نظرسازی به جای نظرسنجی

رضا صادقیان
دولت سیزدهم به صورت قطره‌چکانی در حال انتشار آمارهای مربوط به تورم، نقدینگی، میزان اشتغال، بیکاری و... است اما طی یک سال اخیر کمتر با نشر نتایج نظرسنجی در حوزه‌های مختلف روبرو هستیم.
یک: آخرین نظرسنجی منتشر شده توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران، مربوط به یک سال و نیم اخیر است و پس از آن خبری از بررسی وضعیت جامعه، دیدگاه شهروندان نسبت به موضوعات مرتبط با اقتصاد، تورم، اجتماع، عدالت و سرمایه اجتماعی و... نظرسنجی صورت نگرفته و منتشر نشده است. حتی در وب‌سایت این نهاد مهم خبری از نظرسنجی‌های انجام شده در سایر کشورها نیست. به نظر می‌رسد برای دولت‌ سیزدهم بود و نبود نظرسنجی‌ها و واکاوی در نگرش مردم نسبت به ساختار قدرت مهم نیست.
دو: انجام نشدن پایش دیدگاه‌های شهروندان نسبت به مسائل جامعه بیش از آنکه برای صاحب‌نظران و اساتید دانشگاه مهم باشد، برای سیاست‌گذاران، صاحبان قدرت و مدیران ارشد دستگاه‌های مختلف دارای اهمیت است. به عبارتی قدرت‌مداران از نوع نگاه مردم نسبت به عملکرد دستگاه‌های سیاسی، اقتصادی و میزان مقبولیت نهادهای اصلی آگاه می‌شوند. فهم نتایج حاصل از نظرسنجی‌ها باعث می‌شود قبل از آنکه مسئولان نسبت به رخدادهای شکل گرفته در لایه‌های زیرین جامعه به صورت واکنشی برخورد کنند و یا نسبت به رویدادها به سوی برخوردهای سلبی و انکار شرایط حاکم بر جامعه بروند، برای حل مسائل اقدامات لازم را انجام بدهند.
سه: در شرایطی که نظرسنجی‌های قابل اطمینان و با ضریب خطا کم توسط مراکز نظرسنجی انجام نشود، صاحبان قدرت قانونی جای تکیه به نتایج نظرسنجی و یافتن راه حل‌های کارشناسی شده هر کدام از مدیران ارشد به نقل‌ها، گفته‌های بدون سند و تکرار دیدگاه‌های شخصی شده اقدام می‌کنند. نگرش‌هایی که بعضا ریشه در مسائل مبتلا به جامعه ندارند. به عبارتی دیدگاه جامعه به سویی دیگر است، اما صاحبان قدرت دغدغه‌های دیگری در سر پرورش می‌دهند و درباره وضعیتی سخن به میان می‌آورند که یا برای عموم شهروندان به عنوان دغدغه معنا نداشته و یا با زیست روزمره آنان بی‌ارتباط است. به عنوان مثال؛ مانور تبلیغاتی برخی رسانه‌ها و فعالان شبکه‌های اجتماعی درباره میزان محبوبیت رئیس دولت سیزدهم در نظر گرفتن جمعیت استقبال کننده سفرهای استانی است؛ در صورتی که اگر کل جمعیت مرکز استان را در نظر بگیریم، بدون تردید نمی‌توان به شاخص محبوبیت و رضایت‌مندی از فعالیت‌های دولت‌مردان تاکید کرد.
چهار: مهمتر آنکه، طی یک سال گذشته و پس از وانهادن نظرسنجی‌های دقیق برخی از چهره‌های سیاسی و افرادی که پیشوند کارشناس فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را یدک می‌کشند و وضعیت موجود برایشان بسیار مطلوب بوده و خواهد بود، برای موجه نشان دادن گفته‌های خودشان به نقل برخی آمارها و نظرسنجی‌ها اقدام می‌کنند که نشانه‌ها و مستندان آن نظرسنجی برای همگان در دسترس نیست. به باور این افراد میزان رضایت شهروندان مطلوب است. آمار مشارکت در انتخابات آینده بسیار امیدوار کننده است. جای نگرانی در اقتصاد نیست. بزرگ‌نمایی آمارهای مربوط به خودکشی و بیکاری کار بیگانگان است. مردم از خودروهای ساخت داخل و قیمت خودروهای مونتاژی رضایت دارند و در بخش‌های مختلف کشور با امید به آینده روبرو هستیم. چنانچه نتایج نظرسنجی‌های سال‌های گذشته را در نظر داشته باشیم، می‌توان مدعی شد تکرار این حرف‌ها صرفا بیان گفتارهای شفاهی و سلیقه‌ای است. گفته‌های که بنیان محکمی ندارند اما به دلایل مشخص و نامشخص از سوی صاحبان نظران متصل به نهاد قدرت بیان می‌شوند.
پنج: نظرسنجی‌ها آینه تمام نمای وضعیت جامعه را در حوزه‌های مختلف به تصویر می‌کشد. احتمالا این تصویر به دلیل آنکه از سوی ذینفعان دستکاری و روتوش نشده برای صاحبان قدرت و مدیران ارشد خوشایند نباشد، اما در مقایسه با گفتارهای سلیقه‌ای و برداشت‌های سطحی از جامعه ایران امروز، واقعی‌تر است. این ارتباط پیوسته با واقعیت‌های جامعه در نظرسنجی‌ها امکان و فرصت حل دشواره‌ها را برای صاحبان قدرت فراهم می‌کند و به معنای دیگر فرصت بازسازی، تجدید نظر و اصلاح رویه‌های نادرست را در اختیار آنان قرار می‌دهد.