مرجان سعید- روزنامه بهار:
مراغه؛ این خط خوانای تاریخ و دومین شهر باستانی منطقه آذربایجان و شهری که روزگاری پایتخت سلسلههای تاریخی احمدیلیان، اتابکان آذربایجان و ایلخانیان بوده و رصدخانهای به یادگار از خواجهنصیرالدین توسی و دوره ایلخانیان را در خود جای داده است. باغشهری زیبا که در دامنه کوه سهند قرار دارد و دومین شهر پرجمعیت استان آذربایجانشرقی است. اما حالا عدهای با تیشه به ریشه تاریخ این شهر افتادهاند و گویا به بهانه اقتصاد و رونق آن قصد دارند بخشی از آثار باستانی این شهر تاریخی را از بین ببرند. این فاجعه بزرگ که معالاسف اخیرا در ایران دامنه آن گسترش یافته است، بعد از اقدام به تخریب ارک تبریز و شهرهای دیگر این بار به مراغه رسیده است. خبر بسیار تاسفبار بود: پروژه مجتمع تجاری کبود، در حریم گنبد کبود و برج مدور مراغه کلید خورد و گودبرداریهای عمیقی در این راستا در حریم این آثار 800 ساله در حال انجام شدن است و کسی به داد این آثار نمیرسد. این برجها بهعنوان شاخصترین آثار تاریخی شهرستان مراغه مطرح هستند و عمارت گنبد کبود و برج مدور که به نام مقبره مادر هلاکوخان نیز معروف است، اینک در معرض نابودی قرار دارند و هر آن احتمال فرو ریختن این برجها میرود.
عملیات تخریب متوقف شود
در این رابطه با ناصر دبیر، رئیس موزه مراغه، کارشناس ارشد مرمت آثار و اشیای فرهنگی تاریخی و دبیر کارگروه مطالعات ایلخانی انجمن تاریخپژوهان گفتوگویی ترتیب دادیم که وی در زمینه تخریب گنبد کبود و برج مدور به بهانه ایجاد یک مجتمع تجاری با عنوان مجتمع تجاری کبود، توسط یک شرکت خصوصی، اعتقاد دارد: «با تعمق در موضوع تجاریسازی انبوه در پیرامون گنبد کبود و برج مدور مراغه محقق میشود که در یک طرف موضوع مردم، حقوق مکتسبه عمومی یعنی ثروت اهل شهر و منافع ملی مطرح است که هر از گاهی همراه با توسعه تخلفات سرمایهگذار در حریم آثار با اعتراضاتی همراه و پس از مدتی فروکش کرده است ولی این بار با توسعه شبکههای اجتماعی و شکلگیری سازمانهای مردمنهاد قدری متفاوت و در وسعت بیشتر در فضای مجازی به عنوان افکار عمومی انعکاس یافته است. این امر با وجود اینکه قدری دیرهنگام میباشد ولی مبارک است و امیدوارم دستور توقف عملیات از سوی دادستان محترم محترم مراغه با استماع و بررسی همهجانبه موضوع به تجدید رفتار و روند اجرای پروژه منجر و با تصحیح و تلطیف خطاهای مکرر موجب التیام و درمان زخم کهنه بر پیکر آثار شاخص سلجوقی و مردم فهیم و فرهنگی منطقه و کشورمان شود.»
نادیدهانگاری سود معنوی
به نظر میرسد تخریب آثار باستانی که متاسفانه به یک رویه نامیمون تبدیل شده است، همواره با نگاه سود اقتصادی، صورت میپذیرد؛ غافل از اینکه سود معنوی ناشی از وجود آثار تاریخی بیشتر از سودهای تجاری زودگذر خواهد بود. رئیس موزه مراغه در این زمینه اعتقاد دارد: «در طرف دیگر این موضوع شرکت عمران و بهسازی با هیأت مدیره و اعضای ذینفع با حقوق مکتسبه خصوصی یعنی ثروت ذینفع است که اگرچه در ظاهر با تعامل و طی نشستهای مکرر و با توافق با مدیریت شهری و مدیران میراث فرهنگی کار خود را پیش میبرد ولی در تقابل با همه گروهای مقابل بوده و انگار توانسته است تقابل میان سنت و مدرنیته را جا انداخته و آهنگ توسعه سرمایه خود را با نوای سکوت یا غفلت سنت تداوم بخشد و در جریان این تقابل تعاملنما به چیزی کمتر از برد و باخت نمیاندیشد که البته این امر چیز غریبی هم نیست و ضرورت و ذات نگاه در بخش خصوصی و بنگاههای صرف اقتصادی است. آنچه که غریب جلوه میکند ادعای توسعه شهری و عنوان طرح ساماندهی پیرامون برجهای کبود و مدور یا طرح بهسازی و نوسازی پیرامون برج کبود و مدور و باور یا غفلت مسئولین و مدیریت شهری است.»
بیتوجهی به حریم آثار باستانی
از دبیر در رابطه با تخلفات صورت گرفته در زمینه تخریب گنبد کبود و برج مدور میپرسم که پاسخ میدهد: «آغاز طرح ساماندهی پیرامون برجهای کبود و مدور با فرض فهم و اهداف مشترک ساماندهی محوطه و تخصیص و بهبود فضاهای فرهنگی و عمومی ضمن ملاحظه توجیه اقتصادی طرح فیمابین اعضای کمیسیون و شرکت سرمایهگذار شکل گرفته و طرح پیشنهادی در کمیسیون با تخصیص فضا به میزان 50 درصد به عنوان باغ تخت ایرانی، 17. 6 درصد به عنوان اقامتی و گردشگری، شش درصد به عنوان موزه و نمایشگاه و تنها 26. 4 درصد به عنوان مختلط تجاری، اداری و پارکینگ بررسی شده است ولی متعاقب آن همواره با پیشروی شرکت، مدیریت شهری و استانی عقب نشستهاند. در مرحله بعدی هم حرمت حریم آثار حفظ نشده و محدوده آن به هر دلیل از 75 متر به 25 مترمحدود و نقشهها تهیه و در مرحله آغاز اجرا این هم رعایت نشد. با پیدا شدن پی و پایه برج سوم و چهارم در مراحل مختلف مطالعه، کافی بود که طرح کلی مورد بازبینی و بررسی مجدد قرار گرفته و راهکار مقتضی اتخاذ شود که متاسفانه بدون توجه به این امر مراحل دیگر طرح، انگار که شالوده هیچ عنصر معماری وجود نداشته، ادامه داشته است.»
دژبر روی تاریخ!
دبیر کارگروه مطالعات ایلخانی انجمن تاریخپژوهان با بیان اینکه رعایت حرمت حریم این آثار تاریخی نه تنها در فضا و محوطه بلکه در نمای منظری با اجرای نمای نامتجانس با مصالح ناهمگون هم نادیده گرفته شده است، ادامه میدهد: «مدت سهسال برای آزادسازی و اجرای تمام طرح پیشبینی شده بود که این کار تا به حال انجام نشده و طرح فقط در بخش تجاری و پارکینگ حدود 30 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و بخشهای فرهنگی و عمومی به هیچ وجه و با هیچ درصدی پیشرفتی نداشته است و بیم آن میرود با پیشرفت قابل توجه بخش تجاری طرح رها شده و سایر قسمتهای طرح بدون هیچ ضمانت و چشمانداز مشخصی معطل بماند. همچنین روش اجرای طرح و عدم اجرای تعهدات استحکامبخشی و تقویت فنی آثار تاریخی قبل از گودبرداری از دیگر موارد روند مخدوش است.
با خاکبرداری و کار ماشینآلات سنگین و استفاده از دژبرهای سنگین و تردد آنها از روی پی و پایه برج پنهان شده سوم و نزدیکترین نقطه به برجها موجب ایجاد مشکلات فنی و ریزترکها در تزئینات تخمیری معرق و معقلی شده که پس از مدتی کنده و از بدنه جدا خواهند شد و لزوم استحکامبخشی فوری پس از این آسیبها را دارد.»