تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۹/۱۷ ساعت ۱۴:۵۰
کد مطلب : ۱۴۰۵۸۰
سکونت‌گزینی شهرهای آینده
سیدچمران موسوی
نگاه به آینده شهرها و تلاش برای ساختن شهرهایی بهتر، چندین دهه است که با جدیت و بی‌وقفه ادامه داشته است. «آینده مشترک ما، شعار کنفرانس برانت‌لند در 1983 نروژ بود. در سال 1992 کنفرانس ریودوژانیرو با عنوان اجلاس زمین برگزار شد و ماحصل آن «دستور کار 21» شد. ده سال بعد در سال 2002 و در ژوهانسبورگ، سازوکارهای توسعه پایدار و شاخص‌ها و الزامات آن مورد بحث قرار گرفت و خروجی آن برنامه اجرایی ژوهانسبورگ نام گرفت و در فاصله 20 سال از اجلاس ریو، در سال 2012 نشست ریو+20 برگزار شد که هم دستاوردهای بیست‌ساله را بررسی نمایند و هم برای مسائل نوظهور اقتصادی اجتماعی و زیست‌محیطی چاره‌ای بیندیشند. سند آینده‌ای که ما می‌خواهیم به عنوان میثاق مشترک و تعهد جهانی این نشست پذیرفته شد. ملاحظه می‌شود که در مقیاس جهانی، آینده‌نگری شهری مدت‌هاست کلید خورده است اما در کشور ما علی‌رغم تلاش‌های صورت گرفته هنوز آن‌طور که باید و شاید به موضوع پرداخته نشده است و از این رو کمپین ملی آینده شهری ایران، ضرورت یافته است. به نظر می‌رسد شهرهای آینده در هر نقطه‌ای از جهان باید اولویت‌های زیر را مدنظر قرار دهند:
- مبارزه با فقر
شهرها مکان‌هایی هستند که مسئله و راه‌حل را همزمان در درون خود دارند. آنها پهنه‌‌ای حاصلخیز برای علم و فناوری، فرهنگ و نوآوری، خلاقیت فردی و جمعی و کاهش تأثیر تغییرات آب و هوایی هستند؛ با این‌حال شهرها مکان تمرکز مشکلاتی مانند بیکاری، تبعیض و فقر نیز هستند. همه شواهد و پیش‌بینی‌ها، از افزایش جمعیت شهرنشین در دنیا حکایت دارند، از طرفی دیگر، سازمان ملل پیش‌بینی می‌کند که تا سال 2050 تعداد جمعیت آلونک‌نشین و حاشیه‌نشین در شهرها دو برابر خواهد شد. به نظر می‌رسد شهرهای آینده باید در این مورد حساسیت بیشتری به خرج دهند. باید صدای اقشار کم‌درآمد که در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند کمی رساتر شنیده شود، تصمیم‌گیران شهری باید بدانند که در آینده چه چیزی برای شهرها ارزش است و از طریق ایجاد زیرساخت‌های جدید و مقاوم‌سازی و بهسازی زیرساخت‌های فعلی، به پیشواز آینده بروند.
-استفاده از تکنولوژی و فناوری‌های نوین
شهرهای آینده باید به سمت هوشمندسازی حرکت کنند و به مکانی تبدیل شوند که در آنها تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات با شهرسازی، معماری و حتی با ذهن افراد و شهروندان‌ترکیب شده است و به صورت خلاقانه و نوآورانه، مشکلات امروز و نسل‌های فردا را حل می‌کند. شهرها می‌توانند داده‌ها و اطلاعات را از سطح شهر توسط سنسورها و ابزارهای هوشمند راجع به مسائل مختلفی مانند‌ترافیک گردآوری کنند اما علاوه بر این نیاز است که به صدای شهروندان نیز گوش فرا دهند.
- اهمیت فضاهای عمومی
شهرهای فردا، شهرهایی هستند که به خیابان‌ها و عرصه‌های عمومی که مردم در آنها گردهم می‌آیند اهمیت بیشتری می‌دهند. خیابان‌ها نیروی تحرک و زندگی در شهرها و یک دارایی عمومی ارزشمند هستند. آنها می‌بایست جایگاه والاتری در برنامه‌ریزی و طراحی شهری داشته باشند. خیابان‌ها در بسیاری از شهرهای فعلی 20 تا 30 درصد سطوح شهرها را به خود اختصاص می‌دهند اما مکانی کم‌ارزش صرفاً جهت جابجایی تلقی می‌شوند. در شهرهای آینده، خیابان‌ها باید نقشی بیش از جابجایی از نقطه‌ای به نقطه دیگر داشته باشند. بهترین شهرهای جهان آنهایی هستند که مردم را بعد از کار و مشغله‌های روزانه‌شان به فضاهای عمومی جهت ملاقات یکدیگر می‌کشانند. این شهرها گزینه‌های متنوعی مانند پیاده‌راه و مسیر دوچرخه برای جابجایی شهروندان ارائه می‌دهند. در این فضاهای عمومی، تعامل اجتماعی و مشارکت شهروندی، ارتقا می‌یابد. به نظر می‌رسد در شهرهای فردا باید مردم، رفتارها و فعالیت‌های آنها در متن و محور برنامه‌ریزی و طراحی قرار گیرند.
- اهمیت دادن به شهروندان
همزمان که شهرها و جمعیت شهری رشد پیدا می‌کنند، بر طول عمر بشر نیز افزوده می‌شود. در شهرهای فعلی بسیاری از افراد مسن برای انطباق با محیط شهری، با مشکل مواجه می‌شوند. شهرهای آینده باید دوستدار سالمند باشند و آنها را در برنامه‌ریزی، لحاظ کنند؛ کاری که هم‌اکنون در تعدادی از شهرهای آلمان و اسپانیا و حوزه اسکاندیناوی انجام می‌گیرد. این امر برای کودکان نیز به همان‌اندازه مهم است. در شهرهای فعلی، کودکان با فضاهای شهری غریبه هستند؛ آنها محیط پر استرسی را جهت عبور از خیابان‌ها تحمل می‌کنند حتی در برخی خیابان‌ها عبور آنها ممنوع است. شهرهای آینده، دوستدار کودک خواهند بود. در شهرهای آینده باید انسان هویت و اهمیت واقعی خود را باز یابد.
- صرفه‌جویی در مصرف انرژی
در مقیاس جهانی، شهرها مصرف‌کننده 76 درصد الکتریسیته جهانی هستند و بیشترین میزان مصرف نیز در این زمینه مربوط به بخش حمل‌ونقل است. طبق پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، 90 درصد رشد مصرف انرژی تا سال 2030 در شهرها خواهد بود. شهرهای آینده با توجه به مشکلات موجود، به زیرساخت‌های جدید، نیاز مبرم دارند و خدمات جدید و مدل‌‌های تجاری جدیدی را می‌طلبند. برای پاسخگویی به کمبودها در زمینه حمل‌ونقل، ارتباطات راه دور، انرژی، آب و فاضلاب، طبق پیش‌بینی‌ها تا سال 2030 شهرها به 71تریلیون دلار یعنی چیزی حدود 5/3 برابر GDP کنونی جهان سرمایه‌گذاری نیاز دارند که سهم زیادی از این سرمایه‌گذاری مربوط به حوزه انرژی و حمل‌ونقل است. شهرها اگر بخواهند می‌توانند صرفه‌جویی بیشتری در مصرف انرژی داشته باشند و برای محیط‌زیست، سودمندتر باشند.
شهرها اغلب به عنوان مخرب محیط‌زیست و اضافه بار اکولوژیکی طبیعت قلمداد می‌شوند اما آنها همزمان می‌توانند به عنوان یک مدل و نمونه از کارایی زیست‌محیطی نیز در نظر گرفته شوند؛ زیرا با افزایش‌تراکم و مدیریت بهتر، هزینه ارائه خدمات کاهش می‌یابد، نوآوری‌ترویج می‌شود و رفاه از طریق توسعه اقتصادی میسر می‌شود. شهرها اگرچه در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیرند اما در عین حال دارای شرایط منحصربه‌فردی هستند که می‌توانند با پذیرش نقش رهبری و مدیریت جهانی برای کاهش تغییرات اقلیمی و انطباق با آن اقدام کنند. شهرها باید به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در زمینه تغییر آب و هوا بپردازند در این راستا آنها نیازمند پژوهش و تحقیقات گسترده و نیز متخصصان ماهر و کاربلد هستند. شهرهای کشور ما نیز چه به لحاظ افزایش جمعیت و چه به لحاظ افزایش نقاط شهری، روند رو به رشدی را طی می‌کند. راهکار آینده توسعه شهری کشور ما نیز در گروه توجه به همین مسائل است. چالش‌های شهری کشور ما مانند آلودگی، بیکاری، حاشیه‌نشینی، فرسودگی، مسائل اجتماعی و فرهنگی همه و همه در همین چشم‌انداز مطرح شده قابل درک و چاره‌جویی هستند. استفاده از دانش و فناوری باید عصای دست مدیران شهری در آینده شود. با متد مدیریت شهری کنونی نمی‌توان چالش‌های آتی را حل کرد.
نگاه به آینده شهرها و تلاش برای ساختن شهرهایی بهتر، چندین دهه است که با جدیت و بی‌وقفه ادامه داشته است. «آینده مشترک ما، شعار کنفرانس برانت‌لند در 1983 نروژ بود. در سال 1992 کنفرانس ریودوژانیرو با عنوان اجلاس زمین برگزار شد و ماحصل آن «دستور کار 21» شد. ده سال بعد در سال 2002 و در ژوهانسبورگ، سازوکارهای توسعه پایدار و شاخص‌ها و الزامات آن مورد بحث قرار گرفت و خروجی آن برنامه اجرایی ژوهانسبورگ نام گرفت و در فاصله 20 سال از اجلاس ریو، در سال 2012 نشست ریو+20 برگزار شد که هم دستاوردهای بیست‌ساله را بررسی نمایند و هم برای مسائل نوظهور اقتصادی اجتماعی و زیست‌محیطی چاره‌ای بیندیشند. سند آینده‌ای که ما می‌خواهیم به عنوان میثاق مشترک و تعهد جهانی این نشست پذیرفته شد. ملاحظه می‌شود که در مقیاس جهانی، آینده‌نگری شهری مدت‌هاست کلید خورده است اما در کشور ما علی‌رغم تلاش‌های صورت گرفته هنوز آن‌طور که باید و شاید به موضوع پرداخته نشده است و از این رو کمپین ملی آینده شهری ایران، ضرورت یافته است. به نظر می‌رسد شهرهای آینده در هر نقطه‌ای از جهان باید اولویت‌های زیر را مدنظر قرار دهند:
- مبارزه با فقر
شهرها مکان‌هایی هستند که مسئله و راه‌حل را همزمان در درون خود دارند. آنها پهنه‌‌ای حاصلخیز برای علم و فناوری، فرهنگ و نوآوری، خلاقیت فردی و جمعی و کاهش تأثیر تغییرات آب و هوایی هستند؛ با این‌حال شهرها مکان تمرکز مشکلاتی مانند بیکاری، تبعیض و فقر نیز هستند. همه شواهد و پیش‌بینی‌ها، از افزایش جمعیت شهرنشین در دنیا حکایت دارند، از طرفی دیگر، سازمان ملل پیش‌بینی می‌کند که تا سال 2050 تعداد جمعیت آلونک‌نشین و حاشیه‌نشین در شهرها دو برابر خواهد شد. به نظر می‌رسد شهرهای آینده باید در این مورد حساسیت بیشتری به خرج دهند. باید صدای اقشار کم‌درآمد که در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند کمی رساتر شنیده شود، تصمیم‌گیران شهری باید بدانند که در آینده چه چیزی برای شهرها ارزش است و از طریق ایجاد زیرساخت‌های جدید و مقاوم‌سازی و بهسازی زیرساخت‌های فعلی، به پیشواز آینده بروند.
-استفاده از تکنولوژی و فناوری‌های نوین
شهرهای آینده باید به سمت هوشمندسازی حرکت کنند و به مکانی تبدیل شوند که در آنها تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات با شهرسازی، معماری و حتی با ذهن افراد و شهروندان‌ترکیب شده است و به صورت خلاقانه و نوآورانه، مشکلات امروز و نسل‌های فردا را حل می‌کند. شهرها می‌توانند داده‌ها و اطلاعات را از سطح شهر توسط سنسورها و ابزارهای هوشمند راجع به مسائل مختلفی مانند‌ترافیک گردآوری کنند اما علاوه بر این نیاز است که به صدای شهروندان نیز گوش فرا دهند.
- اهمیت فضاهای عمومی
شهرهای فردا، شهرهایی هستند که به خیابان‌ها و عرصه‌های عمومی که مردم در آنها گردهم می‌آیند اهمیت بیشتری می‌دهند. خیابان‌ها نیروی تحرک و زندگی در شهرها و یک دارایی عمومی ارزشمند هستند. آنها می‌بایست جایگاه والاتری در برنامه‌ریزی و طراحی شهری داشته باشند. خیابان‌ها در بسیاری از شهرهای فعلی 20 تا 30 درصد سطوح شهرها را به خود اختصاص می‌دهند اما مکانی کم‌ارزش صرفاً جهت جابجایی تلقی می‌شوند. در شهرهای آینده، خیابان‌ها باید نقشی بیش از جابجایی از نقطه‌ای به نقطه دیگر داشته باشند. بهترین شهرهای جهان آنهایی هستند که مردم را بعد از کار و مشغله‌های روزانه‌شان به فضاهای عمومی جهت ملاقات یکدیگر می‌کشانند. این شهرها گزینه‌های متنوعی مانند پیاده‌راه و مسیر دوچرخه برای جابجایی شهروندان ارائه می‌دهند. در این فضاهای عمومی، تعامل اجتماعی و مشارکت شهروندی، ارتقا می‌یابد. به نظر می‌رسد در شهرهای فردا باید مردم، رفتارها و فعالیت‌های آنها در متن و محور برنامه‌ریزی و طراحی قرار گیرند.
- اهمیت دادن به شهروندان
همزمان که شهرها و جمعیت شهری رشد پیدا می‌کنند، بر طول عمر بشر نیز افزوده می‌شود. در شهرهای فعلی بسیاری از افراد مسن برای انطباق با محیط شهری، با مشکل مواجه می‌شوند. شهرهای آینده باید دوستدار سالمند باشند و آنها را در برنامه‌ریزی، لحاظ کنند؛ کاری که هم‌اکنون در تعدادی از شهرهای آلمان و اسپانیا و حوزه اسکاندیناوی انجام می‌گیرد. این امر برای کودکان نیز به همان‌اندازه مهم است. در شهرهای فعلی، کودکان با فضاهای شهری غریبه هستند؛ آنها محیط پر استرسی را جهت عبور از خیابان‌ها تحمل می‌کنند حتی در برخی خیابان‌ها عبور آنها ممنوع است. شهرهای آینده، دوستدار کودک خواهند بود. در شهرهای آینده باید انسان هویت و اهمیت واقعی خود را باز یابد.
- صرفه‌جویی در مصرف انرژی
در مقیاس جهانی، شهرها مصرف‌کننده 76 درصد الکتریسیته جهانی هستند و بیشترین میزان مصرف نیز در این زمینه مربوط به بخش حمل‌ونقل است. طبق پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، 90 درصد رشد مصرف انرژی تا سال 2030 در شهرها خواهد بود. شهرهای آینده با توجه به مشکلات موجود، به زیرساخت‌های جدید، نیاز مبرم دارند و خدمات جدید و مدل‌‌های تجاری جدیدی را می‌طلبند. برای پاسخگویی به کمبودها در زمینه حمل‌ونقل، ارتباطات راه دور، انرژی، آب و فاضلاب، طبق پیش‌بینی‌ها تا سال 2030 شهرها به 71تریلیون دلار یعنی چیزی حدود 5/3 برابر GDP کنونی جهان سرمایه‌گذاری نیاز دارند که سهم زیادی از این سرمایه‌گذاری مربوط به حوزه انرژی و حمل‌ونقل است. شهرها اگر بخواهند می‌توانند صرفه‌جویی بیشتری در مصرف انرژی داشته باشند و برای محیط‌زیست، سودمندتر باشند.
شهرها اغلب به عنوان مخرب محیط‌زیست و اضافه بار اکولوژیکی طبیعت قلمداد می‌شوند اما آنها همزمان می‌توانند به عنوان یک مدل و نمونه از کارایی زیست‌محیطی نیز در نظر گرفته شوند؛ زیرا با افزایش‌تراکم و مدیریت بهتر، هزینه ارائه خدمات کاهش می‌یابد، نوآوری‌ترویج می‌شود و رفاه از طریق توسعه اقتصادی میسر می‌شود. شهرها اگرچه در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیرند اما در عین حال دارای شرایط منحصربه‌فردی هستند که می‌توانند با پذیرش نقش رهبری و مدیریت جهانی برای کاهش تغییرات اقلیمی و انطباق با آن اقدام کنند. شهرها باید به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در زمینه تغییر آب و هوا بپردازند در این راستا آنها نیازمند پژوهش و تحقیقات گسترده و نیز متخصصان ماهر و کاربلد هستند. شهرهای کشور ما نیز چه به لحاظ افزایش جمعیت و چه به لحاظ افزایش نقاط شهری، روند رو به رشدی را طی می‌کند. راهکار آینده توسعه شهری کشور ما نیز در گروه توجه به همین مسائل است. چالش‌های شهری کشور ما مانند آلودگی، بیکاری، حاشیه‌نشینی، فرسودگی، مسائل اجتماعی و فرهنگی همه و همه در همین چشم‌انداز مطرح شده قابل درک و چاره‌جویی هستند. استفاده از دانش و فناوری باید عصای دست مدیران شهری در آینده شود. با متد مدیریت شهری کنونی نمی‌توان چالش‌های آتی را حل کرد.
