تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۰۷ ساعت ۱۱:۱۷
کد مطلب : ۱۴۳۸۸۹
وصی دهخدا را بیشتر بشناسیم
گروه فرهنگ و هنر: اهل قلمی است که هم‌قدم با علامه دهخدا «لغت‌نامه دهخدا» را قلم زده است. سیدمحمد دبیرسیاقی که از او با عنوان وصی علامه علی‌اکبر دهخدا یاد می‌شود، تنها بازمانده از جمع نخستین دستیاران دهخدا به شمار می‌رود.
دبیرسیاقی که متولد چهارم اسفندماه ۱۲۹۸ هجری شمسی است، چند سال قبل در زندگی‌نامه‌اش نوشته است: «امروز به نودودومین سال عمر پا نهاده‌ام و بی‌شک از این‌که چندگاه دیگر خواهم زیست، ناآگاهم؛ خدای تعالی داند و بس. عرض عمر حساب دیگری نیز دارد؛ بدین شرح ۶۲ سال با پدر که در ۱۳۶۰ شمسی درگذشت، ۷۶ سال با مادر که در ۱۳۷۴ دار فانی را وداع گفت، تا امروز ۶۴ سال با همسر و ۶۰ سال با فرزندان».
سیدمحمد دبیر سیاقی از نخستین دستیاران دهخداست؛ او مدت ۹ سال با علامه علی‌اکبر دهخدا در تنظیم مطالب حروف «ظ»، «ض»، «ل» و «پ» و ۱۱ سال با دکتر محمد معین در «لغت‌نامه دهخدا» و در انجمن ایران‌شناسی همکاری داشته است.
دبیرسیاقی بساط فضل و فرهنگ را گسترده است
محمدعلی حضرتی مدیرکل میراث فرهنگی قزوین درباره دبیرسیاقی می‌گوید: دبیرسیاقی در حوزه‌های مختلف علمی و فرهنگی فعالیت داشته و در برخی یگانه و بی‌بدیل است، وی شاعر توانمندی است که شعرش با تصویرآفرینی نو و زبانی تازه نشان از تسلط او بر واژگان و تلمیح‌های تاریخی دارد.
او در ادامه با اشاره به حضور استاد در قزوین بیان می‌کند: دبیرسیاقی نزدیک به ۲۰ سال است که در قزوین سکونت دائمی گزیده و فروتنانه و بی‌هیچ ادعایی بساط فضل و فرهنگ گسترده است.
حضرتی یادآور می‌شود: ایشان در دانشگاه عین‌الشمس قاهره، دانشگاه پکن و بسیاری از نقاط جهان تدریس کرده و در مجامع علمی و فرهنگی جهانی مقاله‌های متعددی ارائه داده و سخنرانی داشته است اما همواره بدون درنظرگرفتن جایگاه اجتماعی افراد با همگان فروتنانه و متواضع برخورد می‌کند.
مدیرکل میراث فرهنگی قزوین تأکید می کند: نام دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی به نام بلند شاهنامه و فردوسی گره خورده است؛ هیچ‌کس نیست که اگر بخواهد درباره شاهنامه و این حماسه بزرگ ملی پژوهش کند به رجوع به آثار دکتر دبیرسیاقی نیازمند نباشد.
برگزاری جلسات ادبی به صورت مستمر
سوسن حیاتی به عنوان یکی از کسانی که در جلسات هفتگی سیدمحمد دبیرسیاقی حضوری مستمر داشته اظهار می‌کند: بیش از ۲۰ سال است که در جلسات ادبی که به‌صورت هفتگی در منزل دبیر سیاقی برگزار می‌شود حضور دارم. ایشان شخصیت برجسته‌ای دارند و انسان فرهیخته‌ای هستند. ما بیش از ۲۰ سال است که به همراه دوستان هر چهارشنبه به منزل‌شان می‌رویم و شاهنامه نظامی را با هم دوره می‌کنیم، اما مدتی است که به علت بیماری استاد جلسات برگزار نشده است.
وی ادامه می‌دهد: به خودم اجازه نمی‌دهم بگویم شاگرد ایشان هستم. دبیرسیاقی با این‌که بیش از ۹۰ سال سن دارد در هر جلسه به احترام افراد حاضر از جای خود بلند می‌شود و پذیرایی می‌کند؛ به کسی اجازه نمی‌دهد که این وظیفه را بر عهده بگیرد.
حیاتی خاطرنشان می‌کند: دبیرسیاقی تمام عمر خود را به فرهنگ و ادبیات کشور خدمت کرده است؛ بااین‌حال با تمام ویژگی‌های برجسته‌ای که دارد، انسان بی‌نهایت متواضع و شریفی است.
شخصیتی مؤثر در حوزه ادبیات
مرتضی روزبه نیز بیان می‌کند: محمد دبیرسیاقی به اذعان تمام شخصیت‌های اهل ادب و فرهنگ قطعاً یکی از شخصیت‌های بسیار مؤثر، عالم و آگاه در حوزه تخصصی ادبیات است. ایشان به‌عنوان وصی دهخدا سالیان زیادی در محضر علامه دهخدا بوده است و آن‌ها ارتباط بسیار عمیق و وسیعی با هم داشتند.
او ادامه می‌دهد: دبیرسیاقی شخصیت جهانی- ملی است که برای ما جای افتخار است که در استان قزوین زندگی می‌کند. درواقع ایشان از سال ۷۳ تصمیم گرفتند زندگی‌شان را به قزوین منتقل کنند و غیر از روزهایی که در مؤسسه دهخدا مشغول بودند و به‌عنوان وارث دهخدا کار می‌کردند بقیه عمر خود را در قزوین به سر می‌برند و محافل ادبی را به‌صورت جلسات هفتگی در منزل خود برقرار می‌کردند.
روزبه خاطرنشان می‌کند: این جلسات به‌صورت مستمر برگزار می‌شد، ابتدا جلسات متن‌خوانی و شاهنامه‌خوانی بود، بعد از آن متون دیگر به فراخور نظر استاد مانند تاریخ بیهقی، بوستان و چهار مقاله خوانده و نقد و بررسی می‌شد. درواقع این جلسات صرفاً ادبی نبود بلکه جلسات معنوی و درس اخلاق بود.
او تأکید می‌کند: ادب، تواضع و افتادگی از بارزترین ویژگی‌های ایشان بود. در جلسات نیز خودشان از همه استقبال و پذیرایی می‌کردند و می‌گفتند که این ثواب را از من نگیرید و اجازه دهید که خودم پذیرایی کنم.
نظم و خلاقیت در انجام امور
فاطمه آسیابان‌ها نیز می‌گوید: دبیرسیاقی ویژگی‌های شخصیتی والایی دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به دقت، تیزبینی، نظم و انضباط اشاره کرد؛ ایشان بسیار منظم هستند و به ساعاتی که برای کار و جلسات با ایشان قرار داریم بسیار توجه می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: تواضع و خلاقیت دو ویژگی بارز دکتر دبیرسیاقی است؛ ایشان در هر کاری خلاقیت دارند، ضمن این‌که حتی در این سن و سال بالا نیز تمام کارهای‌شان را خودشان به‌تنهایی انجام می‌دهند.
خاطراتی از دبیرسیاقی
سوسن حیاتی با اشاره به خاطره‌ای از دبیرسیاقی می‌گوید: اوایل که من و همسرم در جلسات حاضر می‌شدیم از استاد اجازه گرفتیم که فرزندان‌مان را که دو دختر دوقلو هستند به همراه خود ببریم. جلسه استاد با حضور استادان دانشگاه، دانشجویان ارشد و دکتری برگزار می‌شد. استاد برای حضور فرزندان‌مان شرط گذاشتند که هر جلسه یک صفحه شاهنامه را حفظ کنند. ما نیز با خوشحالی پذیرفتیم و بچه‌ها هر جلسه یک صفحه از شاهنامه را حفظ می‌کردند.
او می‌افزاید: در هر جلسه استاد یک هدیه برای‌شان در نظر می‌گرفت؛ مثلا یک شب یک زردآلو نوبرانه به‌عنوان هدیه می‌دادند. درواقع استاد برای هر چیزی بها و ارزشی قائل بودند که این موضوع برای ما بسیار ارزشمند بود.
فاطمه آسیابان‌ها نیز با اشاره به دقت بالای دبیرسیاقی اظهار می‌کند: قرار بود صفحه‌بندی یک کتاب نوشته استاد با موضوع پرندگان را انجام دهم؛ اما ایشان با نکته‌سنجی و دقت صفحه‌بندی را به‌صورت دستی انجام دادند که کارشان سرشار از خلاقیت و نکته‌سنجی بود.
او می‌افزاید: با توجه به این‌که استاد با کامپیوتر رابطه‌ای نداشت خودش به‌صورت دستی صفحه‌بندی می‌کرد و به ما می‌گفت شما ماشینش کنید، اما صفحه‌بندی به‌قدری درست و حساب‌شده بود که صفحه‌بندی استاد بدون کم و کاستی کاملاً قالب صفحه‌بندی کامپیوتری بود.
آسیابان‌ها خاطرنشان می‌کند: تمام شماره صفحه‌ها، فاصله بین خطوط، فاصله بالا و پایین کاغذ، نوع و سایز فونت و اطلاعاتی که استاد نوشته بود با دستور کامپیوتر هم‌خوانی داشت. ایشان بسیار موشکافانه همه موارد ازجمله ویرگول، نوشتار و ادبیات دستوری نوشتاری را مورد توجه قرار می‌دهند.
ادای دین به دهخدا، ادای دین به زبان فارسی
مرتضی روزبه نیز می‌گوید: یک روز در محضر استاد به تهران می‌رفتیم که از ایشان در مورد همکاری با دهخدا سؤالاتی پرسیدم تا به دوران جدید رسیدیم. سؤالی کردم که در آن مقطع حاکی از خامی من بود. به ایشان گفتم این‌قدر که شما برای رفتن به مؤسسه دهخدا به‌زحمت می‌افتید چقدر حقوق دریافت می‌کنید؛ سؤالی که به‌واسطه پاسخ استاد به من نهیبی زده شد. ایشان پاسخی دادند که از حداقل حقوق کارگری آن دوران کمتر بود. خیلی با تعجب گفتم این حقوق و این همه زحمت و کار؟! گفتند این چه حرفی است، من به دهخدا ادای دین می‌کنم، برای ادای دین به دهخدا که نباید حق و حقوقی داشته باشم.
سیدمحمد دبیر سیاقی از نخستین دستیاران دهخداست؛ او مدت ۹ سال با علامه علی‌اکبر دهخدا در تنظیم مطالب حروف «ظ»، «ض»، «ل» و «پ» و ۱۱ سال با دکتر محمد معین در «لغت‌نامه دهخدا» و در انجمن ایران‌شناسی همکاری داشته است.
دبیرسیاقی بساط فضل و فرهنگ را گسترده است
محمدعلی حضرتی مدیرکل میراث فرهنگی قزوین درباره دبیرسیاقی می‌گوید: دبیرسیاقی در حوزه‌های مختلف علمی و فرهنگی فعالیت داشته و در برخی یگانه و بی‌بدیل است، وی شاعر توانمندی است که شعرش با تصویرآفرینی نو و زبانی تازه نشان از تسلط او بر واژگان و تلمیح‌های تاریخی دارد.
او در ادامه با اشاره به حضور استاد در قزوین بیان می‌کند: دبیرسیاقی نزدیک به ۲۰ سال است که در قزوین سکونت دائمی گزیده و فروتنانه و بی‌هیچ ادعایی بساط فضل و فرهنگ گسترده است.
حضرتی یادآور می‌شود: ایشان در دانشگاه عین‌الشمس قاهره، دانشگاه پکن و بسیاری از نقاط جهان تدریس کرده و در مجامع علمی و فرهنگی جهانی مقاله‌های متعددی ارائه داده و سخنرانی داشته است اما همواره بدون درنظرگرفتن جایگاه اجتماعی افراد با همگان فروتنانه و متواضع برخورد می‌کند.
مدیرکل میراث فرهنگی قزوین تأکید می کند: نام دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی به نام بلند شاهنامه و فردوسی گره خورده است؛ هیچ‌کس نیست که اگر بخواهد درباره شاهنامه و این حماسه بزرگ ملی پژوهش کند به رجوع به آثار دکتر دبیرسیاقی نیازمند نباشد.
برگزاری جلسات ادبی به صورت مستمر
سوسن حیاتی به عنوان یکی از کسانی که در جلسات هفتگی سیدمحمد دبیرسیاقی حضوری مستمر داشته اظهار می‌کند: بیش از ۲۰ سال است که در جلسات ادبی که به‌صورت هفتگی در منزل دبیر سیاقی برگزار می‌شود حضور دارم. ایشان شخصیت برجسته‌ای دارند و انسان فرهیخته‌ای هستند. ما بیش از ۲۰ سال است که به همراه دوستان هر چهارشنبه به منزل‌شان می‌رویم و شاهنامه نظامی را با هم دوره می‌کنیم، اما مدتی است که به علت بیماری استاد جلسات برگزار نشده است.
وی ادامه می‌دهد: به خودم اجازه نمی‌دهم بگویم شاگرد ایشان هستم. دبیرسیاقی با این‌که بیش از ۹۰ سال سن دارد در هر جلسه به احترام افراد حاضر از جای خود بلند می‌شود و پذیرایی می‌کند؛ به کسی اجازه نمی‌دهد که این وظیفه را بر عهده بگیرد.
حیاتی خاطرنشان می‌کند: دبیرسیاقی تمام عمر خود را به فرهنگ و ادبیات کشور خدمت کرده است؛ بااین‌حال با تمام ویژگی‌های برجسته‌ای که دارد، انسان بی‌نهایت متواضع و شریفی است.
شخصیتی مؤثر در حوزه ادبیات
مرتضی روزبه نیز بیان می‌کند: محمد دبیرسیاقی به اذعان تمام شخصیت‌های اهل ادب و فرهنگ قطعاً یکی از شخصیت‌های بسیار مؤثر، عالم و آگاه در حوزه تخصصی ادبیات است. ایشان به‌عنوان وصی دهخدا سالیان زیادی در محضر علامه دهخدا بوده است و آن‌ها ارتباط بسیار عمیق و وسیعی با هم داشتند.
او ادامه می‌دهد: دبیرسیاقی شخصیت جهانی- ملی است که برای ما جای افتخار است که در استان قزوین زندگی می‌کند. درواقع ایشان از سال ۷۳ تصمیم گرفتند زندگی‌شان را به قزوین منتقل کنند و غیر از روزهایی که در مؤسسه دهخدا مشغول بودند و به‌عنوان وارث دهخدا کار می‌کردند بقیه عمر خود را در قزوین به سر می‌برند و محافل ادبی را به‌صورت جلسات هفتگی در منزل خود برقرار می‌کردند.
روزبه خاطرنشان می‌کند: این جلسات به‌صورت مستمر برگزار می‌شد، ابتدا جلسات متن‌خوانی و شاهنامه‌خوانی بود، بعد از آن متون دیگر به فراخور نظر استاد مانند تاریخ بیهقی، بوستان و چهار مقاله خوانده و نقد و بررسی می‌شد. درواقع این جلسات صرفاً ادبی نبود بلکه جلسات معنوی و درس اخلاق بود.
او تأکید می‌کند: ادب، تواضع و افتادگی از بارزترین ویژگی‌های ایشان بود. در جلسات نیز خودشان از همه استقبال و پذیرایی می‌کردند و می‌گفتند که این ثواب را از من نگیرید و اجازه دهید که خودم پذیرایی کنم.
نظم و خلاقیت در انجام امور
فاطمه آسیابان‌ها نیز می‌گوید: دبیرسیاقی ویژگی‌های شخصیتی والایی دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به دقت، تیزبینی، نظم و انضباط اشاره کرد؛ ایشان بسیار منظم هستند و به ساعاتی که برای کار و جلسات با ایشان قرار داریم بسیار توجه می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: تواضع و خلاقیت دو ویژگی بارز دکتر دبیرسیاقی است؛ ایشان در هر کاری خلاقیت دارند، ضمن این‌که حتی در این سن و سال بالا نیز تمام کارهای‌شان را خودشان به‌تنهایی انجام می‌دهند.
خاطراتی از دبیرسیاقی
سوسن حیاتی با اشاره به خاطره‌ای از دبیرسیاقی می‌گوید: اوایل که من و همسرم در جلسات حاضر می‌شدیم از استاد اجازه گرفتیم که فرزندان‌مان را که دو دختر دوقلو هستند به همراه خود ببریم. جلسه استاد با حضور استادان دانشگاه، دانشجویان ارشد و دکتری برگزار می‌شد. استاد برای حضور فرزندان‌مان شرط گذاشتند که هر جلسه یک صفحه شاهنامه را حفظ کنند. ما نیز با خوشحالی پذیرفتیم و بچه‌ها هر جلسه یک صفحه از شاهنامه را حفظ می‌کردند.
او می‌افزاید: در هر جلسه استاد یک هدیه برای‌شان در نظر می‌گرفت؛ مثلا یک شب یک زردآلو نوبرانه به‌عنوان هدیه می‌دادند. درواقع استاد برای هر چیزی بها و ارزشی قائل بودند که این موضوع برای ما بسیار ارزشمند بود.
فاطمه آسیابان‌ها نیز با اشاره به دقت بالای دبیرسیاقی اظهار می‌کند: قرار بود صفحه‌بندی یک کتاب نوشته استاد با موضوع پرندگان را انجام دهم؛ اما ایشان با نکته‌سنجی و دقت صفحه‌بندی را به‌صورت دستی انجام دادند که کارشان سرشار از خلاقیت و نکته‌سنجی بود.
او می‌افزاید: با توجه به این‌که استاد با کامپیوتر رابطه‌ای نداشت خودش به‌صورت دستی صفحه‌بندی می‌کرد و به ما می‌گفت شما ماشینش کنید، اما صفحه‌بندی به‌قدری درست و حساب‌شده بود که صفحه‌بندی استاد بدون کم و کاستی کاملاً قالب صفحه‌بندی کامپیوتری بود.
آسیابان‌ها خاطرنشان می‌کند: تمام شماره صفحه‌ها، فاصله بین خطوط، فاصله بالا و پایین کاغذ، نوع و سایز فونت و اطلاعاتی که استاد نوشته بود با دستور کامپیوتر هم‌خوانی داشت. ایشان بسیار موشکافانه همه موارد ازجمله ویرگول، نوشتار و ادبیات دستوری نوشتاری را مورد توجه قرار می‌دهند.
ادای دین به دهخدا، ادای دین به زبان فارسی
مرتضی روزبه نیز می‌گوید: یک روز در محضر استاد به تهران می‌رفتیم که از ایشان در مورد همکاری با دهخدا سؤالاتی پرسیدم تا به دوران جدید رسیدیم. سؤالی کردم که در آن مقطع حاکی از خامی من بود. به ایشان گفتم این‌قدر که شما برای رفتن به مؤسسه دهخدا به‌زحمت می‌افتید چقدر حقوق دریافت می‌کنید؛ سؤالی که به‌واسطه پاسخ استاد به من نهیبی زده شد. ایشان پاسخی دادند که از حداقل حقوق کارگری آن دوران کمتر بود. خیلی با تعجب گفتم این حقوق و این همه زحمت و کار؟! گفتند این چه حرفی است، من به دهخدا ادای دین می‌کنم، برای ادای دین به دهخدا که نباید حق و حقوقی داشته باشم.
مرجع : ایسنا
