سایه مرگ بر سر دریاچه‌های ایران

یکی دو سالی است خشکی دریاچه ارومیه و خطر نابودی کامل دومین دریاچه شور جهان بر سر زبان ها افتاده است. در زمان فعالیت دولت دهم، از وزارت نیرو خبر رسید تمام پروژه های مطالعاتی سدسازی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه متوقف شده است.از سویی اعلام شد برای جلوگیری از روند خشک شدن این دریاچه منحصر بفرد، از برداشت های غیرمجاز آب در قالب چاه های حفر شده در مسیر این دریاچه و مناطق تاثیرگذار بر تسریع در روند خشکی دریاچه ارومیه جلوگیری می شود.

برخی کارشناسان مسائل آبی در سال های اخیر انتقادات فراوانی را نسبت به احداث سدهای متعدد در مسیر رودخانه های منتهی به دریاچه ارومیه مطرح کرده اند. واکنش مقامات وزارت نیرو این بود که تمام سدسازی ها، برداشت ها و توسعه کشاورزی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه تنها 15 درصد در خشکی این دریاچه نقش دارد و آنچه باعث به وجود آمدن شرایط فوق العاده در این دریاچه شده است، خشکسالی است که از 10 سال پیش تاکنون کشور را درگیر خود کرده است.

دریاچه ارومیه به خاطره ها می پیوندد
با این حال در همان مقطع برخی مباحث پیرامون انتقال آب از سایر حوزه ها، انتقال آب از رودخانه مرزی ارس و همچنین دریای خزر به دریاچه ارومیه مطرح و در مورد آن مباحثی مطرح شد. انتقال آب رودخانه های تاثیرگذار بر دریاچه ارومیه، لایروبی، تغییر نحوه استفاده کشاورزان از آب و بکارگیری روش هایی غیر از کشت غرقابی و مسائلی از این دست به عنوان راهکارهای مهار خشکی دریاچه ارومیه مطرح شد.در سال های اخیر همچنین وقوع طوفان های نمکی به دلیل خشک شدن بخش هایی از دریاچه ارومیه و در معرض خطر قرار گرفتن کشاورزی منطقه غرب کشور به دلیل احتمال وقوع اینگونه طوفان ها نیز مطرح شده است که البته از سوی مقامات وزارت نیرو در دولت سابق رد شد.با آغاز به کار دولت یازدهم، تصمیمات جدی و جدیدی برای نجات دریاچه ارومیه اتخاذ شد و در این زمینه دولت تدبیر و امید در اولین جلسه رسمی هیئت دولت برخی دستورات را در اینباره صادر کرد. دولت تصمیم گرفت کارگروهی متشکل از وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست و برخی دستگاه های ذیربط در این بخش تشکیل و راهکارهای جلوگیری از نابودی دریاچه ارومیه را بررسی کنند.طبق گفته حمید چیت چیان وزیر نیرو، این کارگروه تاکنون راهکارهای مختلفی را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده و از این بین 24 روش در دست بررسی قرار دارد. چیت چیان می پوید انتقالآب از رودخانه مرزی ارس یکی از این روش ها است.

وزیر نیرو: انتقال آب دریای خزر را برسی می کنیم
وزیر نیرو اعلام کرد: انتقال بخشی از آب دریای خزر به دریاچه ارومیه برای جلوگیری از خشکی کامل این دریاچه روش دیگری است که در دست بررسی قرار دارد. ارزیابی ها در اینباره به نحوی است که کارگروه را به این نتیجه برساند که آیا اساسا امکان انتقال آب از دریای خزر به دریاچه ارومیه وجود دارد و یا خیر؟با این حال، در سایه توجهات ویژه دولت و همه بخش ها به دریاچه ارومیه، برخی دیگر از دریاچه های کشور نیز در معرض نابودی کامل قرار گرفته اند؛ همچنین دریاچه های بختگان و مهارلو در استان فارس به دلیل عدم توجه کافی و انجام نشدن هرگونه اقدام پیشگیرانه، امروز به صورت کامل خشک شده اند و از انها جز خاطره ای در اذهان مردم استان فارس باقی نمانده است.

همچنین خبر می رسد که دو دریاچه دیگر طشک و کافتر نیز در استان فارس در معرض نابودی قرار گرفته اند و بخش قابل توجهی از ذخیره آب این دو دریاچه هم از بین رفته است. مرتضی افتخاری از انجام تحقیق توسط موسسه تحقیقات آب درباره خشکی دریاچه های واقع در استان فارس خبر داد و گفت: براساس نتایج به دست آمده از تحقیق حاضر، حدود 117 هزار هکتار از پهنه های آبی این حوضه (شامل دریاچه های طشک، بختگان، مهارلو و دریاچه کافتر) در طول 26 سال گذشته از بین رفته و تبدیل به نمک زارهای مستعد تولید گرد و غبار شده است. رئیس پژوهشکده منابع آب موسسه تحقیقات آب همچنین از استخراج روند بيابانزايي حوضه آبريز بختگان طي 26 سال گذشته با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي خبر داد و درباره انتقادات مطرح شده درباره تاثیر سدسازی ها در خشکی برخی دریاچه های استان فارس مانند آنچه که درباره دریاچه ارومیه مطرح شد، افزود: برخي از محققان معتقدند احداث سدهاي درودزن، سيوند و بندهاي امير و فيض آباد جهت برداشت آب از رودخانه هاي کر و سيوند موجب دخالت بيش از توان محيط در اين منطقه شده كه اين امر موجب شده است تا حيات درياچه هاي زیبای اين حوضه آبريز در معرض خطر جدي قرار گيرد.

مهارلو و بختگان نابود شد!
وي تاکید کرد:‌ بر اين اساس، موسسه تحقيقات آب با توجه به رسالت تحقيقاتي خود در زمينه بررسي علل وقوع برخي چالش‌هاي آب كشور، مطالعه نحوه بروز بیابانزایی در این حوضه را به عنوان نخستين گام در اين زمينه در دستور کار خود قرار داده است. افتخاری در ادامه با اشاره به لزوم استفاده از داده ها و تصاویر ماهواره ای به عنوان یکی از ابزارهای مفید، دقیق و کم هزینه اظهار داشت: نقشه بیابانزایی حوضه آبریز بختگان در دو مقطع زمانی سال های 1366 و 1392 با استفاده از تصاویر ماهواره ای Landsat استخراج شده است. همچنین نعمت الله كريمي؛ كارشناس اصلي این پروژه نیز با اشاره به بحرانی‌ بودن وضعیت این حوضه آبریز از لحاظ وقوع بیابانزایی گفت: براساس نتایج به دست آمده از تحقیق حاضر، حدود 117 هزار هکتار از پهنه های آبی این حوضه (شامل دریاچه های طشک، بختگان، مهارلو و دریاچه کافتر) در طول 26 سال گذشته از بین رفته و تبدیل به نمکزارهای مستعد تولید گرد و غبار شده است

وی ادامه داد: ضمن اینکه حدود 45 هزار هکتار از زمین های این حوضه دچار بیابانزایی با شدت زياد و حدود 23 هزار هکتار از زمین های این حوضه نيز دچار بیابانزایی با شدت كم شده است. کریمی با بیان اينکه در تحقيق یادشده افزون بر مطالعه بیابانزایی، روند تغییرهای ماهانه ریزگردهای موجود در جو حوضه آبریز بختگان نیز مورد مطالعه قرار گرفته است تصریح کرد:‌ در اين راستا از داده های ماهواره MODIS و شاخص عمق اپتیکی ذرات گرد و غبار (Aerosol Optical Depth) در فاصله سال های 1380 تا 1391 استفاده شد.كريمي افزود: براساس نتایج به‌ دست‌ آمده در طول 11 سال گذشته میزان ذرات معلق موجود در آسمان این حوضه آبریز حدود 12 درصد افزایش يافته است که این روند در سال های آینده با توجه به خشک‌ شدن دریاچه های این حوضه آبریز و تبدیل شدن آنها به کانون های گرد و غبار، احتمالا سرعت بیشتری به خود خواهد گرفت و این مسئله لزوم توجه و اهتمام هرچه بیشتر مسئولان مربوطه را می طلبد.