نزدیکی ستاره‌ها به ایران، ۷میلیارد سال نوری

خراسان: 600 سال قبل، غیاث‌الدین جمشید کاشانی، ریاضی‌دان و اخترشناس برجسته ایرانی، راهی جز این نداشت که برای اختراع ابزارهای جدید رصد آسمان، 2هزار کیلومتر از خانه و کاشانه خویش دور شود تا بتواند در رصدخانه سمرقند ازبکستان، به عنوان بزرگ‌ترین رصدخانه آسیای میانه، تحقیقاتش را دنبال کند؛ اما حالا، زادگاه او کاشان، رصدخانه‌ای دارد که جزو 5 نمونه برتر جهان است و تلسکوپ آن تا سه ماه دیگر با نصب آینه روی سازه، وارد مرحله نورگیری خواهد شد.

افتتاح رصدخانه ملی در کاشان
صبح دیروز که با حضور رئیس‌جمهور، پروژه‏های معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری افتتاح شد، در کنار 3 خانه خلاق، کارخانه نوآوری کرمانشاه، طرح توسعه قوای الکتریکی اتوبوس برقی و افتتاح نمایشگاه محصولات دانش‌بنیان صادراتی، یک اتفاق مهم برای عرصه علم و فناوری ایران رقم خورد: «افتتاح رصدخانه ملی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در کاشان».

ویژگی‌ها و داستان شکل گیری
برنامه‌ریزی برای احداث رصدخانه ملی ایران، از سال 1380 آغاز شد و پس از تحقیقات گسترده برای مکان‌یابی مناسب، در نهایت از بین 40 قله استان‌های مجاور کویر، قله 3600 متری گَرگش در جنوب کاشان انتخاب شد. بعد از جانمایی، نوبت به طراحی رصدخانه با تایید متخصصان بین‌المللی رسید تا گامی بلند در حوزه علم و فناوری برداشته شود و حالا با 200 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری، این رصدخانه افتتاح شد.

«تلسکوپ ایران‌ساخت»، فخر ملی کشور
یکی از امکانات ویژه این رصدخانه، تلسکوپ آن است که دکتر سورنا ستاری، معاون علمی رئیس‌جمهور، آن را این گونه توصیف می‌کند: «بیش از 2.5 میلیون نفر ساعت نیروی انسانی روی این پروژه فناورانه فعالیت داشتند و بیش از 40 هزار قطعه آن را با اتکا به توان داخلی تولید کرده‌اند. این یک پروژه بسیار عظیم است و واقعاً یک فخر ملی برای تمامی پروژه‌های علمی کشور است که بیش از 70 درصد عملیات اجرایی آن در 4 سال گذشته انجام شده است».

جزو 5 سایت نخست جهان
حالا ایران در جمع 10 کشور دارا و سازنده رصدخانه است و علاوه بر آن، آن‌طور که دکتر «حبیب خسروشاهی» مدیر طرح رصدخانه ملی ایران می‌گوید، این رصدخانه جزو 5 سایت نخست جهان از نظر بزرگی آینه و کیفیت عکسبرداری است. نکته مهم این‌که، این نخستین پروژه در نوع خود است که صفر تا صد آن توسط محققان و مهندسان کشورمان به اجرا در ‌آمده و در آن از مهندسی معکوس یا کپی محصول مشابه استفاده نشده است. به گفته او، همزمان با ما، دیگر کشورهای منطقه هم برای احداث رصدخانه اقدام کرده‌اند اما راهکارشان خرید تلسکوپ‌ها و گنبدهای اروپایی بود و خودشان توان ساخت آن را نداشتند.

مزیت داشتن رصدخانه چیست؟
حتما برای شما هم سوال پیش می‌آید که کاربرد این رصدخانه و مزیتش برای کشور چه خواهد بود. این پروژه نه تنها حرکت به سوی مرزهای دانش در حوزه نجوم، ‌کیهان‌شناسی و علوم فضایی را هموار می‌کند، بلکه مرزهای سه صنعت راهبردی مکانیک، اپتیک و کنترل ابزار دقیق را هم گسترش می‌دهد.

دکتر ستاری در این باره گفته است: «سرریز دانش، تجربه و فناوری‌های به‌کار رفته در ساخت این تلسکوپ و احداث رصدخانه، گام آغازین کشور ما در مسیر توسعه دانش و فناوری نجوم و اخترفیزیک است و می‌تواند زمینه تعامل و گفت‌وگوی هرچه بیشتر دانشمندان و متخصصان داخلی با دیگر کشورها و ایجاد شبکه‌ای از ارتباطات و تبادل دانش و فناوری را به دنبال داشته باشد».

۳ ماه دیگر ، نصب آینه روی تلسکوپ و آغاز فاز نورگیری
7 میلیارد سال نوری، معادل 66 هزار میلیارد میلیارد کیلومتر؛ حتما شما هم با خواندن این عدد سرتان سوت کشیده و در حال شمردن تعداد صفرهای این عدد هستید. اما حالا که هنوز مات و مبهوت این عدد کهکشانی هستید، این خبر را هم بخوانید که دوباره دچار شوک مجدد نشوید: محققان ایرانی با طراحی تلسکوپ 3.4 متری که دیروز به بهره‌برداری رسید، می‌توانند اجرام آسمانی تا این فاصله از زمین را رصد کنند و تحولی شگرف در حوزه علم نجوم و اخترشناسی به وجود آورند.

دکتر «حبیب خسروشاهی» مدیر طرح رصدخانه ملی ایران در گفت‌وگو با خراسان می‌گوید: با انتقال سازه تلسکوپ به رصدخانه ملی، وارد مرحله جدیدی از فعالیت این رصدخانه شده‌ایم و فاز راه‌اندازی تلسکوپی که آینه آن 3.4 متری است، کلید خورد.وی تصریح می‌کند: طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده امیدواریم تا سه ماه دیگر با نصب آینه روی سازه تلسکوپ فاز نورگیری آغاز ‌شود. همچنین پیش‌بینی می‌کنیم تا اواسط سال 1401 وارد فراینده داده‌گیری رصدخانه شویم و بهره‌برداری از آن کامل شود.

قابلیت شناسایی عناصر تشکیل دهنده اجرام آسمانی
دکتر خسروشاهی درباره ویژگی‌های خاص این رصدخانه هم می‌گوید: در رصدخانه ملی ایران می‌توان هرگونه جرم آسمانی شامل سیاره، سیارک، ستاره و هر چیزی راکه فراتر از کهکشان ماست تا فاصله 7 میلیارد سال نوری معادل 66 هزار میلیارد میلیارد کیلومتر رصد کرد و پاسخ بسیاری از سوالات و ابهامات علمی را به دست آورد.
وی می‌افزاید: البته مطالعات ما محدود به تصویربرداری از اجرام آسمانی نخواهد بود، بلکه تلسکوپ رصدخانه به طیف‌سنج نیز مجهز است و می‌تواند عناصر شیمیایی تشکیل‌دهنده مواد در کهکشان‌ها و سیارات دیگر را نیز شناسایی کند. به گفته او، با این توانمندی، پنجره جدیدی به روی محققان ما باز می‌شود و می‌توانیم در کنار دیگر کشورهای پیشرفته، سهمی از این دانش آسمانی داشته باشیم