نویسنده‌ای که ادبیات فولکلور ایران را جهانی کرد

خالق داستان‌های مجید بسیار ساده و روان می‌نویسد و داستان‌هایش سرشار از رنگ و بوی ایرانی است. جالب است که این قصه‌ها نه تنها در ایران که در سراسر جهان طرفداران خاص خود را دارد. آثار او تاکنون به چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده و او را می‌توان از جمله نویسندگان بین‌المللی به حساب آورد. مرادی کرمانی در دوره‌ای که اکثر نویسندگان به سمت نگارش داستان‌های مدرن، پست مدرن و رئالیسم جادویی می‌روند؛ با اتفاقات ساده، داستان‌هایی نوشته که در ذهن‌ها ماندگار شده است. امروز کسی را نمی‌شناسیم که قصه‌های مجید را نخوانده باشد یا دست کم سریال آن را ندیده باشد. همین امروز اگر کنترل تلویزیون دست‌مان باشد و شبکه‌ای قصه‌های مجید را پخش کند با آنکه بار‌ها آن را دیده و از حفظ هستیم باز بدون اینکه بخواهیم جذب آن می‌شویم و تا پایان نگاهش می‌کنیم.

هوشنگ مرادی کرمانی ساده‌نویس است. او به دنبال پیچیدگی خاصی در آثارش نیست و نمی‌خواهد دانش و سواد خود را به رخ مخاطب بکشد. صرفاً یک اتفاق ساده را بسط می‌دهد و آن را با طنز شیرینی که خاص خودش است به مخاطب می‌چشاند.  مرادی کرمانی را به حق می‌توان ازجمله تأثیرگذار‌ترین نویسندگان در ادبیات کودک و نوجوان به‌شمار آورد که جانی تازه به این ادبیات بخشید و به اصطلاح آن را شناسنامه‌دار کرد. او جوایزی چون جایزه جهانی هانس کریستین اندروسن، جایزه کتاب سال ۱۹۹۴ کودکان و نوجوانان اتریش، سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه در دوازدهمین جشنواره فیلم فجر، جایزه مهرگان ادب، عنوان نویسده برگزیده کشور کاستاریکا و جایزه خوزه مارتینی (نویسنده و قهرمان ملی آمریکای لاتین) در سال ۱۹۹۵ را به خود اختصاص داده است.

زندگینامه
مرادی کرمانی در ۱۶ شهریور ۱۳۲۳ در روستای سیوچ از توابع بخش شهداد کرمان متولد شد. وی به گونه‌ای دوران کودکی خود را در قصه‌های مجید انعکاس داده است. فعالیت‌های هنری خود را از سال ۱٣۴٠ با رادیو کرمان آغاز کرد و این فعالیت را در تهران ادامه داد. او در خاطراتش بیان می‌کند که چگونه و با چه آرزویی در آذر ۱۳۴۷ اولین داستان خود را با نام «کوچه ما خوشبخت‌ها» را که حال و هوای طنز آلود داشت، برای احمد شاملو برد تا در مجله خوشه به چاپ برساند و موفق شده و از‌‌ همان سال نویسندگی را با مجله خوشه آغاز کرد. سپس قصه‌های مجید را برای برنامه «خانواده» رادیو ایران نوشت. همین قصه‌ها جایزه مخصوص «کتاب برگزیده سال۱۳۶۴» را نصیب وی ساخت. از تالیفات مرادی فیلم‌های متعددی ساخته شد از جمله داستان صنوبر محصول افغانستان، سریال قصه‌‏های مجید با کارگردانی کیومرث پوراحمد، فیلم سینمایی «خمره» با کارگردانی ابراهیم فروزش، فیلم سینمایی «مه‌مان مامان» با کارگردانی داریوش مهرجویی و فیلم سینمایی «تنور»، «چکمه» و سریال تلویزیونی «مثل ماه شب چهارده» با کارگردا نی محمدعلی طالبی.

مرادی کرمانی تا به حال ۱۶ کتاب تالیف کرده که همه آن‌ها به چاپ‌های مکرر رسیده است. او خود قهرمان داستان‌هایش است و در این خصوص گفته: «این داستان‌‏‌ها، حاصل چنگ زدن و تلاش من در زندگی است؛ یعنی من به زندگی خودم چنگ زدم و آن را به تصویر کشیدم و داستان‌‏‌هایم همه ریشه در زندگی من دارد. زمانی که دیدم مردم دردهای مرا گوش نمی‌‏دهند، سعی کردم آن‌ها را به زبان طنز بگویم».

آثار مرادی کرمانی همه‌خوان است و از مغلق‌نویسی می‌پرهیزد
محمود برآبادی با بیان اینکه هوشنگ مرادی کرمانی بی‌شک یکی از معروف‌ترین نویسندگان کودک و نوجوان ایران است که در سطح بین‌المللی شناخته شده است؛ به خبرنگارایلنا می‌گوید: علت این مسئله به چند شاخصه در آثارش بازمی‌گردد. او نویسنده‌ای است که بسیار روان و قابل فهم می‌نویسند و آثارش برای همه مخاطبان از بزرگسال گرفته تا خردسال قابل فهم است و به اصطلاح آثارش همه‌خوان است و پیچیده و مغلق نمی‌نویسد و همین باعث شده طیف وسیعی از خوانندگان را به خود جذب کند. او ادامه می‌دهد: مرادی کرمانی طنز خاصی دارد که نثرش را شیرین و دوست داشتنی می‌کند. گرچه ممکن است واقعه تلخی را بازگو کند اما ان را با چنان شیرینی و حلاوتی نقل می‌کند که خواننده از آن اتفاق تلخ هم لذت می‌برد. به‌طور مثال قصه‌های مجید زندگی نوجوانی در یک خانواده تنگدست را نقل می‌کند اما این داستان با شیرینی خاصی همراه شده است.

برآبادی با اشاره به اینکه یکی دیگر از علل متفاوت بودن آثار مرادی کرمانی وجه تصویری بودن آن است؛ می‌گوید: مرادی کرمانی به دلیل تحصیل در رشته‌های سینمایی بسیار تصویری می‌نویسد و تاکنون بیشترین اقتباس‌های سینمایی، از یک اثر ادبی، از کارهای او بوده. روش کار مرادی کرمانی به این ترتیب است که موضوع کوچکی را انتخاب می‌کند و سپس به بسط و گسترش آن می‌پردازد. داستان‌هایی مثل «مهمان مامان» یا «مربای شیرین» موضوعات بغرنجی نیستند اما با توانایی خاص نویسنده به داستان‌هایی ماندگار بدل شدند.

این نویسنده درباره شخصیت مرادی کرمانی معتقد است: او از لحاظ زندگی اجتماعی و آراء همیشه متعادل بوده است و به همین دلیل از آسیب‌هایی که در جامعه ما وجود دارد که گاهی هم دامن نویسندگان را می‌گیرد؛ در امان مانده است. تمام هم و غمش ادبیات است و فقط به آن می‌اندیشد. او با اشاره به ترجمه آثار مرادی کرمانی به زبان‌های مختلف دنیا می‌گوید: ترجمه آثار ایرانی به خارجی معمولاً توسط کسانی انجام شده که خودشان زبان مادریشان فارسی بوده و طبیعی است که سراغ معروف‌ترین نویسنده‌های ایرانی هم رفتند و کارشان را ترجمه کردند. درست است که مرادی کرمانی یک نویسنده ایرانی است ولی آثارش رنگ و بوی بومی دارد. فرهنگ طبقات متوسط، طبقات روستایی و زندگی عشایری را در آثار او می‌بینیم. همین آثار بومی برای خارجی‌ها جاذبه دارد و تمایل به خواندن پیدا می‌کنند. او بسیار ساده و شیرین می‌نویسد و طنز خاصی در آثارش وجود دارد که بسیار تأثیرگذار است.

برآبادی در پاسخ به این سوال که تفاوت کار مرادی کرمانی در ادبیات فولکلور با دیگر نویسندگانی که در این زمینه کار کرده‌اند؛ چیست، معتقد است: «نه‌تر و نه خشک» داستان فولکلوری است که تبدیل به رمان شده. مرادی کرمانی نه در بازنویسی چندان وارد شده و نه خیلی به آثار کلاسیک توجهی نشان داده. ادبیات کهن و فولکلوریک را خیلی‌ها عیناً جمع‌آوری کردند. از آقای درویشیان گرفته تا آقای محمدرضا شمس که «قصه‌ها و افسانه‌ها» را جمع آوری کرده. اما کار مرادی کرمانی این است که براساس این قصه‌ها داستان خود را خلق می‌کند و با بسط رویدادهای داستان، داستان جدیدی خلق می‌کند. این فرق آثار مرادی کرمانی با آثار دیگر فولکلور ایران است. او در پایان تولد مرادی کرمانی را تبریک می‌گوید و ادامه می‌دهد: امیدوارم مرادی کرمانی سلامت و فعال در عرصه ادبیات کودک حضور داشته باشد و تا بتوانیم از آثار او بهره‌مند شویم.

آثار مرادی کرمانی

داستان:
خمره
آب انبار
معصومه
من غزال ترسیده‌ای هستم
قصه‌های مجید (۱۳۵۸)
بچه‌های قالیبافخانه (۱۳۵۹)
نخل (۱۳۶۱)
چکمه (۱۳۶۱)
داستان آن خمره (۱۳۶۸)
مشت بر پوست (۱۳۷۱)
تنور (۱۳۷۳)
پلو خورش
مه‌مان مامان (۱۳۷۵)
مربای شرین (۱۳۷۷)
لبخند انار (مجموعه داستان)
مثل ماه شب چهارده
نه ترو نه خشک
شما که غریبه نیستید (خاطرات)
ناز بالش
کبوتر توی کوزه
هوشنگ دوم
ته خیار
فیلمنامه:
کاکُلی
تیک تاک
کیسه برنج
مه‌مان مامان
نمایشنامه:
کبوتر توی کوزه
پهلوان و جراح
ماموریت (تلویزیونی)
اقتباس سینمایی:
داستان صنوبر (بیگانه)، محصول افغانستان
قصه‌های مجید (چهارده داستان) یازده فیلم تلویزیونی و سه فیلم سینمایی، کارگردان کیومرث پوراحمد
خمره (فیلم) کارگردان: ابراهیم فروزش
چکمه (فیلم) کارگردا ن: محمدعلی طالبی
مه‌مان مامان (فیلم) کارگردا ن: داریوش مهرجویی
تنور (فیلم) کارگردان: فرهنگ خاتمی
مثل ماه شب چهارده، ۱۱ قسمت سریال تلویزیونی، یک فیلم سینمایی (کارگردان: محمدعلی طالبی).