سرنوشت تلخ تجارت خارجی ایران در سال ۹۹

گروه اقتصادی: در سال‌های اخیر به‌دلیل تشدید تحریم‌های اقتصادی و محدودیت تجاری ایجاد شده برای صادرکنندگان و همچنین شیوع ویروس کرونا روند صادرات غیرنفتی نزولی شده است. اما این دلایل تنها دلیل وضعیت بد تجارت جهانی ایران نیست. تضعیف بنیان‌های تولیدی و به‌خصوص سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی به‌دلیل استفاده از لنگر نرخ ارز و سرکوب توان تولید داخلی یک بحران آفریده است. ضمن اینکه خروج سرمایه و جهش‌های ارزی سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۷ و ادامه آن تا پایان نیمه اول سال ۱۳۹۹ اقتصاد ایران را با بحران فرار ارز از کشور مواجه کرده است.

سقوط سهم ایران در تجارت خارجی
بررسی‌های  از آمار گمرک نشان می‌دهد، ارزش دلاری حجم تجارت خارجی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۱۳ درصد کاهش یافته و از حدود ۸۵ میلیارد دلار به حدود ۸/۷۳ میلیارد دلار رسیده است. از طرفی بررسی سهم تجارت کشور از سهم تجارت جهانی نشان از سقوط سهم ایران دارد. طی سال‌های مورد بررسی (۱۳۹۵-۱۳۹۹) همواره سهم ایران از تجارت جهانی کمتر از ۵/۰ درصد بوده، اما وضعیت تجارت خارجی کشور بدتر شده و سهم آن از تجارت جهانی از ۳/۰ درصد در سال ۱۳۹۵ به ۲/۰ درصد در سال ۱۳۹۹ کاهش یافته است.

این آمار به خوبی گواه این است که مشکل اقتصاد ایران فارغ از تحریم، ضعف زیرساخت‌های بازرگانی (لجستیک، ترانزیت، بیمه، بازاریابی، حفظ ماندگاری در بازار و...)، فقدان استراتژی توسعه تجاری، ضعف دیپلماسی فعال اقتصادی و تجاری است.

کاهش ارزش هر کیلو کالای صادراتی و افزایش ارزش هر کیلو کالای وارداتی کشور در سال‌های اخیر نشان می‌دهد صادرات ایران بر کالا‌هایی متمرکز شده که ارزش افزوده کمتری دارند؛ بنابراین فناوری کمتری در آن‌ها نهفته و به تبع آن ارز آوری کمتر و ارزبری بیشتری برای اقتصاد کشور در پی داشته است.

آمار ارائه شده ازسوی گمرک حکایت از درجه بالای تمرکز واردات کشور و سهم بالای ۵۰ درصد کالا‌های واسطه‌ای از کل واردات طی سال‌های ۱۳۹۹-۱۳۹۰ دارد که پیش‌نیاز تولید نیز می‌باشد. درنتیجه لزوم توجه به مدیریت واردات دوچندان می‌شود. روند کاهشی واردات کالا‌های سرمایه‌ای و روند نسبی افزایشی کالا‌های مصرفی طی سال‌های ۱۳۹۹-۱۳۹۰، می‌تواند زنگ خطری برای کاهش تمایل به سرمایه‌گذاری در بخش تولید باشد.

چرا سرمایه گذاران به ایران نمی‌آیند؟
وضع تجارت جهانی ایران در مقایسه با کشور‌های همسایه هم تعریف چندانی ندارد. براساس آمار‌های گمرک جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۹ حدود ۳۵ میلیارد دلار کالا صادر شده است که به لحاظ ارزشی حدود ۱۴.۶درصد و به لحاظ وزنی حدود ۱۵ درصد نسبت به سال ۱۳۶۸ کاهش داشته است. این در حالی است که براساس گزارش سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۲۰ حجم صادرات کشور ترکیه بالغ بر ۱۸۰ میلیارد دلار بود.

در مقابل مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی عنوان کرده، وضعیت اقتصادی یک دهه اخیر هرچقدر برای ایران بد بوده، طرف‌های خارجی را به سود بیش‌تری رسانده است. آن‌ها از ارائه خدماتی مثل حمل و نقل، انبارداری، مهندسی، تخلیه و بارگیری منافع و امتیاز بیشتری به‌دست آورده‌اند.

بحران بعدی اقتصاد ایران در چنین وضعیت تجارت جهانی که منبع ارزآوری می‌تواند باشد، این است که اقتصاد ایران در سال ۹۹ همزمان در بدترین شرایط درآمد ارزی بوده و همزمان حجم زیادی ارز از کشور خارج شده است. مرکز پژوهش‌ها می‌گوید از سال ۱۳۹۶ به بعد روند خروج سرمایه از کشور صعودی بوده و بخش مهمی از این پول‌ها هم به سمت بخش املاک و مستغلات در کشور‌هایی مثل ترکیه و گرجستان سرازیر شده است.صاحبان سرمایه ترجیح می‌دهند در جایی سرمایه گذاری و پس‌انداز کنند که امنیت و ثبات اقتصادی حاکم باشد و چشم انداز روشنی از فضای رشد و سرمایه گذاری پیش رو باشد.