در سازمان‌های اطلاعاتی مخوف سوریه چه خبر بود؟

گروه بین‌الملل: فراس کیلانی، خبرنگار بی‌بی‌سی عربی، به یکی از بخش‌های مخفی و مخوف رژیم سابق سوریه راه یافته است؛ مکانی که بازداشت‌ها و شکنجه‌ها در آن انجام می‌شد. او به دنیایی قدم گذاشته که تنها تعداد بسیار کمی از افراد بیرونی توانسته‌اند به آن دسترسی پیدا کنند.
در زیرزمین ستاد امنیت دولت سوریه، ما با بخش هولناکی از شبکه اطلاعاتی مخفی این کشور مواجه می‌شویم که دهه‌ها پایه‌های قدرت رهبری سرکوبگر سوریه را مستحکم نگاه داشته بود. سلول‌های کوچکی با درهای فولادی ضخیم، ردیف به ردیف کنار هم قرار داشتند و برای نگهداری زندانیان استفاده می‌شدند. با نگاهی به درون یکی از این سلول‌ها، فضایی به طول ۲ متر و عرض ۱ متر می‌بینیم که لکه‌هایی تیره بر دیوارهای کثیف آن دیده می‌شود. تنها نوری که به اینجا می‌رسد از روزنه‌های کوچک بالای دیوارها است که اجازه ورود اندکی نور خورشید را می‌دهد. بازداشت‌شدگان گاهی ماه‌ها در این سلول‌ها حبس و بازجویی و شکنجه می‌شدند.
این سلول‌ها درست زیر سطح خیابان در منطقه پرتردد کفر سوسه در مرکز دمشق قرار دارند، که ساختمان اصلی سازمان امنیت در آن واقع شده است. روزانه هزاران شهروند عادی سوری از کنار این مکان می‌گذشتند و به زندگی روزمره خود می‌پرداختند، در حالی که تنها چند متر با محلی که هموطنانشان در آن بازداشت و شکنجه می‌شدند، فاصله داشتند. در یکی از راهروها، تصاویر پاره شده رئیس‌جمهور برکنار شده به همراه انبوهی از پرونده‌هایی که سازمان‌های اطلاعاتی برای زیر نظر داشتن فعالیت‌های میلیون‌ها نفر استفاده می‌کردند، روی زمین ریخته شده است. زندانیان پس از بازداشت موقت در این مکان، به زندان‌های طولانی‌ مدت مانند زندان بد نام صیدنایا در حومه پایتخت منتقل می‌شدند.
این مرکز تنها بخشی از شبکه گسترده‌ای است که دولت پیشین سوریه آن را اداره می‌کرد.
گروه نظارتی مستقل «شبکه حقوق بشر سوریه» از زمان آغاز قیام علیه اسد در سال ۲۰۱۱ تا ژوئیه سال گذشته، ۱۵۱۰۲ مورد مرگ ناشی از شکنجه در زندان‌های سوریه را ثبت کرده است. طبق برآورد این گروه، تا ماه اوت امسال بیش از ۱۳۰ هزار نفر همچنان در بازداشت یا حبس اجباری به سر می‌برده‌اند. سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرده که دولت پیشین سوریه، دهه‌ها از شکنجه و ناپدیدسازی اجباری به عنوان ابزاری برای سرکوب مخالفان استفاده می‌کرده است. این سازمان، نهادهای اطلاعاتی سوریه را «غیرپاسخگو» توصیف می‌کند.
در فاصله چند صد متری ساختمان اصلی سازمان امنیت دولتی، به اداره کل اطلاعات می‌رسیم که بخش دیگری از شبکه سازمان‌های جاسوسی سوریه است. مخالفان دولت اسد ادعا می‌کنند که این سازمان یکی از نهادهایی بوده که تمامی جزئیات زندگی روزمره مردم را زیر نظر داشته است. در داخل ساختمان، با اتاق سرور کامپیوتر روبرو می‌شویم؛ کف و دیوارها به طرز خیره‌کننده‌ای سفید هستند و ردیف‌های متوالی واحدهای سیاه ذخیره‌سازی داده با صدای ملایمی در حال کار هستند. با اینکه برق در بیشتر مناطق دمشق قطع شده است، به نظر می‌رسد این مرکز آنقدر اهمیت دارد که منبع برق اختصاصی خود را داراست.
با وجود سیستم‌های دیجیتال، حجم عظیمی از اسناد کاغذی نیز در این مکان وجود دارند که همگی سالم و دست‌نخورده به نظر می‌رسند. پرونده‌ها در کمدهای فلزی کهنه‌ای انباشته شده‌اند که دیوار یکی از اتاق‌ها را پوشانده‌اند. در اتاق دیگر، ردیف به ردیف دفاتر ثبت اطلاعات از کف تا سقف روی هم تلنبار شده‌اند. به نظر می‌رسد کارکنان این مرکز در هنگام فروپاشی رژیم، پیش از فرار از محل، فرصتی برای از بین بردن اسناد و مدارک نداشته‌اند. این اسناد به سال‌ها پیش برمی‌گردند و هیچ چیزی از بین نرفته است. حتی جعبه‌هایی پیدا کرده‌ایم که حاوی پوکه‌های گلوله‌های شلیک‌شده هستند.
در بخش دیگری از این مرکز، سلاح‌هایی از جمله خمپاره‌اندازها و مین‌های زمینی قرار دارند. یکی از اعضای گروه هیئت تحریر شام، که کنترل دمشق را در دست گرفته، ما را همراهی می‌کند. از او درباره دلیل وجود این سلاح‌ها در این مکان می‌پرسم. او می‌گوید در دوران همکاری رژیم اسد با روسیه، «تمام نهادهای دولتی به مراکزی برای جنگ و سرکوب مردم سوریه تبدیل شدند». انبوه اسناد و مدارک کامپیوتری موجود در اداره کل اطلاعات می‌توانند نقش مهمی در پیگردهای قانونی آینده علیه افرادی که مسئول بازداشت و شکنجه شهروندان سوری بوده‌اند ایفا کنند.
احمد شرع، معروف به ابومحمد جولانی، رهبر گروه هیئت تحریر شام، در بیانیه‌ای که خبرگزاری رویترز آن را مشاهده کرده، اعلام کرده است که تمام افرادی که در شکنجه یا قتل زندانیان در دوران رژیم پیشین دست داشته‌اند، تحت تعقیب قرار خواهند گرفت و هیچ گونه عفوی در کار نخواهد بود. او در پیامی که در تلگرام منتشر شد، اعلام کرد: «ما این افراد را در سوریه تعقیب خواهیم کرد و از کشورهای دیگر می‌خواهیم کسانی را که فرار کرده‌اند، به ما تحویل دهند تا بتوانیم عدالت را اجرا کنیم.» اما پیامدهای فروپاشی شبکه امنیتی سوریه می‌تواند بسیار فراتر از مرزهای این کشور گسترش یابد.
پرونده‌های متعددی پیدا کردیم که به اردن، لبنان و عراق نیز مرتبط هستند. اگر این اسناد علنی شوند و ارتباطات میان افراد سرشناس این کشورها و سرویس‌های امنیتی اسد را فاش کنند، ممکن است موجی از تکان‌های شدید در سراسر منطقه ایجاد کنند. افشای بخش‌های بیشتری از دستگاه امنیتی پیشین اسد می‌تواند پیامدهای بسیار وسیعی به همراه داشته باشد.