دانشگاه‌‌ها محل دانش هستند يا توليد مدرك؟

عطا افشاریان

---

گروه جامعه: به طور حتم یکی از دستاوردهای بزرگ بعد از انقلاب، تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی و پیام‌نور و همچنین توسعه مراکز تحصیلات تکمیلی بوده است. هدفگذاری و تلاش مسئولین در این جهت یکی از ارزنده ترین خدمات به افزایش آگاهی مردم، توسعه و آموزش نیروی انسانی و همچنین رشد فرهنگی - اجتماعی کشور بوده است. چرا که توسعه آموزش عالی سبب ایجاد فرصتهای بیشتر گردیده و به تبع آن، کشف و رشد استعدادهای بیشتری صورت خواهد گرفت.

توسعه مراکز آموزشی به غنای فرهنگی و توسعه انسانی کمک شایانی خواهد نمود و دانشگاهها را باید یکی از مهمترین ارکان توسعه پایدار دانست. ولی باید توجه داشت که تنها توسعه کمی دانشگاهها کافی نیست و باید همزمان با توسعه کمی، کیفیت خروجی این دانشگاهها را نیز بالا برد. دانشگاه آزاد و پیام نور و غیر انتفاعی در سالهای اخیر به طور چشم گیری افزایش یافتند، به شکلی که کمتر شهر کوچک و بزرگی را مي‌توان یافت که فاقد دانشگاه باشد. حتی شهرهایی هستند که فاقد امکانات آموزشی مناسب فنی حرفه‌اي و دبیرستان هستند ولی دارای دانشگاه مي‌باشند.

سوال اینجاست که آیا این گستردگی دانشگاهها نقشی در توسعه علمی کشور داشته است؟ مدرک گرایی و عدم برنامه ریزی مناسب آموزشی و انسانی در سطح کلان در کشور و اجرای برنامه های آزمون و خطای آموزشی، نیروی انسانی بالایی را در کشور دچار سردرگمی و هدر رفتن نموده است. نیروی انسانی که بدون آن توسعه غیر ممکن خواهد بود.

متاسفانه دانشگاه و دانشگاه رفتن از منظر جامعه و خانواده ها بعنوان صرفا یک هدف تعیین گردیده است، آن هم بدون استعداد یابی موثر، و از جانب دولت نیز برنامه مشخصی برای توسعه منابع انسانی وجود نداشته و ندارد و به نظر مي‌رسد دانشگاه و تحصیل برای دولتها نوعی ایجاد اشتغال تلقی مي‌گردیده است چرا که دانشجویان در آمار و ارقام بیکاران نمی گنجند و مادامیکه افراد در دانشگاه باشند احتمالا کمتر جویای کار خواهند بود.

مدرک گرایی و هجوم به دانشگاهها برای صرفا گرفتن مدرک، سبب هدر رفتن منابع عظیم مالی در خانواده ها و به تبع آن کل اقتصاد کشور و به دنبال آن هدر رفتن منابع انسانی خواهد شد. البته به این جریان عظیم کنکورگرایی و گزینش بر اساس تست و در نهایت مدرک گرایی، باید مقالات و پایان نامه های فروشی را نیز در نظر گرفت. شغلی جدید که برای دانشجویان مقالات و پایان نامه فراهم مي‌سازد تا طی مراحل رشد برای آنها راحت تر گردد.

خروجی‌هایی که در حالت ایده آل یعنی زمانیکه خود دانشجویان تحقیق را بر عهده داشتند، اثری در حل مشکلات کشور نداشت، چه رسد به اینکه این مقالات از میدان انقلاب تهران تهیه شوند. کافی است در محدوده کتاب فروشیهای روبروی دانشگاه تهران قدم زده باشید، حتما شاهد خواهید بود که افرادی بازاریابی مقاله ISI و پایان نامه را انجام مي‌دهند. رشد و توسعه دانشگاهها امری مطلوب است ولی دانشگاههایی که حتی در حد دبیرستانها و مراکز فنی حرفه‌اي نیز تولید علم ندارند و تنها مکانهایی برای مدرک گرفتن، دریافت هزینه تحصیل و وقت گذراندن شده اند، در چنین مراکزی علم و اندیشه تولید نخواهد شد.

در شرایط و موقعیت جدید کشور، به نظر مي‌رسد که مدیریت جدید وزارت علوم باید سامانی به دانشگاههای کشور بدهند قبل از اینکه جایگاه علمی کشور بیش از این سقوط کند. دانشگاه آزاد و پیام نور یک فروشگاه زنجیره‌اي نیستند که در هر شهر یا روستایی شعبه احداث نمایند. باید در فکر مطالعات منطقه‌اي و تدوین نقشه جامع استعدادهای منطقه‌اي باشند و سپس نسبت به ایجاد مراکز فنی حرفه‌اي آزاد با امکانات مناسب جهت حرفه آموزی و تخصص فنی کامل، در راستای احیای صنایع از میان رفته و هنر های منطقه‌اي گام بردارند.

امروز نیاز کشور به نیروهای فنی متخصص و نیروهای مسلط به کارآفرینی در کارگاههای کوچک هنری و صنعتی، به خوبی احساس مي‌شود و هنرهای دستی در شهرها و روستاها در حال نابودی هستند. شاید زمان آن رسیده است که نظام آموزشی کشور نیز همگام با اهداف کلان کشور، دچار تحول گردد تا بتواند باری از مشکلات آینده کشور بردارد.