاسب، بدون اینکه هزینهٔ ساخت و حتی عوارض دولتی پرداخت کنند، صاحب آپارتمانهایی شدهاند که ارزش هر یک از آنها حدود دو و نیم ملیون دلار برآورد میشود.اما به گزارش «پروئکت»، بنیاد «مونولیت» نه تنها برای پولدار کردن مأموران ارشد امنیتی روسیه تأسیس شده بلکه در وهلهٔ نخست نقش صندوق عملیاتهای مخفیانهٔ امنیتی و همچنین طرحهای تسلیحاتی را ایفا میکند که دولت روسیه نمیخواهد دست داشتن در آن را بپذیرد.
براساس این گزارش، این بنیاد غیرانتفاعی اکنون به یک تجارت سودآور تبدیل شده است. گفته میشود سرمایهگذاری «مونولیت» در تولید سلاحهایی که ارتش روسیه در جنگ علیه اوکراین استفاده میکند، طی دو سال گذشته حدود ۳۰ درصد رشد کرده و در سال ۲۰۲۴ حدود ۳۰ میلیارد روبل بود.
ایگور کسایف در بهار ۲۰۲۲، حدود دو ماه پس از آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین، تحت تحریمهای اتحادیهٔ اروپا قرار گرفت و اعلام کرد از مدیریت تمام طرحهای خود در روسیه کنارهگیری میکند.اما «پروئکت» میگوید این «کنارهگیری» صرفاً روی کاغذ انجام شد.
بهعلاوه، براساس این گزارش، ابرشرکتهایی مانند «بریتیش امریکن توباکو»، «تنباکوی ژاپن» و «فیلیپ موریس» همواره میدانستهاند که بخش قابلتوجهی از درآمد فروش دخانیاتشان در روسیه به جیب پاتروشف و نزدیکانش سرازیر میشود و بهرغم جنگ و تحریم این روند ادامه دارد.
به گزارش «پروئکت»، هر یک از این شرکتها تا یک سال پیش از طریق «مگاپلیس» در روسیه سیگار میفروختند و در سال ۲۰۲۳، فیلیپ موریس ۵۶ میلیارد روبل و تنباکوی ژاپن ۴۳ میلیارد روبل سود داشتند. تنها در سال ۲۰۲۴، بهدستور دولت روسیه، این شرکتها از دریافت سود فروش سیگارهای خود در روسیه محروم شدند.
شرکت روسی «مگاپلیس» که از ۱۵سال پیش به کمک ویکتور یانکویچ، رئيسجمهور فراری اوکراین، وارد بازار این کشور شد و سه سال بعد ۹۹ درصد آن را در اختیار گرفت، همچنان از طریق یک نمایندگی خود در لندن در اوکراین فعالیت میکند.ایگور کسایف و سرگئی کاتزیف که پیش از جنگ، تعطیلات خود را عمدتاً در تفرجگاههای اروپا سپری میکردند، دیگر به کشورهای غربی سفر نمیکنند؛ اما اعضای خانوادهشان طی سه سال گذشته بارها در تفرجگاههای فرانسه و ایتالیا دیده شدهاند.
کسایف که گذرنامهٔ قبرسی نیز دارد، همچنان صاحب یک جزیره در فنلاند است و دستکم دو قایق تفریحی او هنوز توسط مقامات اروپایی ضبط نشده است. کاتزیف هم یک ویلای تاریخی در ایالت اورگان دارد.«پروئکت» نوشته است که جویای توضیحاتی در این زمینه شده اما هیچکدام از شرکتهای غربی که در گزارش نام آنها ذکر شده، به سؤالات خبرنگاران پاسخ ندادهاند.