تاب‌آوری مسکن شهری در مقابل زلزله

سیدچمران موسوی
در حال حاضر این سوال در ذهن بسیاری از ساکنان شهرها مطرح است که خانه‌ای که در آن ساکن هستند، تا چه‌اندازه در مقابل زلزله تاب می‌آورد. پس از زلزله‌های چند وقت اخیر، بحث تاب‌آوری ساختمان‌ها در برابر حوادث مختلف بسیار مطرح شده است. گروهی تصور می‌کنند که در خانه‌های نوساز امنیت بیشتری دارند، اما غافل از این‌که برخی از این خانه‌ها حتی از خانه‌های فرسوده، فرسوده‌تر هستند؛ چراکه به‌دلیل غفلت در نظارت حین ساخت، برخی سازندگان به بدترین نوع و شکل ساختمان‌ها را می‌سازند و به اصطلاح رایج مردم، آنها «بساز و بنداز» می‌گویند. در حال حاضر با پدیده‌ای روبه رو هستیم که براساس آن، کارشناسان معتقدند که بسیاری از ساخت‌وسازها به خصوص در بافت‌های فرسوده کشور، که از نظر کیفی قابل اعتماد نیستند.

هر چند تامین مسکن ارزان برای اقشار و دهک‌های پایین جامعه اقدام مثبتی است، اما غفلت دستگاه‌های نظارتی در استفاده از مصالح ساختمانی بی‌کیفیت، عمر این سازه‌ها را با بهانه تقدیم خانه ارزان به مردم کاهش می‌دهد. این روزها اگر پای صحبت ساکنان ساختمان‌های نوساز بنشیند، برخی از آنها از خانه‌ها و نوع ساخت آنها راضی و گروهی اما به حدی ناراضی هستند که هر لحظه در خانه‌های خود را باز می‌کنند، با خرابی یک بخش از خانه روبه‌رو می‌شوند؛ این در حالی است که حتی گاها یک سال هم از عمر ساخت این واحد مسکونی نمی‌گذرد. هم‌اکنون بساز و بفروش‌ها با خرید خانه‌های کلنگی یا مشارکت در ساخت و حتی خرید زمین‌های متروکه، سعی می‌کنند تعداد واحدهای ساختمانی بیشتری را به بازار عرضه کنند.

نرخ مشارکت در ساخت‌وساز در زمانی که بازار در شرایط صعودی به سر می‌برد، حدود 60 به 40 است. به گفته یکی از فعالان حوزه مسکن، سیستم بساز و بفروشی در ایران، شیوه‌ای جذاب برای کسب درآمدهای یک‌باره و سوداگری در بازار محسوب می‌شود. بساز و بفروش‌ها در مدت زمانی که بازارهای سرمایه‌گذاری دیگر قادر به جذب سرمایه نیستند از تجمع نقدینگی و سرمایه‌های سرگردان در بازار مسکن استفاده کرده و در کوتاه‌مدت، سودهای کلانی به‌دست می‌آورند اما خاصیت سرمایه، جذب سود حداکثری است و برای این کسب سود، بسیاری از بساز و بفروش‌ها از کیفیت بنای ساخته‌شده‌شان در نبود نظارت کافی می‌کاهند.

به عبارتی، بسیاری از بساز و بفروش‌ها یا در مرحله «سفت کاری» یا در مرحله «نازک‌کاری» از کیفیت بنا می‌کاهند. به این گروه به زبان رایج عامه مردم، «بساز و بنداز» می‌گویند. در این شرایط اما زلزله‌هایی که هر روز از گوشه‌ای از ایران به‌گوش می‌رسد، این سوال را در ذهن بسیاری از ساکنان شهرها مطرح کرد که خانه‌ای که در آن ساکن هستند، تا چه‌اندازه در مقابل زلزله تاب می‌آورد. بر این اساس، به‌کارگیری مصالح ساختمانی منطبق با استانداردهای بین‌المللی، مقاوم‌سازی اماکن و مراکز امدادرسانی، ممنوعیت ساخت‌وساز در حریم گسل‌، کاهش بار‌تراکمی محله‌های پرتراکم جزو مهم‌ترین تکالیف و راهکارهای افزایش تاب‌آوری هرشهری می‌تواند مطرح شود. علاوه بر این، مدیریت شهری وظیفه دارد از ساخت‌وساز در شیب‌های تند پرهیز و ضوابط و مقررات ساخت‌وساز اصولی و مقاوم در کل پهنه شهری را اعمال کند.