مرگ‌های زهرماری!

مریم رامشت
«روانشناس و مدرس دانشگاه»
"مسافری از یکی از شهرهای جنوبی کشور به تهران می‌رسد،‌ با علائم تهوع، استفراغ و تاری دید به اورژانس بیمارستان لقمان مراجعه می‌کند، در معاینات اولیه بیمار اظهار می‌کند که هیچ چیز غیرمعمولی مصرف نکرده است، آزمایش‌ها انجام می‌شود و نتیجه مسمومیت با الکل اعلام می‌شود. بیمار مذکور با نتیجه آزمایش یادش می‌آید که سه روز قبل در شهرشان با سه نفر دیگر مشروب مصرف کرده‌اند. در نهایت مصرف مشروب دست‌ساز و تقلبی منجر به فوت دو نفر و کور شدن دو نفر دیگر از این چهار تن می‌شود"
علائم مسمومیت ناشی از مصرف الکل تقلبی ممکن است ساعت‌ها بعد از نوشیدن سراغ فرد بیاید تا جایی که حتی فرد مسموم فراموش کند الکل مصرف کرده است. این یعنی برعکس تصور عموم در ساعت‌های اولیه مصرف الکل تقلبی ممکن است هیچ علائمی بروز پیدا نکند.
در واقع علائم مسمومیت با الکل معمولا حدود ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف خودش را نشان می‌دهد، ‌دقیقا زمانی که اتانول مصرفی موجود در خون کم می‌شود و میزان متانول غیراستاندارد موجود در مشروب کارش را شروع می‌کند.متانول ابتدا توسط الکل دهیدروژناز ۴ به فرمالدئید متابولیزه می‌شود. فرمالدئید پس از آن تقریباً به طور کامل توسط آلدهید دهیدروژناز ۴ به فرمات (اسید فرمیک) متابولیزه می‌شود، نتیجه به زبان ساده یعنی فرد طی این فرایند به شدت مسموم می‌شود.
مسمومان متانول با علائمی چون تهوع، استفراغ، احساس ناخوشایند شدید، تنفس تند،‌ تعریق و تاری در چشم به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. فاجعه زمانی رخ می‌دهد که بدانیم در اثر این مسمومیت، فرد در هر ساعت، یک دهم از بینایی خود را از دست می‌دهد و طی ده ساعت اگر کمک‌های پزشکی نگیرد، کاملا نابینا می‌شود، ضمن اینکه بسته به میزان مسمومیت، علاوه بر نابینایی، از دست دادن هوشیاری، کما و در نهایت مرگ نیز مورد انتظار است.
اعتراف به مصرف الکل در فرهنگ ما کار سختی است و مراجعان اکراه دارند که به این موضوع اشاره کنند، از طرفی نگرانی از مشکلات قانونی هم این مساله را تشدید می‌کند در حالی که هرگز گزارش مصرف الکل و مسمومیت ناشی از آن به مراجع قانونی و پلیس اعلام نمی‌شود، این مساله از اسرار بیماران محسوب می‌شود و ا معمولا از سوی مراکز درمانی به پلیس چیزی گزارش نمی‌شود مگر اینکه در کنار مسمومیت،‌ حادثه‌ای هم به وقوع پیوسته باشد و نیاز به گزارش پلیس باشد و در پی آن لازم باشد به مراجع قانونی گزارشی ارسال شود.
کمتر از دو ماه،‌بیش از ۷۰۰ فوتی
قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات، ماده ۷۰۲ می‌گوید: هرکس مشروبات الکلی بسازد یا بخرد یا بفروشد یا در معرض فروش قرار دهد یا حمل یا نگهداری کند یا در اختیار دیگری قراردهد، به ۶ ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق و نیز پرداخت جزای نقدی به میزان ۵ برابر ارزش عرفی (تجاری) کالای یادشده محکوم می‌شود. با این حال الکل در ایران هم سازنده دارد،‌ هم فروشنده و هم مصرف‌کننده، هرچند که آمار رسمی ندارد اما با بررسی بیشتر در آمار مرگ و میرهایی که طی سال اعلام می‌شود، نشان می‌دهد که نمی‌توان عدد و رقمش را ناچیز تصور کرد.
بزرگ‌ترین عددها از آمار مسمومیت و مرگ و میرهای ناشی از مصرف الکل تقلبی به روزهای آغازین شیوع ویروس کرونا در کشور برمی‌گردد. یعنی اسفند سال ۱۳۹۸ و نشر یک شایعه که می‌گفت خوردن الکل اثر پیشگیرانه در برابر ابتلا به کووید ۱۹ دارد. هم‌زمان با شیوع ویروس کرونا در کشور و اشاعه این باور غلط که مصرف الکل موجب پیشگیری از ابتلا به کووید۱۹ می‌شود، مصرف الکل افزایش و مسمومیت ناشی از آن افزایش یافت به‌طوری که روزانه بیش از ۳۰ مسموم به اورژانس بیمارستان لقمان مراجعه می‌کردند. از ۱۵شهریور 1397 تا ۹ آبان همین سال، ۹۷۴ نفر در کشور به دلیل مصرف مشروبات الکلی دست‌ساز دچار مسمومیت شدند و از این تعداد، ۸۵ نفر جان خود را از دست دادند.
رئیس وقت اورژانس کشور اعلام کرد که ۲۹ نفر در استان البرز، ۲۶ نفر در استان هرمزگان، ۱۱ نفر در استان تهران، ۷ نفر در استان خراسان شمالی، ۶ نفر در استان فارس، ۳ نفر در استان مرکزی، ۲ نفر در استان کهگیلویه و بویر احمد و یک نفر در قزوین بر اثر مسمومیت با الکل جان خود را از دست دادند. هرچند که اخباری از دستگیری توزیع‌کنندگان مشروبات الکلی تقلبی منتشر شد اما درباره اینکه چطور به شکل هم‌زمان چندین استان کشور درگیر چنین مشکلی شدند، شفاف‌سازی نشد. به گزارش سازمان بهداشت جهانی که در سال ۲۰۱۸ میلادی منتشر شد، ایران از لحاظ مصرف الکل در جهان، رتبه نهم را به خود اختصاص داده است. نرخ شیوع الکل در کشور بین ۹ تا ۱۰ درصد افراد بالای ۱۵ تا ۶۴ سال است به طوری که سالانه بیش از پنج میلیون نفر در کشور الکل مصرف می‌کنند.
درحالی باید به مصرف الکل توجه کرد که رسانه‌های ما به هیچ عنوان جسارت پرداختن به تغییر نگرش مردم نسبت به الکل را ندارند طبعا برای ۵ میلیون مصرف‌کننده الکل در کشور سازندگان زیرزمینی زیادی وجود دارد. سازندگانی که شاید هرگز مشخص نشود قاتلان و عاملان اصلی مرگ‌ها، نابینایی‌ها و عوارض ناشی از مصرف محصولات تقلبی‌شان کدام بخت برگشتگانی بودند که در یک دورهمی، مهمانی یا عروسی خواسته‌اند به زعم خودشان شاد شوند. در فرایند ساخت مشروبات الکلی تقطیری قطعا متانول تولید می‌شود(برعکس محصولات تخمیری نظیر شراب یا آبجو) اما برای اینکه میزان آن کم باشد نیاز است که به شکل صنعتی و در کارخانه‌ها تولید شود، اتفاقی که در کشورهای غربی می‌افتد اما در کشور ما که ساخت آن ممنوع است و به شکل زیرزمینی تولید می‌شود امکان اندازه گیری میزان متانول و یا کنترل استاندارد آن وجود ندارد و روش‌هایی مثل آزمایش گرفتن شعله روی محصول و سوختن آبی آن باورهای غلط است. بر این اساس هیچ نوشیدنی الکی قابل تایید در ایران وجود ندارد و مصرف‌کنندگان باید نسبت به این موضوع آگاه باشند. موضوع قابل اهمیت این است که طبق اعلام رئیس وقت اورژانس بیمارستان لقمان: «بارها کسانی با مسمومیت بالا به اورژانس لقمان آمده‌اند که از بطری پلمپ شده با ظاهری شبیه محصولات خارجی، الکل مصرف کرده بودند. این یعنی به ظاهر بطری، طعم و بو، قیمت و پلمپ بودن آن به هیچ عنوان نمی‌توان اعتماد کرد.»

علل گرایش به مصرف الکل در جوانان 
به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش جوانان به مشروبات الکلی کمبود و گرانی تفریح و سرگرمی برای جوانان است. متاسفانه با توجه به شرایط دشوار اقتصادی و اینکه حتی رفتن به یک سالن ورزشی نیازمند هزینه نسبتا بالایی می‌باشد و یاحتی رفتن به کنسرت و تئاتر نیز برای فردی که شاید درآمد خاصی ندارد و یا درآمد پایینی دارد در دسترس ترین و البته خطرناک‌ترین تفریح مصرف الکل، خصوصا در جمع دوستان می‌باشد. گسترش این تفکر که مصرف الکل از مصرف مواد کم خطر تر و یا الکل اعتیاد آور نمی باشد نیز یک از دلایل گرایش جوانان به مصرف الکل می‌باشد در حالیکه اعتیاد به الکل وعوارض آن همانند اعتیاد به مواد مخدر و صنعتی بسیار خطرناک می‌باشد. 
بعضاً حتی تجویز پزشک را بهانه می‌کنند و مصرف آن را بلامانع می‌دانند. مشکل این است که بعضی از این افراد پس از مصرف با حضور در سطح شهر آرامش را از خانواده‌ها نیز سلب می‌کنند. عدم آگاهی خانواده از آسیب‌های ناشی از مصرف الکل نیز یکی از مشکلات و دلایلی است که جوانان را به سمت مصرف الکل می‌برد. هر خانواده‌ای می‌باید مشکلات استفاده از این نوشیدنی‌ها را به فرزند خود آگاه و قطعا به آنها آموزش‌های لازم را ارائه دهد و انتخاب را بر عهده او خود قرار دهد. لیکن متاسفانه در رسانه‌های گروهی و صدا و سیمای ما به این موضوع بسیار کم پرداخته شد و متاسفانه مکانیزم انکار وجود چنین معضلی، خود یک مشکل عمده می‌باشد که آسیب ناشی از مصرف الکل را بیشتر می‌کند. اگر منکر وجود یک مشکل یا آسیب اجتماعی بشویم به معنی وجود نداشتن آن نیست.و این انکار به مرور زمان مشکلاتی از این دست را افزایش می‌دهد.همه ما موظف هستیم آنچه را که می‌دانیم و از صحت آن نیز مطمئن هستیم باید آن را به همگان بگوییم.
سرخوشی موقت و فراغت موقت از دردها و شرایط سخت زندگی خصوصا در افرادی که تمایلات افسردگی و یا عصبیت‌های زیادی را تجربه می‌کنند و اصطلاحا خشم زیادی دارند می‌تواند یکی از دلایل عمده گرایش افراد به مشروبات الکلی باشد. زیرا این مواد بطور موقت باعث فراموشی دردها و مصائب می‌شود و به همین دلیلی خیلی از افراد با مشکلات زیاد زندگی به سمت مصرف الکل می‌روند که آرام شوند.
تقلید از اطرافیان و عدم توانایی در نه گفتن نیز یکی از مهمترین دلایلی است که جوانان را بسمت مصرف الکل می‌کشاند زیرا در جمع دوستان افراد تمایل دارند که تابع باشند و ساز مخالف نزنند تا قضاوت بر ضعیف بودن نشوند و به همین دلیل تعارف را می‌پذیرند و الکل یا مواد را مصرف نمی کنند. 
در سال 94 در مقطع کارشناسی ارشد پایان‌نامه‌ای با عنوان"بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش مشروبات الکلی مورد مطالعه مردان 18 تا 32 ساله بندرعباس" انجام ‌شده است، بر اساس نتایج آن : هرچه سطح تحصیلات بالا باشد گرایش به مشروبات الکلی بیشتر است و رابطه معناداری بین میزان استفاده از رسانه‌های جنبی و میزان مصرف مشروبات الکلی وجود ندارد و نیز ارتباط با گروه همسالان بیشترین تأثیر و پایگاه اجتماعی کمترین تأثیر را در گرایش مصرف الکل دارد. دانشجویان بیشتر از غیر دانشجویان و متأهلان کمتر از مجردان از مشروبات الکلی استفاده می‌کنند. همچنین هرچه مشکلات خانوادگی افزایش یابد گرایش به مصرف مشروبات الکلی نیز افزایش می‌یابد.
طی پژوهشی که توسط گروهی از جامعه شناسان در دانشگاه خوارزمی انجام شد، نتایج به‌دست‌آمده این‌چنین بیان شد که دانشجویان قبل از ورود به دانشگاه نگاهی منفی و مخالف به مصرف مشروبات الکلی داشته‌اند و پس از ورود به دانشگاه، این نگاه تضعیف می‌شود. در میان دانشجویان این عقیده وجود دارد، که ضرر مشروب کمتر از مواد مخدر است. به نظر می‌رسد میان وضعیت اقتصادی و الگوی مصرف مشروب رابطه مستقیمی وجود دارد. یعنی هر چه شرایط اقتصادی دشوار باشد تمایل به مصرف الکل بیشتر می‌شود.  
 گران شدن مشروبات الکلی خارجی عامل گرایش مصرف دست‌ساز این نوشیدنی‌های غیرمجاز الکلی است. به عبارتی مصرف مشروبات الکلی غیرتقلبی در اختیار قشر مرفه جامعه است.
 متاسفانه سیاست‌های اعمال شده در طول 40 سال ه گذشته تاثیر زیادی در تغییر نگرش جامعه نسبت به مصرف مشروب نداشته است.در اصل جوانی که از آموزش مهارت‌های زندگی سالم در مدرسه و دانشگاه محروم بوده است مصرف مشروب را تفننی برای خود می‌دانند.  
 طبق تحقیقی دیگری که در این زمینه انجام شده است : 80 درصد جوانانی که در آن شرکت کرده‌اند سابقه بیش از یک یا دو بار مصرف داشته‌اند و 94 درصد از کل شرکت‌کنندگان گفته‌اند فقط در جمع دوستان و همسالان تشویق به مصرف‌شده‌اند. همچنین 89 درصد از افراد عنوان کرده‌اند که الکل طبی یا الکل سفید اصلی‌ترین مشروب مصرفی آن‌ها بوده است. مشکلات ناشی از مصرف الکل یکی از آسیب‌های جدی فردی و اجتماعی است که نهادهای متولی رفاه روانی و اجتماعی جامعه و خصوصا صدا و سیمای و رسانه‌های گروهی می‌باید توجه ویژه به دلایل مصرف آن داشته باشند و صرف ترساندن و مجازات نمی تواند عامل کنترل کننده و بازدارنده باشد و چه بسا اسباب نارضایتی جوانان و تمایلات آنها را تشدید کند. 
بدیهی است تمایل به مصرف الکل نیز دلایل و شرایط خاص خود را دارد که قطعا نیاز به بررسی میدانی و توجه ویژه جامعه می‌باشد. موضوعی که می‌تواند از طریق ایجاد معاونت امور اجتماعی نهاد ریاست جمهوری به این معضل نیز پرداخته شود. عدم توجه و انکار موضوع می‌تواند مسئله را پیچیده تر کند. لذا آموزش خانواده ها و آموزش مهارتهای زندگی و توجه به کنترل خشم، اضطراب، توانایی نه گفتن و قاطعیت به فرزندانمان توسط خانواده و محیط‌های آموزشی موضوع بسیار پر اهمیتی است تا بتوانیم سعی کنیم که جوانان در تله هیجانی گرفتار نگردند و قطعا رفع نیازهای اقتصادی و تفریحی جوانان ازجمله مسائلی است که می‌تواند از عوامل پیشگیری کننده این آسیب باشد. می‌باید هیجان‌های مثبت اجتماعی را افزایش دهیم تا جوانان به دنبال هیجانات کاذب و منفی نباشد. توجه به هنر، موسیقی،سینما و تئاتر و.. از هیجانات مثبت است که متاسفانه توجه ویژه به آن نمی شود و چه بسا بعضی از تصمیمات بدون ارزیابی صحیح در عرصه هنر می‌تواند کاملا نا امید کننده باشد.