تاثیر گرانی نان بر سبد معیشت مردم

گروه اقتصادی: «نان» قوت غالبِ مردمان فرودست است؛ از قدیم‌الایام نیز چنین بوده است؛ در تاریخ معاصر هر زمان عرصه بر مردم تنگ شده یا بحرانی اقتصادی یا سیاسی بروز کرده، نشانه‌های آن را در «نانوایی‌ها» می‌توانستیم سراغ بگیریم. «نان» آن‌چنان با زندگی روزمره‌ی مردم ایران در طول تاریخ گره خورده که غمِ ناداری را به اصطلاح «غم نان» می‌گویند و حتی برخی معتقدند در جنبش مشروطه، یکی از عواملِ پیشرانِ اصلی، «بلوای نان» در تهران بوده است.
نان همیشه مهم بوده اما بعد از شوک‌درمانی‌های ارزی که از سال ۹۷ به عنوان یک راهبرد اساسی و کلان در اقتصاد در پیش گرفته شده، اهمیت نان در سفره‌های طبقات فرودست و گرو‌های کم درآمد به شدت بیشتر هم شده است؛ وقتی یک کیلو برنج داخلی به ۵۰ هزار تومان رسیده و هر کیلو برنج وارداتی نیز به دنبال گرانی سرسام‌آور نرخ ارز و سقوط غم‌انگیز ارزش پول ملی به بیش از ۳۰ هزار تومان رسیده، واضح و بدیهی است که مردمِ کم‌توان به سمت غذاهای نانی و افزایش مصرف نان در سبد خوراکی‌ها روی بیاورند.
یک زن سرپرست خانوار که از کرج تماس می‌گیرد و در یک خیاطخانه کار می‌کند، از افزایش قیمت نان در نانوایی‌های کرج و دونرخه شدن عرضه‌ی آن در برخی نانوایی‌های این شهر خبر می‌دهد و می‌گوید: دیگر برای خرید نان هم باید اضطراب داشته باشیم؛ لااقل کاری نمی‌کنند که یارانه و سوبسید به میزان کافی به نانواها بدهند و یک نظارت درست و حسابی داشته باشند تا بتوانیم «نان خالی» را با قیمت مناسب خریداری کنیم!
برخی نانوایان استان البرز با نصب بنرهایی در ورودی نانوایی اعلام کرده‌اند که نان دونرخه عرضه می‌شود و قیمت جدید آن به نانوایان اعلام شده است.علاوه بر البرز، در برخی استان‌های دیگر نیز از قرار معلوم روند افزایش نرخ بطئی و خزنده‌ی نان آغاز شده است؛ برای نمونه در استان کرمان در همین یک ماه اخیر، نرخ نان تا مرز ۴۰ درصد افزایش یافته است.رئیس اتاق اصناف کرمان با اشاره به اینکه نرخ نان با توجه به هزینه های نانوایان تعیین شده است، اظهار کرد: نانوایان کرمانی مدت‌هاست که درخواست افزایش قیمت نان را دارند و حالا این افزایش نرخ بعد از سه سال رخ داده است.
یوسف جعفری با اشاره به افزایش ۴۰ درصدی قیمت نان گفت: البته در ابتدا توافق شده بود که قیمت نان ۵۰ درصد افزایش یابد اما بعد از بررسی‌های صورت گرفته این میزان به ۴۰ درصد تغییر کرد.
جالب اینجاست که جعفری افزایش ۳۹ درصدی دستمزد کارگران را مسببِ ۴۰ درصد گرانی نان در کرمان دانسته و اعلام کرده «میزان دستمزدهای کارگری یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در قیمت نان است، امسال شاهد افزایش ۳۹ درصدی دستمزدها بودیم و قطعا این مساله در افزایش هزینه های نانوایی‌ها موثر است.» و این در حالیست که در بسیاری از استان‌ها اساساً سال‌هاست که دستمزد کارگران خباز ریالی افزایش نیافته است؛ دستمزد کارگران خباز هیچ ربطی به افزایش دستمزد مصوب شورایعالی کار ندارد و براساس توافق جمعی میان اتحادیه‌های کارگران، کارفرمایان و ادارات بازرگانی تعیین می‌شود؛ لذا انداختن گناهِ افزایش نرخ نان بر گردن دستمزد کارگران، کاملاً بی‌انصافی و دور از واقعیت است.
در عین حال، برخی کارفرمایان نانوا، دلیل گرانی نان را چندنرخه بودن آرد می‌دانند؛ به نقل از اتاق اصناف تهران در ششم مهرماه، محمدجواد کرمی درباره دلایل گرانی نان در برخی از واحدهای صنفی، گفت: هزینه‌های تولید در سال‌های اخیر افزایش نرخ داشتند از اینرو طبیعی است که شاهد افزایش نرخ نان باشیم.
وی با بیان اینکه ابتدای هر سال دولت درآمد کارگر، بیمه و مالیات را مشخص می کند، افزود: هر ساله ما شاهد افزایش ۱۰ درصدی هزینه‌ها هستیم، اما تمامی دولت‌ها در ایران تلاش دارند که با ثابت نگه داشتن نرخ آرد قیمت نان را ثابت نگه دارند. این در حالی است که ۷۵ درصد از دلایل گرانی نان به هزینه‌های تولید بر می‌گردد.
این فعال صنفی در ادامه با اشاره به نرخ فروش آرد، افزود: دولت گندم را ۷ هزار و ۵۰۰ تومان از کشاورزان خریداری می‌کند، اما کیلویی ۶۶۵ هزار به نانوایی‌ها یارانه بگیرهای نوع یک، ۲ هزار و ۷۰۰ تومان به بخش صنف و صنعت، و کیلویی ۹۰۰ تومان به آزاد پزها عرضه می‌کند. تجربه ثابت کرده است همین عدم نرخ ثابت باعث بی‌نظمی در بازار آرد و نان شده است.
این در حالیست که یازدهم مهرماه، رئیس بنیاد ملی گندم کاران اعلام کرده است: با توجه به پرداخت یارانه مابه‌التفاوت قیمت ۷ هزار و ۵۰۰ تومانی گندم و قیمت آرد، گرانی نان هیچ ارتباطی به نرخ گندم ندارد. به گفته وی، در بودجه ۱۴۰۰، قیمت هر کیلو گندم با نرخ ۶۲۵ تومان تحویل نانوایان داده می‌شود، از این رو گرانی نان ناشی از افزایش قیمت آرد نیست و مربوط به گرانی خمیرمایه، هزینه‌های کارگری، آب، برق و گاز است.
وقتی این اظهارات را کنار هم می‌گذاریم، متوجه می‌شویم که گرانی نان، هیچ مبنا و دلیل روشنی ندارد؛ یکی می‌گوید بالا رفتن دستمزد کارگر (که اساساً اصلاً بالا نرفته) دلیل گرانی نان است؛ دیگری مدعی است؛ گرانی آرد  مقصر اصلی است و سومی می‌گوید گرانی نان ربطی به گرانی آرد ندارد و نانوایان عموماً مابه‌التفاوت می‌گیرند؛ اما دلیل اصلی هرچه باشد، آنچه اهمیت دارد، تاثیر بسیار سنگین این گرانی در تغذیه و سبد معیشت کارگران به خصوص حداقل‌بگیرانِ شاغل و بازنشسته است که به علت گرانی برنج و خارج شدن آن از استطاعت طبقات مزدبگیر، نان را جایگزین کرده‌اند و حالا از این گرانی نان به شدت ضربه می‌خورند.
نادر مرادی (فعال کارگری و عضو هیات مدیره کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان تهران) در این رابطه  می‌گوید: نان قوت غالب امروز کارگران ایران است؛ مردم به ضرب نان خودشان را سیر می‌کنند؛ قرار باشد نان ۳۰ درصد یا ۴۰ درصد گران شود، می‌دانید چه بلایی بر سر هزینه‌های زندگی کارگران و سفره‌هایشان می‌آید؟!
او ادامه می‌دهد: باقی اقلام اساسی را آن‌چنان گران کردند که همگی از سفره‌های مردم حذف شدند، کارگران «گوشت» نمی‌خورند، کارگران «برنج» نمی‌خورند؛ حالا نوبت به نان رسیده است؛ گرانی نان زنگ خطر است، یک زنگ خطر جدی؛ آیا «نان خالی» هم باید تبدیل به آرزو شود و مردم آن را جیره‌بندی کنند؟ باید خطاب به تمام مسئولان امر بگوییم" به نان خالی سفره‌های مردم رحم کنید و آن را گران نکنید"!
فرامرز توفیقی (رئیس کمیته دستمزد کانون عالی شوراها) که محاسبات ماهانه‌ی سبد معیشت خانوار را انجام می‌دهد در ارتباط با تاثیر گرانی نان بر سفره‌های کارگران می‌گوید: واقعیت این است که سال گذشته از ابتدای سال پیش‌بینی کردیم و بارها اخطار دادیم که سیاست‌های کلان اقتصادی و حذف ارز دولتی، موجب خواهد شد که برنج کیلویی ۵۰ هزار تومان و تخم مرغ شانه‌ای ۷۰ هزار تومان ‌شود؛ امروز می‌بینیم که همان سیاست‌ها را با سرعت پیش بردند و آن پیش‌بینی‌ها درست از آب درآمد؛  متاسفانه گرانی محدود به نان نیست؛ همه اقلام خوراکی به سرعت در حال گران شدن هستند؛ و قیمت‌های واقعی بازار که در دسترس مردم است، بسیار بالاتر از ارقام رسمی است؛ دولت بر طبل مهار تورم می‌کوبد اما عملاً هر روز  شاهد گرانی اقلام خوراکی هستیم.
اما یک نمونه دیگر از این گرانی‌ها؛ قیمت تخم مرغ بنابر اعلام قبلی رسما از چهارشنبه (چهاردهم مهر) افزایش یافته است. رئیس اتحادیه مرغ تخم‌گذار تهران با اعلام این خبر گفت: قیمت هر شانه تخم‌مرغ در میادین اصلی به ۴۳ هزار تومان رسیده است. این در حالی که تا پیش از این قیمت هر شانه تخم‌مرغ در این مراکز توزیع ۳۶ هزار تومان بود.
بنابراین، «نان» در این میانه تنها نیست؛ همه اقلام اساسی در حال گران شدن بیش از پیش هستند؛ همین تخم مرغ فقط در یک ماهِ شهریور، براساس آمارهای رسمی مرکز آمار، ده درصد گران شده است؛ اما گرانی نان شاید از یک نظر قابل قیاس با سایر گرانی‌ها نباشد؛ از آن نظر که اگر نان هم خارج از دایره استطاعت مردم افزایش نرخ داشته باشد، دیگر فرودستان واقعاً هیچ چیز برای خوردن ندارند؛ با توجه به حداقل مزد و مستمریِ ۴ میلیون تومانی، محاسبات به نتایج وحشتناک و نگران‌کننده می‌رسد: فقط هزینه‌ی نان خالی برای یک خانوار چهارنفره در ماه واقعاً چقدر می‌شود؟!
توفیقی می‌گوید: وقتی هیولای نقدینگی را آزاد می‌کنیم و از سوی دیگر، ارز دولتی را به بهانه‌ی مفسده‌زا بودن حذف می‌کنیم، همه مولفه‌های سبد معیشت کارگران دچار تکانه‌های وحشتناک می‌شود ضمن اینکه در مقوله‌ی نان، خشکسالی‌های گسترده‌ی اخیر هم بی‌تاثیر نبوده است؛ دولت باید برای جبران این خشکسالی‌ها اقدامات کافی انجام می‌داد که متاسفانه غفلت کرده است؛ برآیند همه‌ی این عوامل شده است گرانی نان و اضطرابِ کم درآمدهایی که دیگر نان خالی هم در سفره نخواهند داشت!
سهم نان در سبد معیشت دهک‌های پایین (دهک ششم متعلق به کارگران)، سهم بالایی است؛ با گرانی برنج، این نسبت بازهم بالاتر رفته است؛ وقتی سهم نان در سبد، نزدیک ده درصد است، افزایش ۴۰ درصدی نرخ آن، به تنهایی حداقل ۴ درصد سبد معیشت کارگران را گران خواهد کرد؛ به گفته‌ی همان زن سرپرست خانوار که با اشتغال روزمزدی در یک خیاطخانه‌ی کرج، برای سه فرزندش قوت لایموت فراهم می‌کند «دور نیست زمانی که به نانوایی‌ها مراجعه کنیم و شوکه شویم چون می‌بینیم پول چند قرص نان از حقوق یک روزمان بیشتر شده است!»