یتیمی مدرن در فضای مجازی

در زمانی نه چندان دور، عرصه ارتباطات به دورهمی های شبانه خانوادگی ختم می شد که دردها و خواسته ها یکی یکی در آن مطرح می شد و والدین از حال و روز فرزندان خود به خوبی آگاه می شدند و در حد توان با مشورت و همراهی، باری از دوش خود و فرزندان بر می داشتند. 

اما با نیم نگاهی به محیط اطراف، شاهد تغییرات در نوع ارتباطات میان خانواده ها که روانشناسان از آن به عنوان شکاف نسلی یاد می کنند، در آداب سخنوری با بزرگان، در بیان خواسته ها و توقعات فرزندان از والدین هستیم که بیشتر آن ریشه در از بین رفتن محافل دورهمی خانوادگی و انتخاب فضای مجازی برای بیان خواسته ها دارد. 

از سویی دیگر والدین هم با برگزیدن دلمشغولی به نام شبکه های اجتماعی و فضاهای اینترنتی، ناخواسته از فرزندان غافل مانده و بزرگ شدن فرزندان خود را به خود آنان واگذار کرده اند. بر همین اساس، در بسیاری از خانواده ها، فرزندانی با اعتماد به نفس پایین، ناتوان در بیان خواسته ها، دارای رفتارهای سلبی نسبت به همسالان و گوشه گیر رشد می کنند که چهاردیواری اتاق و گوشی همراه را به تمام دنیا ترجیح می دهند؛ کودکانی که اعتیاد والدین به فضاهای مجازی، آنان را از وجود والدین محروم و یتیم کرده است.

**والدین معتاد به فضای مجازی، اختلاسگران محبت از فرزندان 
خانواده، نخستین نهاد اجتماعی و محیط آموزش و تعلیم و تربیت کودکان است؛کودکانی که محبت و عاطفه در خانواده، می‌تواند روح آشفته آنان را درمان کند و آنان را به زندگی سعادتمند و موفق امیدوار کند.

اما در سال های اخیر، با ورود فناوری های دیجیتالی و اینترنتی به عرصه خانوادگی و دسترسی آسان به آن، فضای مهر و محبت از راهی دیگر خارج شده و والدین به جای کشیدن دست محبت بر سر فرزندان، صفحه های مجازی را ورق می زنند تا در میدان رقابت از اطرافیان جا نمانند. غافل از این که به اختلاسگران بزرگ محبت تبدیل شده اند که محیط خانه ای را که باید مهرورزی و عاطفه در آن موج بزند به تلاطم امواج اینترنت آلوده کرده اند. 

موضوعی که «محبوبه شهبازی» روانشناس کودک  به آن اشاره کرد و درباره عوارض این کمبود محبت بر رفتار فرزندان گفت: تاثیر والدین بر کودک تا حدی است که می تواند بر عوامل ارثی از جمله میزان هوش، خلق و خوی و سایر ویژگی های ژنتیکی کودک تاثیری چشمگیر داشته باشد و این اثر به راحتی مسیر زندگی کودک را تغییر خواهد داد. کودک از والدینِ خود، یاد می گیرد چگونه راه برود، چگونه حرف بزند و چگونه مفید و موثر باشد؛ همه اینها نیازمند صرف زمان توسط والدینی تاثیرگذار و دقیق است.

وی افزود: حال آن که والدینی که بیشتر زمان خود را در فضای مجازی می گذرانند، نه تنها زمانی برای تاثیر بر رشد کودک ندارند، بلکه این سبک زندگی را به کودک خود نیز انتقال می دهند. همچنین کودکانی که از جانب والدین مورد غفلت قرار می گیرند دچار خود کم بینی می شوند؛ ادارکی نادرست از خود خواهند داشت و در نتیجه در روابط اجتماعی دچار مشکل می شوند. 

**خانواده، عاملیت مجاز شمردن فضای مجازی 
والدین به طور ناخواسته از جمله عوامل اشاعه دهنده استفاده از اینترنت در میان اعضای خانواده هستند. به عبارتی دیگر، از آن جا که والدین الگوی اصلی فرزندان به شمار می روند، وقت گذرانی و ولنگاری های زیاد آنان در شبکه های اجتماعی، تاثیرات مخربی بر کودکان و نوجوانان بر جای می گذارد. 

همچنین دلسوزی بی مورد برای فرزندان، فکر این که فرزند از همسالان خود کم نداشته باشد، تشویق آنان به درس خواندن با وعده خریدن تبلت، موبایل هوشمند یا هر نوع وسایل ارتباطی نوین و ترفندهای دیگر، به معنای دادن مجوز و تشویق فرزندان به حضور در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی است که در صورت نبود نظارت و کنترل، دریچه ای به روی آنان گشوده می شود که بستن آن امکان پذیر نخواهد بود. 

در همین راستا، «پروانه محمدخانی» روانشناس بالینی به الگوپذیری فرزندان از رفتار والدین اشاره کرد و گفت: پدر و مادری که خود را در فضای مجازی محصور کرده یا به نوعی زمان زیادی را در آن می گذرانند، به مثابه مدلینگی هستند که فرزندان با مشاهده آنان، الگو برداری می کنند و تغییرات رفتاری تازه ای از خود بروز می دهند. ضمن این که وقت گذرانی در فضای مجازی، موجب غفلت والدین از نیازهای کودکان و سرخوردگی آنان می شود.

محمدخانی، رفتارهای پرخطر و آسیب زا به خود، خودکشی و خودزنی را دیگر واکنش فرزندان به این نامهربانی ها عنوان کرد و گفت: مطالعات اخیر هم نشان داده که فضای مدارس و روابط بین فردی و تعاملات نوجوانان با هم بسیار خشن شده و خشم خود را به راحتی منتقل می کنند که باید گفت این موضوع ناشی از فاصله عاطفی میان اعضای خانواده و به قول علم روانشناسی، ناشی از طرحواره رها شدگی یا طرحواره ناخواستنی بودن است.

**استفاده هدفمند از فضای مجازی با قانون والدینی 
استفاده از فناوری های نوین در عرصه ارتباطات، علاوه بر کم کردن فاصله ها و تسهیل در امور زندگی، دستیابی به دانش و ارتقای علمی افراد را افزایش می دهد. این امر مستلزم استفاده درست و صحیح و هدفمند است، امری که با برنامه ریزی ساختاری مناسب از کانون خانواده کلید می خورد و در سطح جامعه پراکنده می شود. 

به باور کارشناسان، والدین باید با هدفمند کردن استفاده از فضای مجازی، وقت بیشتری با فرزندان خود سپری کنند و قرار دادن وسایل دیجیتالی در اختیار فرزندان هم باید همراه با کنترل نامحسوس یا استفاده از این وسایل در معرض دید والدین صورت گیرد تا مهارت های ارتباطی بهینه را بیاموزند. 

والدینی که کنترلی بر حضور خود در فضای مجازی ندارند و ساعت ها وقت خانواده را در این فضا می چرخند، هرگز نباید توقع داشته باشند که فرزند آنان در این فضاها اوقات نگذراند یا در صورت امکان حرف شنوی داشته و برای اینکه لطمه ای به درس و زندگی شخصی خود نزند،کمتر وقت خود را در این راه صرف کند. در هر صورت فضای مجازی اگر به صورت مناسب، مورد استفاده قرار بگیرد می تواند جایی برای یادگیری و تعامل اجتماعی باشد اما هرچقدر هم مفید باشد، شانس فرزندان سالم و سلامت داشتن را نباید از والدین بگیرد.